DÖW wil meer vaart in actieplan tegen extreemrechts

Dit is verankerd in het regeringsprogramma en valt onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Vorige week nog benadrukte staatssecretaris voor Staatsveiligheid van het Bondsministerie van Binnenlandse Zaken, Jörg Leichtfried (SPÖ), tegenover de APA dat hij van plan was het "snel" uit te voeren. "De wil is er, zowel bij minister van Binnenlandse Zaken Karner (Gerhard, ÖVP, red.) als bij de staatssecretaris, het is gewoon duidelijk geen prioriteit", bekritiseerde Kranebitter. "Ik hoor niets over een strategie; ik zie te weinig initiatieven", aldus Kranebitter, die dit teleurstellend vindt, ongeveer zes maanden na de regeringsformatie.

Het Nationaal Actieplan gaat niet alleen over onderzoek en rapporten, zoals het rapport over rechtsextremisme van het Duitse Bundesamt für Wirtschaft und Energie (DÖW), maar ook over zaken als een exitprogramma zoals "Exit" in Duitsland. "Die zijn er maar heel weinig in Oostenrijk. Er zijn geweldige initiatieven van Neustart (reclassering), maar die kunnen niet alles alleen dekken." Er is ook meer slachtofferbescherming nodig, en daarvoor, zoals zo vaak, meer geld.

Vier van de vijf partijen hebben een ‘open oor’

Ze staan in contact met de woordvoerders van het herdenkingsbeleid van vier van de vijf fracties in de Tweede Kamer. "Er zijn veel ideeën en veel open oren." Ook met de vijfde partij – de FPÖ – hebben ze contact, "maar vooral via de rechter", aldus Kranebitter. Afgelopen woensdag won de DÖW in eerste instantie een rechtszaak tegen Michael Gruber, de staatssecretaris van de Opper-Oostenrijkse FPÖ. Gruber beweerde dat de DÖW niets met academisch werk te maken had en dat dus ook niet meer mocht doen. "Rechtsextremisme schreeuwt je natuurlijk om de oren als je het observeert en beschrijft."

In de overgrote meerderheid van de gevallen laten dergelijke aanvallen de wetenschappelijk directeur van de DÖW koud, "maar er zijn natuurlijk duidelijke grenzen. En die grenzen moeten steeds opnieuw worden gedefinieerd, getrokken en zelfs betwist. De beschuldiging dat de DÖW onwetenschappelijk is, is pure diskrediet", aldus Kranebitter. Aanvallen van de FPÖ en aan de FPÖ gelieerde media zoals AUF1 op de DÖW, maar ook op klimaatonderzoekers en andere wetenschappers, zijn niets nieuws: "Vijandigheid jegens de wetenschap is een kernkenmerk van extreemrechtse ideologie."

Stroom van parlementaire onderzoeken "Goebbels-strategie"

Kranebitter vindt ook de meer dan 200 parlementaire onderzoeken die de FPÖ in het voorjaar aan talloze ministeries heeft gericht om de pandemie en de gevolgen ervan "aan te pakken", problematisch. "Dit zijn zeer bewuste strategieën die extreemrechtse partijen al heel lang hanteren. 'De zone overspoelen met stront' is een Goebbels-strategie, geen Trump-verzinsel", stellen de scherpe critici. De FPÖ kan niet worden gelijkgesteld met de nazipartij, "maar de trucendoos om democratische middelen te gebruiken om de regering plat te leggen is welbekend."

Met de voorzitter van de Nationale Raad Walter Rosenkranz, de leider van de Tiroolse partij Markus Abwerzger en Gruber zijn er talloze hooggeplaatste FPÖ-functionarissen "die hun extreemrechtse opvattingen niet langer verbergen, maar er trots op uitdragen." In het geval van Rosenkranz blijkt dit uit een lijst van mannen die hij omschreef als zeer succesvol – "velen van hen waren fervente nazi's", aldus Kranebitter – maar ook uit "kleine dingen", zoals het niet berispen van een FPÖ-parlementslid die "Umvolkungs" (etnische migratie) uitsprak. Extreemrechtse codes zoals deze, of de oproep tot "remigratie", komen steeds weer terug, en wel heel bewust, aldus Kranebitter. "Of wanneer Kickl het op de CPAC-conferentie in Boedapest heeft over 'vecht en versla de globalisten', is het volkomen duidelijk wat hij bedoelt. Globalisten is een codewoord voor Joden. Het is een antisemitische strijdkreet."

