Geld: wat zit er achter de ‘geldparadox’?

Hoewel bankbiljetten en munten steeds minder belangrijk worden bij dagelijkse aankopen, blijft de hoeveelheid contant geld in omloop in de eurozone toenemen. Centrale banken en deskundigen gaan ervan uit dat er honderden miljarden dollars aan contant geld niet worden uitgegeven, maar opgepot.

Volgens cijfers van de Bundesbank bedraagt ​​het aandeel bankbiljetten dat in Duitsland als "waardeopslag" wordt aangehouden ongeveer 42 procent, bijna tweeënhalf keer zo hoog als in 2013. In absolute termen: eind 2024 schat de Bundesbank dat er 395 miljard euro in Duitse particuliere huishoudens werd opgeslagen – zeer ongelijk verdeeld, aangezien uit enquêtes blijkt dat veel huishoudens weinig of geen contante reserves hebben. Volgens cijfers van de Europese Centrale Bank was er in maart in totaal 1,564 biljoen euro aan contant geld in omloop in de eurozone. Dat was bijna 30 miljard meer dan in het voorjaar van 2022 en zelfs 300 miljard euro meer dan aan het begin van de coronapandemie vijf jaar eerder. Hoewel de groei sinds 2022 aanzienlijk is vertraagd, neemt de hoeveelheid contant geld in omloop nog steeds toe en niet af. De Bundesbank noemt dit fenomeen de ‘bankbiljettenparadox’. “Het wordt al vele jaren in vele landen waargenomen”, zegt een woordvoerster van de Bundesbank in Frankfurt. “Tot 2021 lag de groei van de bankbiljetten in omloop altijd vele malen hoger dan de jaarlijkse inflatie”, zegt Johannes Gärtner, betalingsdeskundige bij het managementadviesbureau Strategy&.

Het verschijnsel is paradoxaal, omdat het aantal mensen dat met bankbiljetten en munten betaalt, juist afneemt. Volgens de Bundesbank werd in 2023 nog steeds de helft van alle betalingstransacties aan Duitse kassa's contant afgehandeld, maar dat was nog maar een kwart van de totale omzet.

Volgens een recent onderzoek van Strategy& onder 5.500 respondenten in negen Europese landen en Turkije hebben pinpassen inmiddels contant geld vervangen als meestgebruikte betaalmethode: slechts 23 procent betaalt het liefst contant. Tegenwoordig geven veel retailers ook de voorkeur aan elektronisch betalen, vooral contactloos betalen, waarbij klanten geen pincode hoeven in te voeren. "Dat is tot zeven keer sneller dan betalen met contant geld", zegt Bernd Ohlmann, woordvoerder van de Beierse Detailhandelsvereniging.

De redenen voor de toename van contant geld

Maar waarom is er meer contant geld in omloop, terwijl steeds minder mensen het in het dagelijks leven gebruiken? “De euro wordt massaal gehamsterd”, zegt Ralf Wintergerst, CEO van de in München gevestigde fabrikant van bankbiljetten en beveiligingstechnologie Giesecke+Devrient, die wereldwijd zo’n 150 centrale banken tot zijn klantenkring rekent. “Het productievolume van de euro wordt gebruikt voor betalingen, maar tegenwoordig ook om geld opzij te zetten.” Het bedrijf is al 20 tot 30 jaar in gesprek met centrale banken: "Wat gebeurt er eigenlijk in de geldcyclus, waarom en waarvoor gebruiken mensen contant geld?" Wintergersts verklaring voor de schijnbare trend van het hamsteren van contant geld: "Onzekerheid is de drijvende factor."

Volgens de Bundesbank bereikte het aandeel contant geld dat als waardeopslag wordt opgeslagen een piek van 43 procent tijdens de coronapandemie. Dit was echter grotendeels te wijten aan de maandenlange lockdowns in de eerste fase van de pandemie: "De toename van de bankbiljettencirculatie tijdens crises - niet alleen tijdens de coronapandemie - vanwege de daarmee gepaard gaande onzekerheid is een veelvoorkomend fenomeen", aldus de woordvoerster van de Bundesbank. Managementconsultant Gärtner wijst op nog twee factoren die vermoedelijk bijdragen aan de toename van de contante geldcirculatie. “De groei van het contante geldbedrag kan eigenlijk niet worden toegeschreven aan het traditionele betalingsverkeer”, aldus de financieel expert. “De redenen liggen eerder in een combinatie van hamsteren, de schaduweconomie en de rol als reservemunt in het buitenland.” Met ‘schaduweconomie’ worden economische activiteiten bedoeld die buiten de wet vallen, of het nu gaat om klassieke illegale arbeid of criminele activiteiten. De snelweg A3 in Beieren staat erom bekend dat de politie bij controles steeds weer grote sommen contant geld aantreft. In november vonden undercoveragenten een miljoen euro in de auto van een 34-jarige man, vermoedelijk afkomstig van criminele transacties en verpakt in plastic zakken. Maar ook al zal het belang van contant geld in het dagelijks leven van wetgetrouwe burgers waarschijnlijk blijven afnemen, is het niet te verwachten dat in de toekomst alleen gangsters nog bankbiljetten en munten in hun portemonnee – of in plastic tassen – bij zich dragen. De Bundesbank zet zich in voor het behoud van contant geld en de bijbehorende infrastructuur. Omdat contant geld onmiskenbare voordelen heeft. En last but not least: voor bankbiljetten en munten is geen elektriciteit of elektronische infrastructuur nodig. “De centrale bank moet zorgen voor een permanente, veerkrachtige betalingsinfrastructuur”, zegt G+D CEO Wintergerst. "Als er oorlog is, als er een crisis is, als er overstromingen zijn, moet het nog steeds mogelijk zijn om te betalen. Contant geld is de oplossing."