Patrice Lumumba: Wie heeft hem vermoord?

Al meer dan 60 jaar wordt Juliana Lumumba geplaagd door deze vragen: Wie heeft haar vader vermoord? Hoe hebben de Amerikanen geholpen bij de moord? Wat deden de Verenigde Naties ? Zaten ze erbij en keken ze toe, ondanks dat hij onder hun bescherming stond? Het zijn ongemakkelijke, politieke vragen. En Juliana zal niet rusten tot ze antwoorden krijgt.

"Je kunt geen dochter van Patrice Lumumba zijn zonder dat het je leven bepaalt," zegt ze. Haar blik is kalm. Ze kijkt niet in de camera, maar opzij, uit het raam van haar huis in Kinshasa, de hoofdstad van de Democratische Republiek Congo , met haar kin lichtjes opgeheven.

Op 17 juni wordt de moord op haar vader in 1961 in Brussel hervat. Het is duidelijk dat België een zekere verantwoordelijkheid draagt. In 2001 wees een parlementair onderzoek uit dat de toenmalige Belgische koning Boudewijn op de hoogte was van de moordplannen en niets deed om ze te stoppen. Maar dat is niet alles. Juliana's broer, François, de aanklager, beschuldigt de Belgische staat niet alleen van oorlogsmisdaden en marteling, maar ook van deelname aan een samenzwering gericht op de politieke en fysieke uitroeiing van zijn vader.

Lumumba vocht voor de onafhankelijkheid van Congo

Patrice Lumumba bevrijdde Congo op 30 juni 1960 van de Belgische koloniale overheersing en werd de eerste premier van het land. Hij beloofde democratie, welvaart en een einde aan de exploitatie van Congolese grondstoffen door buitenlandse mogendheden. Maar dit is nooit gebeurd.

Het Westen, en dan met name België en de Verenigde Staten, waren niet blij met de plannen van Patrice Lumumba om de natuurlijke hulpbronnen van Congo te nationaliseren, en al helemaal niet met zijn nabijheid tot de Sovjet-Unie, midden in de Koude Oorlog.

Op 17 januari 1961, zes maanden nadat Lumumba tot eerste premier van Vrij Congo was verkozen, brachten Congolese separatisten hem, met Belgische en Amerikaanse zegen, naar de vijandige provincie Katanga. Daar werden hij en twee van zijn vertrouwelingen geëxecuteerd op bevel van Belgische officieren. De details kwamen pas aan het licht door onderzoek, zoals dat van de Belgische socioloog Ludo De Witte in "De moord op Lumumba".

Een andere Belgische officier, Gérard Soete, zaagde de lichamen in stukken en loste ze op in zuur. Twee tanden waren alles wat Lumumba nog over had. Soete bewaarde ze als trofee. Zijn dochter Juliana hoorde erover op televisie, in een ARD-reportage uit 2000 – waarin Soete zelf de details vertelde en de tanden voor de camera hield. Een gruwelijke herinnering die Juliana vandaag de dag nog steeds boos maakt.

"Hoe zou je je voelen als ze je vertelden dat je vader vermoord, begraven, opgegraven en in stukken gesneden was, en dat er ook delen van zijn lichaam waren meegenomen?" vraagt ​​ze. "Voor velen was hij de eerste premier van Congo, een nationale held. Voor mij is hij mijn vader."

Juliana Lumumba strijdt voor de waarheid

Jaren later schreef Juliana een brief aan de Belgische koning waarin ze een van de tanden terugeiste. Niemand weet waar de tweede is. Soete beweerde de tand in de Noordzee te hebben gegooid. Hij stierf kort daarna. Later liet zijn dochter de gouden tand echter aan een journalist zien. Ludo De Witte klaagde haar aan en de Belgische autoriteiten namen de tand in beslag.

In 2022 gaf de toenmalige Belgische premier Alexander de Croo de tand tijdens een ceremonie in Brussel terug aan Lumumba's kinderen en bood hij zijn excuses aan – in tegenstelling tot koning Filip, een directe afstammeling van koning Boudewijn, die zich blijkbaar niet kon verontschuldigen. Hij betuigde slechts zijn "diepste spijt" voor het geweld dat Congo onder Belgisch bestuur was aangedaan.

Maar voor Juliana zijn de excuses niet genoeg. "Het gaat niet om excuses. Het gaat om de waarheid, om la verité (Frans voor waarheid, noot van de redactie) ", zegt ze.

Kinderen groeiden op in ballingschap

Toen haar vader werd vermoord, was Juliana pas vijf jaar oud. Ze hoorde ervan tijdens haar ballingschap in Egypte. Een paar maanden voor Lumumba's moord waren zij en haar broers en zussen uit hun huis in Congo gesmokkeld, waar hun vader al onder huisarrest stond, en met valse paspoorten naar Caïro gebracht. Patrice Lumumba wist dat hij zou sterven, zegt Juliana. Hij schreef dit ook in zijn laatste brief aan zijn vrouw.

In Caïro groeiden Lumumba's kinderen op met Mohamed Abdel Aziz Ishak, een diplomatenvriend, zijn vrouw en hun kinderen. Juliana noemt hen Papa Abdel Aziz en Mama Zizi. Ze spreekt over een fantastische jeugd: "We groeiden op met veel liefde en empathie."

Toch konden de kinderen van Lumumba niet aan hun eigen ik ontsnappen. "We zijn een politieke familie. We kwamen naar Egypte om politieke redenen, om te gast te zijn bij president Nasser. Politiek is de kern van ons leven, of we het nu leuk vinden of niet." Het is geen wonder dat de kinderen ook de politiek in gingen. Juliana bekleedde verschillende ministersposten en haar broer François is leider van de Congolese Nationale Beweging – de partij die zijn vader heeft opgericht.

Juliana was zich er als kind al van bewust dat de moord op haar vader een politieke moord was. Ze leerde dit in Caïro van Mama Zizi, die het eerst aan haar oudste zoon François vertelde, en daarna aan de andere kinderen. Mama Zizi en Papa Abdel Aziz waren ook degenen die de kinderen in Lumumba hun eigen verhaal leerden.

Het nieuws over Lumumba's dood in 1961 verspreidde zich snel in Caïro. "Ze staken de bibliotheek van de Amerikaanse Universiteit in brand en plunderden de Belgische ambassade. Op straat riepen mensen 'Lumumba, Lumumba'," herinnert Juliana zich.

Schuld, erkenning en koloniale continuïteiten

Pas in 1994, toen de Mobutu-dictatuur op instorten stond, keerde Juliana na jaren ballingschap terug naar Congo. Haar vader had zijn kinderen opgedragen: "Hij zei tegen ons: wat er ook gebeurt, jullie moeten terug naar huis. Toen het weer veilig voor ons was, gingen we terug naar huis, waar we thuishoren."

Tegenwoordig is Juliana minder actief in de Congolese politiek. Ze wil niet praten over de huidige situatie in Congo, het conflict tussen het Congolese leger en de rebellenmilitie M23, of de aanhoudende exploitatie van natuurlijke hulpbronnen door het Westen, China, Rwanda en andere buitenlandse mogendheden. Ook wil ze het niet hebben over het lopende proces in Brussel.

Ze zal het volgende zeggen: "Er is de afgelopen tien jaar niets gebeurd. Elf van de twaalf verdachten zijn overleden." De nalatigheid van het Belgische rechtssysteem spreekt voor zich, meent Juliana. Ze heeft weinig hoop dat er eindelijk iemand ter verantwoording zal worden geroepen voor de moord op haar vader. De laatste nog levende verdachte is 92 jaar oud. Hij is niemand minder dan Étienne Davignon, een Belgische zakenman en politicus, en voormalig vicevoorzitter van de Europese Commissie.

Voor Juliana is dit een moeilijke en frustrerende ervaring: "Niemand is ter verantwoording geroepen. Geen Belg, geen Europeaan, geen Congolees. Geen blanke, geen zwarte. Iedereen is het erover eens dat er een moord is gepleegd. Maar niemand wil deze moord gepleegd hebben."

Op 2 juli 2025 zou Patrice Lumumba 100 jaar oud zijn geworden.