Weens Operabal: hoe de Swarovski-tiara en het bal bij elkaar horen

Het Wiener Operball 2025 vindt vandaag, 27 februari, plaats. Een jaar eerder was er al een VOGUE-redacteur aanwezig bij het evenement, die de speciale relatie tussen Swarovski en de tiara van de debutante onderzocht.

"Voor mij was het een van de mooiste avonden. Ik, een Tirools meisje van nog geen 20 jaar, reis naar het grote Wenen en dans met sterren als Udo Jürgens. Zoiets vergeet je nooit - nog geen 30 jaar later", zegt Heidi, omringd door fonkelende kristallen in de Swarovski-fabriek, die op slechts 20 minuten rijden van Innsbruck ligt. Ontwerpers van over de hele wereld komen naar Wattens om kristalvormen en kleuren te laten ontwikkelen volgens hun individuele ideeën. En hier ontmoet ik Heidi om te horen over die tijd – toen ze haar debuut maakte op het Operabal in Wenen. Heidi had iets bijzonders meegebracht: een kroon met kristallen en rode granaten. Achter haar aan de muur staan ​​ook talloze kronen en tiara's opgesteld, gepolijst tot een hoogglans en glinsterend in het licht van perfect uitgelijnde spots. Ter vergelijking: de kroon in Heidi's handen heeft al een lichte patina en de stenen glinsteren niet meer zo fel. Dat is niet zo vreemd, want de kroon komt niet uit een hermetisch afgesloten archief, maar uit haar eigen privébezit. De tiara heeft de afgelopen decennia waarschijnlijk in een doos of lade doorgebracht, nadat deze in 1994 als debutante het hoofd van Heidi sierde. "Mijn debuut was eigenlijk mijn eerste kennismaking met Swarovski", vertelt ze, en voegt eraan toe: "Als jong meisje was de kroon als een schat voor mij!"

Hoe klein deze schat ook lijkt (Heidi's kroon is amper zo groot als een handpalm), het vertegenwoordigt een lang en betekenisvol verhaal. Al tijdens het Congres van Wenen aan het begin van de 19e eeuw vonden er in de Oostenrijkse hoofdstad grote feesten plaats en al in 1862 kreeg het Theater an der Wien keizerlijke toestemming om bals te organiseren. Hoewel 1918 het einde van het keizerrijk markeerde, bleven de grootse festiviteiten voortduren. En zo vond in januari 1935 voor de eerste keer het Wiener Operbal plaats. Daarna volgde de Tweede Wereldoorlog en de verwoesting van het operagebouw, dat in 1955 eindelijk werd heropend – en waar in februari 1956 opnieuw een bal werd gehouden. Sindsdien is het Operabal (dat doorgaans plaatsvindt op de donderdag voor Aswoensdag) het sociale hoogtepunt van het Weense balseizoen, met zo'n 450 bals voor uiteenlopende professionele en geïnteresseerde groepen. Sindsdien zijn Swarovski en het Operabal onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Sinds de jaren vijftig is de tiara die debutanten dragen op het operabal gemaakt van Swarovski-kristallen. Terwijl de experts uit Wattens al tientallen jaren de kristallijne grondstof voor de kronen leverden aan de fabrikanten die in opdracht van het balcomité werkten, ontwierp Swarovski voor het eerst een tiara speciaal voor het 50e Operabal in 2006. Tot dan toe was het ontwerp van de kronen nauwelijks veranderd: nadat de eerste kroon voor het Operabal in 1956 was gemaakt van tule met opgestikte pailletten, werden latere modellen gemaakt van kristallen en halfedelstenen en hadden ze een gesloten vorm. Deze vorm werd versterkt door de rechte positie van de kroon op het hoofd en moest ervoor zorgen dat "de schittering ervan in alle hokjes en vanaf de galerij te zien was", zoals Swarovski het noemde. De nieuwigheid in 2006: met het tiara-ontwerp van de toenmalige creatief directeur van Swarovski, Rosemarie Le Gallais, werd het traditionele gesloten kroonontwerp vervangen door een moderner tiara die aan de boven- en achterkant open is. Er volgden talrijke herinterpretaties van de Opera Ball tiara – vanaf 2012 ook die in samenwerking met bekende ontwerpers. In 2017 ontwierp Karl Lagerfeld een tiara van 394 heldere en saffierblauwe kristallen en vijf Swarovski-kristalparels. Deze was geïnspireerd op de traditionele openingswals van het Operabal, de 'Donau-wals' van Johann Strauss II. In 2019 werkte Swarovski samen met Donatella Versace en in 2020 met Christian Lacroix. Na een coronapauze van twee jaar volgde in 2023 - naast dat van de dansers - nog een debuut: voor het eerst ontwierp Global Creative Director Giovanna Engelbert de tiara van het Opera Ball. Geïnspireerd door de sieradenlijn "Stella" en de iconische haarsieraden van keizerin Sisi, sierden sterren van 435 heldere kristallen de tiara. Voor de tiara van 2024 diende de sieradenlijn "Mesmera" van Swarovski opnieuw als inspiratie: "Elke tiara combineert zowel het Oostenrijkse erfgoed als de huidige tijdsgeest en is gemaakt van 233 kristallen in 20 slijpvormen. De stenen zijn zo elegant gezet dat ze bij elke beweging het licht vangen", legt Swarovski uit.

