De Duitse professor die Javier Milei vertrouwt: “Kapitalisme is het enige rechtvaardige systeem”

In Europa worden de hervormingen in Argentinië uitsluitend gezien als een economisch project, maar Milei zelf spreekt van een "morele revolutie". Een gesprek met zijn biograaf, Philipp Bagus.

Een selfie van Philipp Bagus met president Javier Milei Bagus

In Europa worden de hervormingen van Javier Milei vooral gezien als een economisch project – of zelfs afgeschilderd als een voorbode van het fascisme. Maar in Argentinië vindt een transformatie plaats die veel verder gaat dan de ontmanteling van de staat en de liberalisering van de markt. Milei en zijn aanhangers spreken van een "morele revolutie". Philipp Bagus heeft een biografie over Javier Milei geschreven en is een van de grootste experts op het gebied van de Argentijnse president. De hoogleraar economie aan de Universidad Rey Juan Carlos in Madrid is, net als Milei, een aanhanger van de Oostenrijkse School voor Economie. In dit interview bespreekt hij de dreiging van de staat, de neergang van Duitsland en het risico van een dictatuur.

Professor Bagus, in Duitsland zijn de berichten over de Argentijnse regering al lange tijd overwegend negatief: destructief economisch beleid, exploderende armoedecijfers en president Milei die een fascist wordt genoemd. Maar al een tijdje lezen of horen we hier niets meer over Argentinië. Hoe komt dat?

Dit zou iets te maken kunnen hebben met het feit dat president Milei te succesvol is. Dat is evident, want het medialandschap wordt gedomineerd door linkse, staatsgezinde journalisten, en daarmee bedoel ik ook publieke omroepen zoals Tagesschau. Zij zien dat er iemand komt met compleet nieuwe, libertaire ideeën . Hij wil minder overheid en vertegenwoordigt daarmee een tegenpool van alles waar zij in geloven. En als het armoedecijfer in Argentinië stijgt, publiceren ze dat en blijven ze erover doorzeuren. Maar als het andersom gaat, als het armoedecijfer daalt, zelfs lager dan vóór Milei's aantreden, dan zijn er verschillende manieren om te reageren. Eén manier is om te zeggen dat de cijfers gemanipuleerd zijn, of je kunt ze negeren...

Je woont niet meer in Duitsland en geeft les in Madrid. Is de dominantie van linkse, staatsgezinde perspectieven de reden dat je Duitsland de rug hebt toegekeerd?

Dat was zeker het geval. Ik ben een aanhanger van de Oostenrijkse School voor Economie, en na mijn studie in Duitsland had ik geen enkel perspectief. Zelfs tijdens mijn promotietraject moest ik compromissen sluiten bij de keuze van mijn onderwerp. In Spanje was er professor Huerta de Soto, die ook een geweldige mentor is voor Javier Milei. Hij is een van de meest vooraanstaande economen van de Oostenrijkse School wereldwijd. Bij hem had ik volledige vrijheid.

Over Oostenrijk gesproken: onlangs werd gemeld dat het belasting- en premietarief daar in 2026 zal stijgen tot 45,5 procent. Dit is de hoogste waarde ooit gemeten in de Tweede Republiek. Waarom speelt de natie waaraan deze economische theorie haar naam ontleent geen rol in de Duitstalige wereld, terwijl ze in andere delen van de wereld wel gevierd wordt?

Allereerst moet worden opgemerkt dat alle Oostenrijkse economen uiterlijk in 1933 geëmigreerd waren. Ludwig von Mises, de deken van de Oostenrijkse School, vertrok, en ook Friedrich Hayek emigreerde. Daarmee was het eerste hoofdstuk afgesloten.

“Socialisme is diep onrechtvaardig”

Ze vluchtten voor de Nazi’s.

Precies, ze ontvluchtten de Anschluss van Oostenrijk. In 1938 vielen de nazi's Mises' appartement binnen en namen zijn privépapieren in beslag. Die vielen vervolgens in 1945 in handen van de Sovjets, die de papieren meenamen naar Moskou, waar ze in de jaren negentig werden herontdekt. ​​De nazi's wilden geen liberalen of libertariërs. En de communisten natuurlijk ook niet.

Waarom hebben de krachten van de vrije markt zo'n slechte reputatie, terwijl ze juist voor groei en welvaart zorgen?

