Directe mandaten bij de federale verkiezingen: gewonnen en toch verloren

23 kandidaten voor het directe mandaat kregen de meeste stemmen in hun kiesdistricten en zullen desondanks niet in de volgende Bondsdag zetelen. Dat blijkt uit de voorlopige einduitslag van de Federal Returning Officer. Vooral de CDU wordt getroffen: 15 kandidaten eindigden met lege handen. Er zijn vier kandidaten voor de AfD, drie voor de CSU en één voor de SPD.

De reden is de nieuwe kieswet . Het belangrijkste onderdeel van de kieshervorming die de verkeerslichtenregering in 2023 doorvoerde, was de zogenaamde tweede stemdekking. Dat betekent dat er slechts zoveel succesvolle directe kandidaten in de Bondsdag mogen zetelen als de tweede verkiezingsuitslag van de partij toelaat. De reden voor de hervorming was de wens voor een kleinere Bondsdag, die nu beperkt is tot 630 zetels. Overhang- en compensatiemandaten werden hiermee afgeschaft.

De CDU in Baden-Württemberg wordt het meest getroffen door deze nieuwe regeling: 35 van de 38 kiesdistricten daar gingen bij de eerste stemming naar de CDU, maar slechts 29 van de CDU-kandidaten hebben recht op een zetel in de Bondsdag. De zes met de zwakste resultaten gaan met lege handen naar huis. Dit heeft vooral gevolgen voor kiesdistricten in stedelijke gebieden, waar de CDU bij de eerste stemming slechtere resultaten behaalt dan op het platteland. In Baden-Württemberg zijn dit de kiesdistricten Stuttgart II, Tübingen, Lörrach-Müllheim, Rhein-Neckar, Heidelberg en Mannheim.

De vakbond uitte in de aanloop naar de verkiezingen vooral kritiek op de nieuwe kieswet. In haar verkiezingsmanifest kondigde ze aan dat ze het opnieuw zou wijzigen. CDU-leider Friedrich Merz uitte maandag op een persconferentie opnieuw duidelijke kritiek op de nieuwe kieswet: "Als 23 kiesdistricten kiesvertegenwoordigers kiezen die vervolgens niet in de Duitse Bondsdag komen, dan is dat schadelijk voor onze democratie en kan dat niet zo doorgaan."

Ook de CSU in Beieren heeft er last van: drie CSU-politici kunnen niet naar Berlijn verhuizen vanwege het ontbreken van een tweede stemronde. Daar eindigen de stedelijke CSU-kiesdistricten Neurenberg-Noord, Augsburg-Stadt en München-Zuid met lege handen.

In het kiesdistrict Bremen I kwam SPD-parlementslid Ulrike Hiller als winnaar uit de bus met 25,2 procent van de eerste stemmen. Maar ze krijgt ook geen direct mandaat. De AfD is in vier gevallen getroffen.

Vier kiesdistricten zijn ‘wees’; ze hebben helemaal geen vertegenwoordiging, zelfs niet door leden van de Bondsdag die via de deelstaatlijsten in de Bondsdag komen. Dit zijn Darmstadt in Hessen, Lörrach-Müllheim, Tübingen en Stuttgart II in Baden-Württemberg.

Politicoloog Robert Vehrkamp, ​​​​die als expert betrokken was bij de kieshervorming, bekritiseerde onlangs in het dagblad taz dat er mythes waren ontstaan ​​rond de nieuwe kieswet. De bewering dat kiesdistrictwinnaars hun mandaat niet krijgen, is onjuist.

De definitie van wie als ‘kiesdistrictwinnaar’ wordt beschouwd, is nu anders. “Ik vergelijk de nieuwe tweede stemregel graag met de buitenspelregel in het voetbal: daar telt een doelpunt alleen als de doelpuntenmaker niet buitenspel stond. De relatieve meerderheid van de stemmen in het kiesdistrict alleen is niet langer voldoende. “Om tot winnaar van het kiesdistrict te worden uitgeroepen, is ook de tweede stemronde vereist”, aldus Vehrkamp. Burgers zullen moeten wennen aan de nieuwe definitie, omdat de oude kieswet nog steeds van kracht is.