De veranderende rol van Swarovski in het creatieproces van de tiara op kleine schaal staat symbool voor de evolutie van het bedrijf Swarovski op grote schaal: van de oorsprong van een klein binnenlands bedrijf voor met de hand geslepen glazen stenen, via de levering van machinaal vervaardigde kristallen voor Parijse modegrootheden als Elsa Schiaparelli, Christian Dior en Pierre Balmain tot de vestiging van een eigen merkidentiteit als een internationaal gerenommeerd sieradenlabel. Een ontwikkeling die ook in het aantal werknemers zichtbaar is: Swarovski begon in 1895 met tien werknemers en had in de jaren vijftig, de periode waarin de creatieve samenwerking met het Wiener Opernball begon, al bijna 2.000 mensen in dienst. En vandaag? Er zouden er wereldwijd meer dan 20.000 zijn. Zoals in bijna alle sectoren is hun werk door de digitalisering drastisch veranderd. Tegenwoordig werken er ook 3D-ontwerpers in de Swarovski-fabriek in Wattens. Vooral bij zulke uitgebreide stukken als de operabaltiara wordt veel voorbereidend werk op de computer gedaan – om tijd en materiaalkosten te besparen. De voornamelijk met de hand getekende ontwerpen en ideeën van creatief directeur Giovanna Engelbert worden eerst gedigitaliseerd als 3D-constructies. Vervolgens testen de 3D-ontwerpers wat technisch haalbaar is om de creatieve visie zo nauwkeurig mogelijk tot leven te brengen. Vervolgens wordt er met een 3D-printer een wassen model gemaakt. Hiervan wordt een gipsmodel gemaakt, dat vervolgens in metaal wordt gegoten. Daarna volgt de bewerking van het edelmetaal, het polijsten en legeren en natuurlijk het rangschikken en zetten van de verschillend geslepen Swarovski-kristallen. Dit prototype wordt vervolgens ter beoordeling naar het ontwerpteam rond Giovanna Engelbert gestuurd en ten slotte naar het balcomité ter goedkeuring.

