Hoorspel »De Giftige Vrouw« | De Hebzucht van de Schone Dame

Voordat ik een nieuw hoorspel schrijf, ga ik altijd door een fase van introspectie: waarom schrijf ik deze tekst? En waarom nog een misdaadhoorspel? Omdat ik schrijf over echte zaken en echte mensen – en omdat ik al jaren vervreemd ben van alles wat fictief is, en daarom schrijf ik steeds meer radio-items en steeds minder proza.

En waarom deze tekst, een misdaadhoorspel over een Franse vrouwelijke vergiftiger? Omdat ik tot nu toe altijd mannelijke hoofdpersonen heb gehad in mijn misdaadhoorspelen over historische zaken, meest recent Fritz Haarmann in mijn hoorspel "Vampire Haarmann". Ik wil het cliché dat vrouwen de ergste moordenaars zijn, uitdagen.

Ik kwam toevallig de Franse gifmengster Marie Besnard tegen. Mijn onderzoek naar haar vordert nu explosief: aangezien boeken over haar zaak alleen in het Frans beschikbaar zijn en mijn Frans van schoolleeftijd niet erg goed is, wordt internet mijn belangrijkste onderzoeksbron. Ik verdiep me nu in deze wereld, en daar vind je talloze minutieuze portretten van Marie Besnard op de websites van misdaadpodcasters en -nerds, historische krantenartikelen over haar zaak uit Duitse, Engelse en Franse publicaties, filmbeelden in de Duitse en Franse nationale filmdatabases, foto's van de drie processen tegen haar, en zelfs een complete pulproman over haar zaak.

Iedereen in het departement Vienne en in heel Frankrijk heeft het nu over de ‘gifvrouw’, de ‘zwarte weduwe van Loudun’ en de ‘koningin der vergiftigers’.

Vervolgens breng ik de zaak in kaart, beschrijf deze chronologisch en verrijkt deze met eerste esthetische ideeën. Voordat ik dat doe, verdiep ik me in het fascinerende onderwerp van vrouwelijke criminaliteit en vergiftiging. Ik word hierbij geholpen door de Franse criminoloog Catherine Ménabé, die in haar artikel "La violence des femmes judiciarisées", gepubliceerd in 2021 in de "Revue québécoise de psychologie", de mate van het vermogen van vrouwen om zichzelf te doden in detail onderzoekt. Zoals zij beschrijft, is het aantal veroordeelde vrouwelijke geweldsdelinquenten weliswaar lager dan dat van veroordeelde mannelijke geweldsdelinquenten, maar is hun aandeel in de veroordeelde vrouwelijke geweldsdelinquenten van niet-gewelddadige delicten identiek aan dat van mannen, en zijn hun geweldsdelicten net zo divers: ze omvatten moord, opzettelijk geweld en zelfs seksueel geweld.

Vergiftigingen zijn bijzonder stille, minutieus geplande, zeer efficiënte en sluwe moorden die door de hele menselijke geschiedenis heen zijn uitgevoerd – door zowel mannen als vrouwen.

Léon en Marie Besnard, boeren en gepensioneerden in het kleine stadje Loudun, gelegen in het hart van Frankrijk, vlakbij de rivier de Vienne, trouwden in augustus 1929. Toen twee van Léons oudtantes in 1938 overleden, erfden zijn ouders het grootste deel van hun aanzienlijke vermogen, ondanks het feit dat een van hen, Louise Lecomte, kort voor haar dood haar achterneef Léon genereus in haar testament had nagelaten. Interessant is dat er later sporen van arseen in Louises lichaam werden aangetroffen. Deze verdeling van de bezittingen was vernederend voor het jonge echtpaar, dat, in tegenstelling tot Léons ouders, in bescheiden omstandigheden leefde.

Daarna vielen er nog meer doden in hun omgeving: in 1939 overleed een buurman van de familie Besnard, banketbakker Toussaint Rivet, en in mei 1940 overleed Maries vader, Pierre Davaillaud. Ook later werden er sporen van arseen in hun lichamen aangetroffen. In september 1940 overleed Léons grootmoeder plotseling, en hij was nu de enige erfgenaam. En kort nadat de familie Besnard die herfst Léons ouders had uitgenodigd om bij hen te komen wonen, stierf ook zijn vader, naar verluidt door het eten van een giftige paddenstoel. Het echtpaar erfde nog eens 227.000 frank.

Drie maanden later is ook Léons moeder overleden; ze erven opnieuw een bedrag van zes cijfers, en voor het eerst hebben de buren het over een familievloek. De erfenis van hun ouders werd logischerwijs verdeeld tussen Léon en zijn zus Lucie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Lucie, die onlangs zo rijk was geworden, kort daarna, in maart 1941, overlijdt. Ze wordt opgehangen op zolder gevonden, wat op de een of andere manier niet past bij de vrome katholiek.

