Gewelddadige misdaad | Ecuador: Onder controle van bendes

Barrios muertos – zo noemt Evandro Moreno die gemarginaliseerde wijken in het noordwesten van de havenstad Guayaquil, die al lang zijn overgeleverd aan het geweld van criminele bendes. De Ecuadoraanse socioloog groeide zelf op in een van deze wijken – onderdeel van een overheidsprogramma voor herhuisvesting dat oorspronkelijk bedoeld was als een sociaal woningbouwproject en nu een van de gevaarlijkste wijken van de stad is. De staat heeft zich teruggetrokken, de straten lijken verlaten – en wie kan, slaat op de vlucht.

Tegenwoordig werkt Moreno, met de organisatie Movimiento Barrios en Lucha (MBL), precies daar: in die wijken waar de overheid al lang afwezig is. Zes jaar geleden, legt Moreno uit, begonnen overheidsinstellingen zich systematisch terug te trekken uit de meest kwetsbare wijken – kinderdagverblijven, gezondheidscentra, zelfs de gemeentepolitie verdween geleidelijk. Wat overbleef was onveiligheid, een gebrek aan perspectief – en de mensen zelf.

Minderjarigen worden uitgebuit

Kinderen en adolescenten uit achtergestelde buurten worden bijzonder hard getroffen. Jongeren die zelf geen slachtoffer zijn , lopen het risico gerekruteerd te worden door drugsbendes – als koeriers, boodschappers of zelfs voor huurmoorden . Ook de seksuele uitbuiting van jonge meisjes en vrouwen neemt toe. Veel ouders vluchten om hun kinderen te beschermen. Het Comité Permanente de Derechos Humanos (CDH) waarschuwt voor de toenemende uitbuiting van minderjarigen door criminele bendes.

"Rekrutering vindt niet alleen plaats onder dwang, maar ook binnen een overlevingseconomie. De jongeren zijn niet het probleem – zij zijn een symptoom van een staat die hen in de steek heeft gelaten. De georganiseerde misdaad is zeer bedreven in het herkennen en uitbuiten van institutionele leemtes", zegt Billy Navarrete, woordvoerder van de CDH.

Overal waar dringend een uitweg uit de geweldspiraal nodig is, organiseren Moreno en de MBL culturele en ambachtelijke projecten – waaronder Batucada Popular, een drumsensemble dat jongeren een ruimte biedt voor expressie en gemeenschap. Of zelfbeheerde textielateliers die alleenstaande moeders in staat stellen een eigen inkomen te verdienen. Zo ontstaan ruimtes van verzet – voor mensen die het geweld niet zomaar willen accepteren.

Maar zelfs deze projecten bereiken de grenzen van een realiteit waarin geweld het leven domineert. Onlangs raakten twee leden van de Batucada, Mikel Mesías Gutiérrez (13) en Dylan Saa (13), verwikkeld in een vuurgevecht tussen rivaliserende bendes. In Flor de Bastión, de plaats van het incident, is dit voor veel zwarte jongeren geen uitzondering, maar eerder een bittere, alledaagse ervaring. De extreme aard van het geweld is duidelijk zichtbaar in deze wijk, een van de brandhaarden van Guayaquil: alleen al in mei 2025 kwamen er binnen enkele dagen meer dan 30 mensen om het leven bij gevechten tussen rivaliserende bendes.

Leven tussen de fronten

Jonge zwarte mannen in deze wijken leven tussen twee fronten, legt Moreno uit: Aan de ene kant gewapende bendes; aan de andere kant een veiligheidsapparaat dat niet beschermt, maar reageert met willekeurig geweld. Politie en leger richten zich meer op controle dan op bescherming – racistische invallen, intimidatie en mishandelingen maken deel uit van het dagelijkse risico.

"Zodra iemand ergens in de stad vermoord of ontvoerd wordt, weten we dat ze naar ons toe komen. En ze komen niet om te helpen – ze komen om iemand de schuld te geven."

Sinds zijn aantreden is president Daniel Noboa steeds meer afhankelijk geworden van repressieve maatregelen – gelegitimeerd door de belofte om de georganiseerde misdaad te bestrijden. Op 25 juni 2024 verhoogde hij de straffen voor jeugddelinquenten drastisch: voor ernstige misdrijven die verband houden met georganiseerde misdaad kunnen minderjarigen nu tot 15 jaar gevangenisstraf krijgen. Ze kunnen als volwassenen worden veroordeeld; sociaal-educatieve maatregelen zijn niet langer vereist en de voorlopige hechtenis is verlengd. De recente aanscherping van de wet is sindsdien juridisch aangevochten.

Mensenrechtenorganisaties zoals het CDH en Human Rights Watch bekritiseren de toenemende militarisering als pure repressie die de onderliggende oorzaken van stedelijk geweld negeert. Een effectieve strategie om rekrutering te stoppen en kinderen en jongeren te beschermen, zal de situatie in de wijken op de lange termijn niet veranderen zonder de betrokkenheid van de getroffenen ter plaatse, waarschuwt CDH-woordvoerder Billy Navarrete.

Het fenomeen van geweld en verwaarlozing breidt zich steeds verder uit in Ecuador: volgens de Noorse Vluchtelingenraad werden er alleen al in 2024 101.000 gevallen van interne ontheemding als gevolg van conflicten en crimineel geweld geregistreerd. In de afgelopen drie jaar is het land een doorvoer- en knooppunt geworden voor de internationale cocaïnehandel, dankzij de verzwakking van grote kartels in Mexico en Colombia. Dit heeft geleid tot hevige gevechten tussen criminele bendes om grondgebied en invloed.