Een geavanceerd proces, net als het Operabal zelf. Op de avond van het bal zijn er immers zo'n 7.000 mensen aanwezig in het gebouw van de Staatsopera: naast de 160 dansparen en andere deelnemers zijn daar ook medewerkers van de opera en de circa 5.000 uitgenodigde cultuurwerkers, ondernemers, politici en beroemdheden bij. Een evenement van deze omvang moet tot in de puntjes worden gepland. Veel van de processen lijken op een soort ritueel dat voor een buitenstaander moeilijk te beschrijven is. Als maandagavond omstreeks 22.00 uur het doek valt voor de laatste operavoorstelling, beginnen de renovatiewerkzaamheden direct. Het duurt immers nog maar zo'n 70 uur tot donderdagavond, wanneer de deuren opengaan en de Weense Staatsopera met stoelen, podium en orkest wordt omgetoverd tot een 850 vierkante meter grote danszaal. Volgens berichten van "Der Standard" werken 350 vaklieden en 150 assistenten 30 uur per dag aan de renovatie, waarvan de kosten worden geraamd op 1,5 miljoen euro.

Het bal begint officieel kort voor 22.00 uur, wanneer de bondspresident zijn loge betreedt. Speciaal voor het Operabal gecomponeerde fanfarespel – sleutelwoordritueel. Hierna volgen het volkslied en Beethovens versie van "Ode an die Freude". Dan is er de grote entree van de debutanten: twee koppels lopen naast elkaar, keurig in het gelid achter elkaar, de hal binnen. Haar stappen lijken bijna pijnlijk klein. Hoe moet je je in hun plaats voelen? Meer dan 10.000 ogen zijn op jou gericht. Zorg er alleen voor dat je niet struikelt. Waarschijnlijk hebben ze uren geleden voor het laatst gegeten en gedronken. De opwinding en de nervositeit. En na de entree volgt nog niet eens de openingsdans. De debutanten moeten nu bijna een uur lang aan de rand van de dansvloer staan ​​– in de beste houding, natuurlijk – en naar verschillende zang- en dansoptredens kijken. Dan, om 22.45 uur, het grote optreden. Op de klanken van de "Fan Polonaise" betreden de dansparen in perfecte synchronisatie het midden van de dansvloer. Hierna volgen buigingen voor de loge van de bondspresident en vervolgens de openingschoreografie (op de "Pepita Polka"). Deze is sinds het Operabal van 2009 door verschillende dansscholen uit verschillende deelstaten ontworpen en is vooral gebaseerd op de zogenaamde zwart-witeffecten die ontstaan ​​door de vooraf bepaalde debutantenoutfits. Zo eenvoudig en toch zo effectief. Oh's en ah's galmen door de operazaal. Ook ik zing enthousiast mee en kan nauwelijks beslissen of ik het schouwspel met mijn mobieltje wil filmen of dat ik volop van het moment wil genieten. En dan de finale: op de Weense wals wervelen de paren over de dansvloer – tegen de klok in, uiteraard. Plotseling klonk ergens de kreet “Alles walst”. Een bevel dat Johann Strauss II ooit bedacht en waarmee de dansvloer voor iedereen opengesteld werd. Hoewel: dansvloer is op dat punt eigenlijk de verkeerde term. Omdat dansen op dat tijdstip vanwege de drukte nauwelijks mogelijk is. In een hele kleine ruimte zwaaien sommige koppels zijwaarts of draaien ze ter plaatse. En ondanks de drukte vallen ze altijd op: de debutanten met hun hoofden gekroond met Swarovski-kristallen.

Dan loopt de zaal langzaam leeg – want aan alternatieven is geen gebrek: het hele operagebouw is open voor de nacht. Op de verschillende verdiepingen, in de zalen en in de foyers worden bars geopend, waar een grote verscheidenheid aan muziekstijlen wordt gedraaid. Om middernacht, twee uur en vier uur (u ziet het goed, rituelen!) volgt het publiek op de dansvloer in de balzaal quadrilles, begeleide massachoreografieën die vaak tot grappige misstappen leiden. Om vijf uur is het bal officieel afgelopen - en op zaterdagavond gaat het doek weer op voor de reguliere voorstelling. Alsof er niets gebeurd is.