Voortdurende nauwe band met de Identitairen

Aanstaande zaterdag marcheren de extreemrechtse Identitairen opnieuw door het centrum van Wenen. Kranebitter is ervan overtuigd dat de jaarlijkse demonstratie "de speeltuin is van het Oostenrijkse rechtsextremisme, inclusief diegenen met connecties in het buitenland". Het gevaar dat de Identitairen vormen, ligt echter niet in hun omvang. "Ze vormen een echte bron van ideeën, ideeën en invloed, net als de studentenverenigingen, voor de parlementaire tak van het rechtsextremisme, de FPÖ." Onlangs werd onthuld dat een vertrouweling van Martin Sellner nu werkt voor de arbeiderspartij van de parlementaire partij.

"Hoewel Strache's FPÖ zeer rechts was, was er een afbakening met de identitairen merkbaar. En mensen als Norbert Hofer voerden die afbakening ook door", benadrukt Kranebitter. Daar is echter niets meer van te merken.

Overheid mist algemene context in nieuwe strategie tegen antisemitisme

Ook de nationale strategie tegen antisemitisme moet in deze zittingsperiode verder worden ontwikkeld. Enerzijds zijn er echter te weinig financiële middelen voor beschikbaar gesteld, anderzijds ontbreekt een concreet plan, bekritiseert Kranebitter. "Soms worden dingen halfbakken aangekondigd, zie het Holocaustmuseum. Je hoeft geen heel jaar lang een factfinding mission te doen waar musea zijn, want die kennen we al." Het is een beetje alsof Oostenrijk "altijd maar wat heen en weer springt", maar "ik mis de algemene context als strategie voor een landschap van herdenkingspolitiek."

Een gevaar, zei hij, is de gedachte dat antisemitisme "terzijde geschoven" kan worden en uitsluitend aan moslimjongeren kan worden toegeschreven. "Als men het alleen over antisemitisme van migranten en import in Oostenrijk heeft, dan is dat oneerlijk." Dit antisemitisme komt van links, maar "in katholieke kledij" komt het meestal van rechts.

Kritiek op Israël betekent niet automatisch antisemitisme

"Antisemitisme en anti-islamitisch racisme gaan hand in hand." Antisemitische daden – evenals anti-islamitische – zijn toegenomen sinds de Hamas-aanval op Israël op 7 oktober 2023. "Het is belangrijk om antisemitisme duidelijk te kunnen herkennen en benoemen. Het ontkennen van Israëls bestaansrecht, het verdedigen van het bloedbad van Hamas, of het gelijkstellen van de IDF (Israel Defense Forces, leger, red.) met de Wehrmacht is antisemitisch." Maar: "Niet alles wat Israël bekritiseert, is antisemitisch." Het is echter zeker antisemitisch om Joden in dit land de schuld te geven van Israëls daden. "Er is een humanitaire catastrofe in de Gazastrook, en het moet duidelijk zichtbaar zijn dat er rechtse partijen in de Knesset (het Israëlische parlement, red.) zitten die zeggen dat de Palestijnse staat niet zou moeten bestaan." Kritiek op de oorlogsvoering door Israël - zoals minister van Buitenlandse Zaken Beate Meinl-Reisinger onlangs deed in een brief aan een aantal andere ministers van Buitenlandse Zaken - is niet antisemitisch, benadrukt Kranebitter.

"Zeggen dat het Israëlische leger oorlogsmisdaden begaat, betekent niet per se dat het antisemitisch is." Hij daarentegen vindt de beschuldiging van genocide lastig. "De term is ontwikkeld voor het nationaalsocialisme en vervolgens vastgelegd in het internationaal recht. Er zijn maar een paar voorbeelden van in de geschiedenis, zoals Rwanda." Maar: "Een genocide kent geen stopknop; er zijn geen wapenstilstanden en geen vredesonderhandelingen."

Rapport over extreemrechts 2024 wordt eind dit jaar gepresenteerd

Het Oostenrijkse Federale Bureau voor Binnenlandse Zaken (DÖW) kreeg van het Ministerie van Binnenlandse Zaken de opdracht om in 2023 een rapport over rechtsextremisme op te stellen. Dit rapport werd begin dit jaar gepubliceerd voor de periode 2020-2023 en het rapport voor 2024 volgt later dit jaar. Daarnaast verschijnt in januari voor het eerst sinds de jaren negentig een handboek over het Oostenrijkse rechtsextremisme. "Rechtsextremisme is duidelijk de meest zichtbare en wijdverspreide vorm van extremisme. Er zijn veel meer misdrijven dan in de linksextremistische of islamistische sferen", aldus Kranebitter.