Geen verkiezing van constitutionele rechters | Na geblokkeerde verkiezing van constitutionele rechters: zwart-blauw aan de horizon

Friedrich Merz ziet momenteel geen reden om de voorzitter van de CDU/CSU-fractie in de Bondsdag te vervangen. Gevraagd of zijn partijgenoot Jens Spahn nog steeds de juiste persoon voor de functie was, antwoordde de bondskanselier in een zomerinterview met de ARD afgelopen weekend: "Zeker wel." Het is echter de vraag hoe lang dit zo zal blijven. De fractievoorzitter van een regeringsfractie heeft de taak om de zogenaamde parlementaire discipline te waarborgen, zelfs bij gevoelige kwesties, oftewel om te helpen bij het organiseren van parlementaire meerderheden voor de coalitie. Spahn slaagde daar eind vorige week niet in bij de stemmingen over de toekomstige rechters van het Bundesverfassungsgericht . De verkiezing van de door de SPD voorgedragen advocate Frauke Brosius-Gersdorf en twee andere kandidaten werd vrijdag op korte termijn van de agenda van de Bondsdag geschrapt.

De regerende sociaaldemocraten zijn hier diep verontwaardigd over. De CDU/CSU probeert het conflict te bagatelliseren. Merz voelt geen tijdsdruk en sprak zijn optimisme uit dat de verkiezingen op een later tijdstip kunnen plaatsvinden. Tot die tijd vinden de conservatieven echter dat er dialoog nodig is: 50 tot 60 parlementsleden van de CDU en CSU verzetten zich tegen de verkiezing van Brosius-Gersdorf tegen de achtergrond van een rechtse campagne van de AfD, zogenaamde pro-life activisten en vertegenwoordigers van de katholieke kerk. De hoogleraar stelt dat een brede legalisering van abortus geen schending van de Grondwet zou zijn.

Zelfs als er een gezichtsreddende oplossing voor alle partijen wordt gevonden en Brosius-Gersdorf, zoals voorgesteld door de SPD, voor de fractie van de Unie zou verschijnen, vragen zou beantwoorden en twijfels over haar persoon zou wegnemen, blijft de vraag of dergelijke situaties zich zouden kunnen herhalen en het voortbestaan van de zwart-rode coalitie in gevaar zouden kunnen brengen. Daarom waarschuwde Heidi Reichinnek, fractievoorzitter van de linkse fractie, voor een zwart-blauwe coalitie "die horizon wordt steeds duidelijker.

De afgelasting van de rechterlijke verkiezingen speelt de AfD in de kaart. Een onlangs gelekt intern strategiedocument van de partij stelt in wezen dat de samenleving zich moet polariseren door middel van culturele oorlogen. Met het debat over de benoeming van het hoogste rechtscollege van Duitsland voedt de partij juist deze polarisatie. AfD-parlementslid Beatrix von Storch beweerde in de Bondsdag dat Brosius-Gersdorf twee minuten voor de geboorte had gezegd dat een kind geen menselijke waardigheid heeft. Met dit soort onzin – in werkelijkheid betoogde de advocate dat abortussen in een laat stadium fundamenteel illegaal zouden moeten blijven – hadden verschillende rechts-conservatieve media al een campagne tegen de professor gelanceerd.

Het is gemakkelijk aan te nemen dat de vraag binnen de CDU/CSU niet alleen gaat over hoe ze een liberale advocaat zien. Verschillende conservatieve parlementariërs hebben de situatie juist aangegrepen om te laten zien dat ze op belangrijke punten meer richting de AfD dan richting de SPD neigen. Friedrich Merz draagt hiervoor een groot deel van de verantwoordelijkheid. Dat hij begin dit jaar ook op de stemmen van de AfD in de Bondsdagstemming vertrouwde bij de afwijzingen aan de Duitse grens en de toegenomen deportaties, was een taboebreuk in zijn omgang met de rechtsradicale partij.

Theoretisch gezien zouden de CDU/CSU en de AfD samen al een meerderheid in de Bondsdag hebben. Het uitblijven van gesprekken over een fusie op federaal niveau is onder andere te wijten aan het buitenlands beleid: de AfD verzet zich tegen wapenleveringen aan Oekraïne. Er zijn echter sterke krachten binnen de extreemrechtse partij, met name in de West-Duitse deelstaatbonden, die erop aandringen dat de partij niet langer haar sympathieke standpunten uitspreekt over de Russische president Vladimir Poetin en zijn veroveringsoorlog in Oekraïne, maar zich in plaats daarvan consequent aan de NAVO committeert. Als deze krachten slagen, zou een belangrijke hindernis voor samenwerking met de CDU/CSU verdwijnen.

Een strategiedocument van de AfD stelt dat de samenleving zich moet polariseren door middel van culturele strijd. De AfD drijft deze polarisatie aan met het debat over de samenstelling van het Duitse hooggerechtshof.

Tegelijkertijd wil de AfD zich richten op culturele strijd – bijvoorbeeld over gendergelijkheid, inclusiviteit en gelijke rechten – en ziet daarom een toekomstig politiek landschap voor zich waarin er aan de ene kant alleen links-liberale krachten zijn en aan de andere kant rechts-conservatieve krachten. De CDU/CSU zou dan alleen de AfD als mogelijke coalitiepartner hebben. Radicaal-rechts hoopt dan dat haar leider, Alice Weidel, ooit bondskanselier kan worden.

Deze speculaties zijn zeker het overwegen waard. Tot nu toe was het gebruikelijk dat fragiele coalities op federaal niveau eerst werden voorbereid door middel van proefdraaien in de deelstaten. In 2018 verklaarde de CDU op een partijcongres dat zij coalities en "soortgelijke vormen van samenwerking" met zowel de AfD als de Die Linke afwees. Dit is echter niet in beton gegoten, zoals recente verklaringen van de CDU/CSU suggereren.

Volgend jaar zal de AfD naar verwachting succesvol zijn bij de deelstaatverkiezingen in Mecklenburg-Vorpommern en Saksen-Anhalt. In april van dit jaar zei Daniel Peters, fractievoorzitter van de CDU uit Mecklenburg-Vorpommern, in de krant Nordkurier dat "er geen barrière meer is tussen de AfD en de lokale partij in Oost-Duitsland." Gezien de wijdverspreide verkiezingssuccessen van de AfD in het oosten, moet er een einde komen aan de "uitsluiting en demonisering van de partij". Peters sprak waarschijnlijk namens veel conservatieven die vorige week de verkiezingen voor de Bondsdag saboteerden. En de AfD weet dat dergelijke uitspraken haar dichter bij haar doel van een coalitieregering met de Christlich Demokratische Union (CDU) brengen.