Dit is het succes van de linkse cultuuroorlog. Er is geen andere verklaring. Het voorbeeld van Chili is leerzaam. Chili was het snelstgroeiende en rijkste land van Zuid-Amerika. En het leek duidelijk: mensen hoeven Chili alleen maar met Cuba of Venezuela te vergelijken om te zien dat socialistische ideeën armoede veroorzaken. Maar door de cultuuroorlog slaagde links, en niet alleen in Chili, erin het idee in de hoofden van de mensen te verankeren dat kapitalisme, hoewel efficiënt, ook onrechtvaardig is. Volgens het motto: De rijken worden rijker, de armen armer. De arbeiders worden uitgebuit door de werkgevers. In Chili werd de strijd der ideeën verwaarloosd of gereduceerd tot economie. Cruciaal voor Milei's succes was dat hij erkende dat het niet alleen om economische efficiëntie gaat, maar, wat eigenlijk belangrijker is, om ethiek. Elk economisch systeem heeft een morele rechtvaardiging nodig. Kapitalisme is het enige rechtvaardige systeem. Socialisme is fundamenteel onrechtvaardig.

Milei zelf zei tijdens de verkiezingscampagne: "Ik vraag jullie om je bij ons aan te sluiten in een morele revolutie." Wat is er moreel aan anarcho-kapitalisme?

Socialisme is gebaseerd op basale instincten zoals afgunst en wrok. Het enige rechtvaardige systeem is kapitalisme. Omdat het eigendomsrechten handhaaft. Zogenaamde "sociale rechtvaardigheid" betekent van sommigen nemen en met geweld aan anderen geven. Dit komt neer op ongelijke behandeling voor de wet. Milei zegt: Probeer niet ten koste van anderen te leven! Hard werken, ijver en inspanning zijn moreel waardevol.

Critici van het kapitalisme in het algemeen, en Mileis in het bijzonder, zien de zaken heel anders. Hun belangrijkste argument is dat kapitalisme, en dan met name het libertaire kapitalisme, alleen de sterken ten goede komt. En zonder de staat zijn de zwakken weerloos. Waar is de solidariteit met de kansarmen, de zieken en de mensen die in armoede geboren zijn?

Hierover kunnen twee dingen gezegd worden: Ten eerste is de sterkste partij vandaag de dag natuurlijk de staat. Die dwingt zichzelf af met geweld, zelfs willekeurig. Er is een jungle tussen burgers en de staat. De staat verandert van dag tot dag wetten en regels. Hij maakt sommigen arm en anderen rijk. De staat handhaaft het recht van de sterkste. Hij heeft een monopolie op het gebruik van geweld. Het individu is machteloos overgeleverd aan de genade van anderen. Men kan naar de staatsrechtbanken gaan, maar daar zitten de vertegenwoordigers van de staat. En het andere dat men kan zeggen, is dat bepaalde waarden natuurlijk noodzakelijk zijn voor het bloeien van een vrije samenleving. Deze omvatten: naastenliefde, liefde voor waarheid en vrijheid, evenals vrijwillige solidariteit. Maar als dat niet vrijwillig is, is het geen solidariteit, maar diefstal. Alleen als men uit eigen beweging vrijwillig iets aan anderen geeft, heeft het morele waarde. Als ik gedwongen word om aan anderen te geven, heeft dat helemaal geen morele waarde.

“De staat is de gesel van de mensheid ”

Zelfs onder libertariërs leeft het idee van een nachtwakersstaat, die de buitengrenzen beschermt en de interne vrede waarborgt. Is er dan niets goeds aan de staat?

Niet voor mij persoonlijk. De staat is de gesel van de mensheid. Het is utopisch om te geloven dat de nachtwakersstaat een nachtwaker zal blijven. Uiteindelijk zijn alle nachtwakersstaten gigantische staten geworden. Het beste voorbeeld zijn de VS, waar de grondwet de macht van de staat expliciet beperkt. Toch is het Amerikaanse apparaat enorm en heeft het imperialistische trekjes. Anthony de Jasay zei ooit: "De grondwet is als een kuisheidsgordel, waarvan de dame zelf de sleutel vasthoudt." Dit stelt degenen tegen wie de grondwet ons zou moeten beschermen, in staat deze zelf te veranderen. Zelfs onze grondwet heeft in tijden van corona de grondrechten niet gewaarborgd. Sterker nog, de Oostenrijkse School heeft aangetoond dat alle goederen en diensten op de markt kunnen worden aangeboden: beter, efficiënter en eerlijker. De staat is overbodig.

Hebben we de staat niet nodig om wegen aan te leggen, de openbare orde te handhaven, gezondheidszorg te bieden en daarmee gemeenschapsdiensten te verlenen?

Wie gaat de wegen dan aanleggen? Een particuliere aannemer. En wie betaalt ze? Mensen die ze willen gebruiken. Er zijn er duizenden over de hele wereld, bijvoorbeeld tolwegen. Privéwegen bestaan ​​al sinds mensenheugenis. Tegenwoordig zijn tolwegen vrij eenvoudig te verantwoorden met behulp van elektronica. Andere wegen zouden volledig gratis zijn; bijvoorbeeld buurtwegen zouden door bewoners worden onderhouden, terwijl wegen die naar winkelcentra leiden, door winkeliers zouden worden onderhouden. De gezondheidszorg zou ook goedkoper, sneller en van hogere kwaliteit zijn in een particuliere zorginstelling.

Zou zo'n staat geen regering nodig hebben? Hoe zit het met rechtbanken die bij geschillen kunnen worden ingeschakeld? Zouden de politie en het leger ook privé moeten zijn?

Zoals ik al zei, de staat is volkomen overbodig en kan zijn belofte om de problemen van mensen beter op te lossen dan mensen dat kunnen door middel van vrijwillige samenwerking niet nakomen. De staat faalt in alles. Inclusief beveiliging. Zelfs vandaag de dag vertrouwen veel mensen op particuliere beveiligingsdiensten omdat de staat niet in staat is om adequate beveiliging te bieden. In concurrentie tussen beveiligingsaanbieders dalen de prijzen en neemt de kwaliteit toe. Er zijn historische voorbeelden van particuliere politiediensten in Amerika die beveiliging leverden zonder de staat. Concurrentie tussen particuliere rechtbanken leidt ertoe dat de rechtbanken die conflicten het beste oplossen, opnieuw worden ingeschakeld. Niet zoals tegenwoordig met staatsmonopolies, waar juridische procedures ongelooflijk lang duren, erg duur zijn en de uitkomst praktisch een gok is. De staatsrechtspraak is zo gebrekkig dat iedereen aanbeveelt om conflicten waar mogelijk buiten de rechtbank op te lossen. Hetzelfde geldt voor het leger. De Bundeswehr is nauwelijks operationeel. Concurrentie tussen verschillende aanbieders zal leiden tot meer veiligheid. Bovendien zouden er capabele milities zijn, enzovoort.

Maar zelfs in Argentinië, onder een libertarische president, bestaat er nog steeds een sociaal vangnet voor de allerarmsten. Of is dit slechts een compromis zolang de afschaffing ervan niet doorgevoerd kan worden?

Als filosofisch anarchokapitalist stelt Milei dat de staat de vijand is, de staat is onrechtvaardig omdat hij gebaseerd is op geweld. Alles zou op de markt geproduceerd kunnen worden. Maar in de praktijk streeft Milei naar een nachtwakersstaat of minimale staat, hoewel zelfs dat natuurlijk niet van de ene op de andere dag te realiseren is. De onmiddellijke afschaffing van de sociale zekerheid zou tot enorme sociale onrust en Milei's ondergang hebben geleid. Daarom werd alle sociale zekerheid behouden. Sterker nog, ze werd zelfs verhoogd. Voorheen waren er zogenaamde sociale uitkeringsverstrekkers. Deze hielden echter een deel voor zichzelf. Sinds deze "tussenpersonen" uit de circulatie zijn gehaald, is de reële sociale zekerheid met 50 procent toegenomen.

Wat in Europa als een volledige ontmanteling van de staat wordt gezien, kent dus sociale grenzen?

Ten eerste voerde Milei macro-economische stabilisatie door. Hij slaagde erin Argentinië te stabiliseren, dat op de rand van een nationaal faillissement en hyperinflatie stond. En deze stabilisatie alleen al zorgde voor sterke groei. De inflatie werd drastisch beperkt. En onlangs werden de buitenlandse handel, oftewel de wisselkoersen, geliberaliseerd. Dat had in de Duitse media terecht kunnen komen.

Waarom is het opheffen van beperkingen op vreemde valuta interessant voor niet-Argentijnen?

Met de Cepo (in het Engels "enkelband") kon men zijn geld niet zomaar inwisselen voor dollars en het land uit meenemen. Iedereen die in Argentinië investeerde en winst maakte, moest zijn geld in het land achterlaten. Tegen de officiële wisselkoers was het omwisselen in dollars beperkt. Nu de Cepo is afgeschaft of aanzienlijk is verminderd, is investeren in Argentinië aantrekkelijker geworden. Door de vermindering van de overheidsuitgaven en de daarmee gepaard gaande inflatie is het armoedepercentage sterk gedaald, omdat de inflatiebelasting de armen onevenredig hard treft. Milei verlaagde de overheidsuitgaven radicaal en bereikte daarmee een evenwichtige begroting of een overschot.

Philipp Bagus over Robert Habeck: “Het had niet erger gekund”

Milei's excentrieke persoonlijkheid heeft zijn eerdere werk als hoogleraar economie enigszins overschaduwd. Zijn verkiezingscampagne omvatte ook het onderwijzen van zijn economische theorie aan burgers in openbare lezingen. Denkt u dat er economisch analfabetisme heerst onder grote delen van de ontwikkelde bevolking?