Daarna was er geen vrede meer en in mei 1941 vonden de volgende vergiftigingen plaats: Pauline en Virginie Lallerone, twee nichten die met hun familieleden hun toevlucht hadden gezocht voor de Duitse troepen, stierven binnen een week na elkaar nadat ze Marie tot enige erfgenaam hadden gemaakt. Beiden, zo beweert ze, hadden per ongeluk bleekpoeder ingenomen. De financiële behoeften van het echtpaar waren nog lang niet bevredigd: Blanche Rivet, de vrouw van de vergiftigde banketbakker, die ze na zijn dood als kostganger in huis hadden genomen, overleed in december 1941, nadat ze haar huis eerder aan de familie Besnard had overgedragen in ruil voor een kleine lijfrente.

Wanneer de kinderloze Marie in 1947 verliefd wordt op de voormalige Duitse krijgsgevangene Alfred Dietz, die als arbeider werkt in de touwfabriek van Léon, een aantrekkelijke man uit Hamburg die Marie liefkozend Ady noemt, wordt haar eigen man datzelfde jaar het volgende slachtoffer van de giftige vrouw.

Nu is het echter te laat voor Marie. Kort voor zijn dood uitte Léon het vreselijke vermoeden tegenover Madame Pintou, de postbode van Loudun, dat zijn vrouw hem mogelijk vergiftigd had. Nadat Madame Pintou zich bij de politie had aangegeven, werd een onderzoek ingesteld naar de mysterieuze sterfgevallen in de omgeving van Marie Besnard.

Tijdens dit onderzoek overleed haar moeder, die negen jaar bij de familie Besnard had gewoond, in januari 1949. Er woedde echter een griepepidemie in Loudun, waardoor de arts aannam dat de 87-jarige een natuurlijke dood was gestorven. Deze Marie-Louise Davaillaud was het dertiende en laatste slachtoffer van de reeks moorden die in 1927 met Auguste Antigny begon en tot 1949 met tussenpozen van respectievelijk elf en zes jaar nog eens twaalf mensen het leven kostte.

Tegenwoordig heeft iedereen het in het departement Vienne en in heel Frankrijk over de "gifvrouw", de "zwarte weduwe van Loudun", de "koningin der vergiftigers" en – omdat de vrouw bij haar proces altijd verschijnt met een zwarte kanten mantilla over haar hoofd en schouders en zich zeer elegant uitdrukt – de "schone dame uit Loudun".

Maar het eerste proces tegen haar in 1952 in Poitiers liep op niets uit: er waren geen getuigen van de misdaden, niemand zag Marie Besnard het arseen kopen en geen van de doden vertoonde vóór hun dood de typische symptomen van arseenvergiftiging. De inmiddels steenrijke verdachte huurde bovendien vier advocaten in, waaronder een topadvocaat uit Parijs, die met succes twijfels zaaiden over de nauwkeurigheid van de toxicologische rapporten – ze werd immers niet veroordeeld voor een van de moorden.

In 1954, tijdens het tweede proces in Bordeaux, ontvouwde zich hetzelfde beeld: uiteindelijk eiste de rechtbank alleen een nieuw toxicologisch rapport en liet Marie vrij tot een derde, beslissend proces. Ze betaalde een borgsom van 1,2 miljoen frank, een bedrag dat ze gemakkelijk kon opbrengen.

Het derde proces begon in november 1961 en kernfysicus Frédéric Joliot-Curie werd zelfs aangesteld als getuige-deskundige voor de aanklager. Hij kon aantonen dat het haar van de slachtoffers van Loudun dodelijke hoeveelheden arseen bevatte. Maar steradvocaat Gautrat en zijn collega's slaagden er opnieuw in deze deskundige mening in diskrediet te brengen. Negen jaar na de start van het eerste proces, in december 1961, werd Marie Besnard vrijgesproken van twaalf aanklachten wegens vergiftiging wegens gebrek aan bewijs – er was zo weinig arseen aangetroffen in de stoffelijke resten van Léons grootmoeder dat dit niet voldoende was om een ​​aanklacht wegens moord te rechtvaardigen.

Mijn true crime hoorspel "The Poison Woman" belicht deze bizarre reeks moorden, een van Frankrijks beroemdste misdrijven, via de radio. Het onderzoekt de psyche van een vrouwelijke dader, de titulaire Poison Woman, Marie Besnard. Het schetst ook een moreel beeld van landelijk Frankrijk, waar traditie, complexe erfenissen, landbouw, ambachten, dorpsleven, wijn, eten en roddels het dagelijks leven domineren, en waar de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog net beginnen te verdwijnen. Tot op de dag van vandaag is Besnard een van 's werelds beruchtste seriemoordenaars.

Uitzending van "Die Giftfrau": 21 juni, 19:04 uur, SWR Kultur; ook beschikbaar in de ARD audiobibliotheek.