Voor de opera betekent dit vier dagen noodtoestand, voor de debutanten begint dit veel eerder. Bijna een half jaar voor de eigenlijke avond moeten de dansers die zich willen aanmelden hun aanvraag indienen bij de Staatsopera. In theorie kan iedereen zich aanmelden, niet alleen inwoners van Wenen of Oostenrijk. Op de website van de Staatsopera staat echter: "Om toegelaten te worden tot het Comité voor de Jonge Dames en de Jonge Heren, moet aan bepaalde eisen worden voldaan." Hierbij moet men denken aan "zeer goede vaardigheden in de linkerwals" en een bepaalde leeftijdscategorie (18 tot 25 jaar voor de "jonge dames" en 18 tot 28 jaar voor de "jonge heren"). Daarnaast mag u nog niet eerder het Wiener Operball hebben bezocht, want u mag er maar één keer debuteren. En: "Je moet een heel goede houding hebben", zegt Heidi, niet zonder trots – en daarbij staat ze ongemerkt rechterop. De tiara, die de debutanten na het bal mogen houden, mag immers niet van het hoofd glijden.

Maar om je debuut te maken op het Weense Operabal, moet je het je eerst kunnen en willen veroorloven. Naast de commissiekaart van 130 euro per persoon moeten de debutanten, die bovendien jarenlange danservaring van dansscholen nodig hebben, ook betalen voor kleding, schoenen, haar en make-up. En: Vóór het bal zijn er in Wenen verplichte repetities. Beperkende factoren die niet bepaald bijdragen aan de toegankelijkheid van het Operabal. Als u op zoek bent naar gedetailleerde dresscodes voor het openingscomité, kunt u deze vinden op de website van de Staatsopera. Voor de positie van de vrouwen staat: "zuiver witte, tot op de grond reikende baljurk (zonder crinoline, zonder glitters als applicaties, verwerkt in de stof of iets anders, geen traditioneel kostuum), zuiver witte handschoenen tot aan de elleboog, zuiver witte, gesloten schoenen en alleen subtiele en onopvallende sieraden (alleen heel dunne kettingen, geen polshorloge, geen insignes, medailles of spelden)." Er staat ook: "Verplicht voor alle debutanten: opgestoken balkapsel, waarin de tiara op een antislip manier is verwerkt." Volgens de Staatsopera zijn voor de mannenfunctie een zwarte rokkostuum, een wit vest, een witte vlinderdas, witte handschoenen, een witte pochet, zwarte lakschoenen met zwarte veters en zwarte sokken verplicht. Ook mogen ze geen insignes, medailles, speldjes of horloges dragen. Bovendien is lang, los haar verboden. Verder geldt voor iedereen: "geen opvallende haarkleuren, geen haaraccessoires (behalve de tiara voor de vrouwenpositie), geen opvallende piercings (vooral tunnels) en opvallende tatoeages" en "geen hoofdbedekking".

Je mag van deze strenge en conservatieve regels vinden wat je wilt. Maar als je eenmaal getuige bent geweest van de bijna hypnotiserende zwart-witeffecten van de openingsceremonie, kun je de regels tenminste begrijpen. Dat wil niet zeggen dat er geen controverse kan ontstaan ​​over het Operabal. De prijzen en de decadentie hebben altijd kritiek opgeleverd. Het is een gebeurtenis die uit de tijd lijkt te zijn verdwenen. Eentje die zich niet druk maakt om clichés, maar ze juist omarmt. Terwijl er bij de opvoeding tegenwoordig vooral aandacht is voor het doorbreken van stereotype genderrollen en het aanmoedigen van meisjes om niet 'gewoon' prinses te willen zijn, lijkt dit traditionele beeld alomtegenwoordig te zijn op het Operabal. Maar er gebeurt wel iets: in 2020 was er voor het eerst een homostel. De twee vrouwen wilden 'gelijke kansen bij zulke conservatieve evenementen bevorderen', schrijft 'Der Standard'. In 2023 waren er twee vrouwelijke koppels onder de debutanten op het Weense Operabal, maar net als iedereen verschenen ze allebei in een witte jurk en rokkostuum. Een tiara werd ook alleen gedragen door de danser die de vrouwelijke positie danste. En: Er is nog geen mannelijk paartje verschenen. In een interview met "Der Standard" speculeerde een van de dansers op het Operabal van dit jaar dat een man in een witte jurk wellicht te ver zou gaan voor de organisatoren. "Ik zou het zeker vieren", zou ze gezegd hebben. Sinds de jaren 2000 werkt het Opera Ball ook samen met het inclusieve dansproject "I am OK" voor mensen met een beperking. Sindsdien hebben de clubleden herhaaldelijk hun debuut gemaakt – in 2024 was er een echtpaar met het syndroom van Down dat al onafhankelijk van elkaar medailles had gewonnen bij het dansen op de Special Olympics.

