Moet Duitsland ingrijpen als dodelijke drone -aanvallen in het buitenland worden uitgevoerd via de Amerikaanse luchtbasis in Ramstein? De hoogste rechtbank heeft vragen onderzocht over mensenrechten en wereldwijde verantwoordelijkheid.

Het Federale Constitutionele Hof heeft zich uitgesproken over de verantwoordelijkheid van Duitsland wanneer de Verenigde Staten technische faciliteiten op Duitse bodem gebruiken om droneaanvallen uit te voeren op mensen in het buitenland. De Tweede Senaat zal dinsdag (10.00 uur) uitspraak doen in Karlsruhe (zaak nr. 2 BvR 508/21). De zaak betreft specifiek de Amerikaanse vliegbasis Ramstein in de Palts. De zaak houdt de Duitse rechterlijke macht al meer dan tien jaar bezig.

In 2010 informeerden de Amerikaanse strijdkrachten het Duitse ministerie van Defensie dat er op de locatie Ramstein een satellietverbindingsstation voor de besturing van bewapende drones in het buitenland werd gebouwd. Volgens de rechtbank zag het ministerie geen bezwaren.

In augustus 2012 werden twee mannen gedood in een Amerikaanse drone-staking in Jemen tijdens een ontmoeting met drie vermoedelijke leden van de terroristische organisatie Al-Qaida.

Twee familieleden, Jemenieten, hebben hun zaak aangespannen bij de rechtbank in Duitsland en dienden onlangs een grondwettelijke klacht in in Karlsruhe. Vanwege de belangrijke rol die de militaire basis Ramstein bij deze operaties speelt, houden zij ook de Duitse regering verantwoordelijk. Sinds 2014 voeren de eisers juridische stappen in Duitsland tegen de Amerikaanse drone-operaties.

In 2019 beval het Hooggerechtshof voor Administratieve Zaken in Münster de Bondsrepubliek Duitsland om actief onderzoek te doen naar de vraag of Amerikaanse drone-operaties in Jemen, waarbij gebruik werd gemaakt van de militaire basis in Rijnland-Palts, in strijd waren met het internationaal recht. Het jaar daarop vernietigde het Bundesverwaltungsgericht deze beslissing echter.

De rechtbank betoogde dat het niet voldoende is dat Ramstein technisch gezien belangrijk is voor het Amerikaanse droneprogramma. Er moeten concrete beslissingen op Duitse bodem worden genomen, zodat de fundamentele Duitse plicht tot bescherming van buitenlanders in het buitenland ook geldt.

Voor het Bundesverfassungsgericht beroepen de klagers zich juist op het in de Grondwet verankerde recht op leven en fysieke integriteit. Een cruciale vraag is daarom of en onder welke omstandigheden de Duitse staat verplicht is het leven van mensen die in het buitenland wonen zonder Duits staatsburgerschap te beschermen.

Wat de drone-operaties betreft, roept de zaak ook vragen op over het internationaal humanitair recht en de mensenrechten: Wanneer verliest iemand zijn bescherming als burger? En wanneer en waar mag hij dan worden aangevallen? Volgens de klagers waren de slachtoffers een politieagent en een geestelijke die in de regio tegen al-Qaida predikten.

De Duitse regering ontkent in dit geval een beschermingsplicht. Er is onder andere geen sprake van een gekwalificeerde binnenlandse band. Het Ministerie van Defensie verklaarde tijdens de hoorzitting in december dat het een "voortdurende en vertrouwelijke dialoog" voert met de Verenigde Staten over het gebruik van vliegbasis Ramstein. "De Duitse regering heeft herhaaldelijk de garantie gekregen dat operaties met onbemande vliegtuigen op geen enkele wijze vanuit Duitsland zullen worden gestart, aangestuurd of aangestuurd, en dat de Amerikaanse strijdkrachten zich bij hun activiteiten aan de toepasselijke wetgeving zullen houden."

Dat is niet genoeg voor de eisers. "Zonder Ramstein zouden de dronevluchten in zulke aantallen niet mogelijk zijn", legde advocaat Andreas Schüller van het Europees Centrum voor Constitutionele Rechten en Mensenrechten (ECCHR) uit, dat de eisers bijstaat. Het Amerikaanse leger gebruikt de basis als knooppunt in het wereldwijde droneprogramma. "Alle data van en naar de drones stromen via Ramstein. Ramstein is noodzakelijk om dit in realtime vanuit de VS te kunnen controleren", aldus Schüller.

De klagers zouden nog steeds in Jemen wonen. Sinds de aanval op hun familieleden zijn er voortdurend dronevluchten en herhaaldelijke aanvallen in de regio geweest, aldus Schüller. "Dit is geen situatie waarin de klagers kunnen of willen leven. Het is een constante psychologische bedreiging, een bedreiging voor hun leven."