Natuurlijk denk ik meteen aan Robert Habeck. Het had niet erger gekund. Het was schokkend dat iemand zonder enige kennis van de economie minister van Economische Zaken werd. Je zou toch verwachten dat experts, of in ieder geval iemand die er verstand van heeft, zo'n belangrijke portefeuille zouden overnemen.

In Duitsland is het niet gebruikelijk dat ministers experts zijn op het gebied van hun ministerie. Ook het publiek vindt dit doorgaans niet erg. Dit roept de vraag op: is de kennis van economische modellen te beperkt? Is er een onderwijsprobleem?

In Duitsland en Spanje is ambtenaar worden de droombaan van de meeste jongeren. Dit is een groot cultureel probleem. We moeten het aanpakken. Maar Milei is natuurlijk niet alleen hoogleraar economie; hij is vooral ook in staat om theorieën aantrekkelijk en begrijpelijk uit te leggen, zelfs op televisie, in korte zinnen.

Na de aanvankelijke negatieve ontwikkelingen in het armoedecijfer lijkt de situatie voor Milei over het algemeen te zijn gestabiliseerd. Een paar weken geleden won zijn partij ook de parlementsverkiezingen in Buenos Aires, voorheen een bolwerk van burgerlijke krachten. Zal Milei nu doorstoten naar de congresverkiezingen in oktober, of dreigt er gevaar?

De dereguleringsmaatregelen van vorig jaar beginnen nu volledig effect te hebben. De economie zal dus blijven groeien. Politiek gezien kan er altijd iets onverwachts gebeuren. Het zogenaamde Libra-schandaal was zo'n onverwacht probleem...

… de cryptomunt $Libra, die Milei op X had gepromoot, waarna de waarde ervan enorm steeg en vervolgens kelderde. Veel mensen verloren geld, terwijl een paar individuen naar verluidt tot wel 180 miljoen dollar hebben verdiend.

Dat had niet mogen gebeuren. Milei trapte erin. Politiek gezien kan er altijd een schandaal ontstaan, bijvoorbeeld als blijkt dat iemand in zijn omgeving corrupt is. Maar afgezien daarvan zal de economie zich blijven stabiliseren en sterk groeien. De vooruitzichten voor de verkiezingen in oktober zijn dan ook zeer gunstig.

“De neergang van Duitsland begon eigenlijk al aan het einde van de jaren zestig”

Duitsland zit in de langste recessie in de geschiedenis. Er is al drie jaar geen groei meer. Ondertussen groeit het overheidsapparaat. Het federale bestuur is sinds 2017 met meer dan 40.000 ambtenaren gegroeid, een toename van bijna 30 procent. Staat Duitsland hetzelfde lot te wachten als Argentinië vóór Milei?

Ja, daar gebeurt hetzelfde. Mensen keren zich steeds meer af van de vrijheidsideeën die inherent zijn aan het liberalisme. Ook Argentiniës neergang verliep geleidelijk. Het duurde decennia. Het is als een kikker die in water zit dat langzaam opwarmt. Je merkt het niet. De neergang van Duitsland begon eigenlijk al eind jaren zestig, toen de verzorgingsstaat begon te groeien. Alleen de dynamiek van de vrije fase was er nog. Met de hereniging kwam er nog meer herverdeling. Gerhard Schröder counterde dit opnieuw met Agenda 2010. Toen kwamen de rampzalige Merkeljaren. Met de stoplichtcoalitie ging het verder bergafwaarts.

En wat vindt u van de economische plannen van de zwart-rode coalitie?

Het is niet de verschuiving naar vrijheid die we nodig hebben. Het is grotendeels business as usual. Het einde van de schuldenrem is een noodlottig signaal. De neergang van Duitsland zet door.

Zouden we met deze opkomst en ondergang niet moeten spreken van een eeuwige cyclus, een lot waaraan we onderworpen zijn? Er zijn geen historische noodzaak. Er was ook geen garantie dat Milei zou winnen. Zijn tegenstander, Sergio Massa, had de laatste verkiezingen kunnen winnen. Dan zouden de zaken voor Argentinië verder achteruit zijn gegaan. Milei's overwinning was praktisch een wonder. De juiste kandidaat moest worden gekozen, zijn politieke tegenstanders moesten fouten maken en het kiesstelsel moest kloppen. Er is geen garantie dat Duitsland volledig verarmd zal raken, noch is er enige garantie dat Milei zal verschijnen als het zover komt. Het gevaar in zulke grote crises is dat de zaken alle kanten op kunnen gaan. Zelfs een staatsdictator zou kunnen opduiken.

Heeft u feedback? Schrijf ons! [email protected]