Eén ding is duidelijk: ondanks alle tradities moet het Wiener Operball met zijn tijd meegaan. De maatschappij en de mensen veranderen – en uiteindelijk zijn zij het die de bal maken tot wat hij is. Dat weet ook Alexandra Winkler, mede-eigenaar van het legendarische "Hotel Sacher". Ze zegt: "Een bal, zoals ons hotel, kenmerkt zich door het feit dat er ontmoetingen plaatsvinden - tussen kunst en cultuur, bedrijfsleven en politiek, maatschappij en wetenschap." Net als Swarovski heeft het "Hotel Sacher" een lange geschiedenis met het Weense Operabal. Gewoon vanwege de directe nabijheid in het 1e arrondissement. Alleen de Philharmonikerstraße scheidt de twee historische gebouwen. "De 'Sacher' en het Operabal horen op een bijzondere manier bij elkaar. Er is altijd een diner in de 'Sacher' voor het bal," vertelde Alexandra Winkler me kort na het bal in februari vorig jaar, toen ze opnieuw meer dan 400 mensen uitnodigde voor een maaltijd voor het bal. Ook de tiara speelde een rol: "Dit jaar was hij echt bijzonder mooi. Swarovski maakte het voor ons mogelijk om er eentje perfect te presenteren in onze entreehal, hangend aan de kroonluchter boven een extra grote originele Sachertorte." Alexandra Winkler zelf droeg ooit zo'n kroon en maakte in 1993 haar debuut op het Wiener Opernball: "Ik ben opgegroeid in de 'Sacher' en dus ook met het Opernball. Ik heb dus al op jonge leeftijd geleerd hoe belangrijk het is. Daarom wist ik als jong meisje al dat ik daar ooit mijn debuut wilde maken. Ik weet nog dat ik er echt naar uitkeek." Ze herinnert zich nog steeds haar zenuwen van de avond zelf ("De opening werd altijd op televisie uitgezonden, dus elke danspas moest perfect zijn") – en natuurlijk haar Swarovski-kroon. "De kroon was gemaakt van kristallen en had een rode steen in het midden. Ik heb hem tot op de dag van vandaag bewaard. Dat laat zien hoeveel waarde je aan dit aandenken hecht, zelfs later." Als zakenvrouw is de bal voor haar vandaag de dag natuurlijk ook relevant als drijvende economische factor. Maar dat niet alleen: "Er is een heel speciale magie op het Opera Ball. Voor één nacht moeten mensen zich voelen alsof ze in een sprookje zijn. Een nacht die gewoon iets heel speciaals is."

Ook deze bijzondere nacht blijft Heidi levendig bij. "Oh, wat een feest, dat moeten we eigenlijk nog een keer doen," zegt ze, terwijl ze naar de glinsterende tiara in haar handen kijkt die ze ooit droeg.

Dit artikel maakte deel uit van ons VOGUE-nummer van juni 2024 met een special over VOGUE Oostenrijk. U kunt momenteel het VOGUE Spring Issue 2025, ontworpen door Anna Deller-Yee, bestellen in een strikt gelimiteerde abonnementsdeal met 3 extra nummers van VOGUE en het VOGUE-kleurboek .

Meer onderwerpen op VOGUE.de: