Lachend de lucht in – de overleden sportpsycholoog Jörg Wetzel laat een grote erfenis achter

Vrijdag werd bij een herdenkingsdienst in de buurt van Kerzers een man geëerd die de Zwitserse sport als weinigen heeft gevormd, ondanks zijn vaak onopvallende werk. Jörg Wetzel – die slechts twee weken geleden op 56-jarige leeftijd overleed tijdens het joggen – maakte naam als vooraanstaand sportpsycholoog. In die rol ondersteunde hij de Zwitserse delegatie bij tien opeenvolgende Olympische Spelen van 2006 tot en met 2024.

Vóór zijn komst was er in de Zwitserse sport weinig aandacht besteed aan mentale weerbaarheid. In dit opzicht leek Zwitserland ver achter te lopen bij andere landen, zoals de VS. Wetzel ging hier tegenin en maakte het sociaal acceptabel voor atleten om zich open te stellen voor hun persoonlijke ontwikkeling, zich te verdiepen in hun sterke en zwakke punten en hun ervaringen met anderen te delen. Hoewel zijn invloed moeilijk te meten is, is het een gewaagde stelling: zonder Wetzel zou Zwitserland minder medailles hebben.

Het is opvallend hoeveel hij binnen de schietsportbond heeft bereikt. De atleten hadden lange tijd een reputatie als mislukkelingen en verliezers, wat zelfs kritiek opleverde van de Bondsraad tijdens de Olympische Spelen van 2012 in Londen. Met Wetzels hulp kwam de ommekeer deels tot stand. Hij legde grote nadruk op het versterken van de teamgeest in individuele sporten; plotseling konden de schutters samen lachen, bakten ze samen brioche en namen de spanningen af. In 2021 won Nina Christen in Tokio eerst brons en vervolgens goud.

Tussen de medaillewinsten door was ze in een mentale dip terechtgekomen. Ze leek niet langer klaar voor de finale, waarin ze als favoriet werd beschouwd. Wetzel, geamuseerd, provoceerde haar door te zeggen dat ze haar geweer kon inleveren en via de achterdeur de bus in kon verdwijnen; hij zou ervoor zorgen dat ze het volgende vliegtuig naar huis kon halen. Christen lachte en zei: "Je bent een wolf, ik schiet, ik denk na." De bronzen medaille werd opgeborgen in een kluis – en Christen werd vervolgens de eerste Zwitserse olympische schietkampioen.

In 2024 won Chiara Leone in Parijs opnieuw een gouden medaille in de schietsport. Wetzel zei dat ze Olympisch kampioen was geworden omdat ze een gezonde afstand tot haar doel had ontwikkeld. Hij moedigde Leone aan haar podiumangst met humor te bestrijden, zodat ze zichzelf en de concurrentie niet te serieus zou nemen op het grootste podium.

Daniel Burger had Wetzel ooit meegenomen naar de Schietsportbond en was een vertrouweling geworden. Op wedstrijden over de hele wereld maakten ze samen ongelooflijke dingen mee. Ze kwamen ooit een judoka van 2,30 meter tegen en zeiden dat ze zich voelden als personages uit de roman "Gulliver's Travels" – en er energie uit putten. Ze benaderden de Pandemiespelen in Tokio alsof ze naar een ruimtestation in de ruimte reisden; de atleten ontvingen een bijpassend horloge. Ze keerden terug met edelmetalen. In zijn lofrede noemde Burger Wetzel zijn "collega-astronaut".

Vanuit Zwitsers perspectief waren de Spelen in de coronabubbel van Tokio buitengewoon positief en de daaropvolgende olympische expeditie naar Beijing, waar de atleten met nog meer beperkingen te maken kregen, werden zelfs de succesvolste Winterspelen ooit.

Wetzel kon zich goed inleven in de schutters. Hij had eerder deelgenomen aan de militaire vijfkamp, ​​was meervoudig Zwitsers kampioen en schieten maakte deel uit van deze sport. En omdat hij uit deze niche kwam, leek hij een speciaal gevoel en een bijzondere motivatie te hebben voor atleten die zelden in de schijnwerpers staan. Het is misschien geen toeval dat atleten uit deze categorie recentelijk succes hebben geboekt op de Olympische Spelen.

Als atleet kon Wetzel een extreem, ambitieus man zijn, een soort grenadier. Maar hij had weinig vertrouwen in strenge legeroefeningen. Hij was eerder van mening dat lichtheid moeilijk wordt waar een overgereguleerde, gestandaardiseerde cultuur heerst. Hij legde de nadruk op het subtiele en was ook een onconventioneel denker. Natuurlijk lokte hij soms controverse uit; toen hij atleten adviseerde om op zichzelf te letten, maar hij spaarde zichzelf niet, ondanks gezondheidsproblemen.

Swiss Olympic had Wetzel ook in dienst als spoedeisendehulppsycholoog, wiens ondersteuning nodig zou zijn geweest bij een levensbedreigende gebeurtenis zoals een aardbeving. Hoewel dit nooit gebeurde, moest Wetzel uitdagende taken oplossen. Zo moesten de Zwitserse rodelatleten in 2010 in Whistler, toen een Georgische rodelster tijdens een training om het leven kwam, nog meer uitdagingen overwinnen op deze snelle baan.

Wetzel werkte met atleten aan mindset door ze lange-termijndagboeken te laten bijhouden. Dit richtte zich ook op zelfvertrouwen en het uitstralen van kracht. Hij hielp een curlingteam, waarvan alle leden overgewicht hadden, in totaal 80 kilo af te vallen. "Je moet door een emotionele hel gaan om de hemel te bereiken," zei hij ooit.

Wetzel was ervan overtuigd dat mentale kracht opgebouwd moest worden als een spier. Hij zette negatieve gedachten om in positieve en gedroeg zich zelfs als een vrolijke beer. In de loop der jaren stapte hij af van traditionele methodes zoals visualisaties en werkte hij meer met zogenaamde hypnosystemische benaderingen die het onderbewustzijn aanspreken. Hij streefde naar flowtoestanden, omdat volgens Wetzel het ideaal is wanneer een atleet helemaal niet nadenkt.

Maar je moet ook leren je op iets specifieks te concentreren om je kalmte terug te vinden tijdens een wedstrijd. In "NZZ am Sonntag" beschreef hij ooit een mindfulnessoefening met een duimnagel : "Je kijkt ernaar, raakt het aan, merkt op hoe het voelt. Voel je bobbels of niet? Als mijn duim voor mij een trigger is voor kalmte en sereniteit, dan moet ik hem gebruiken."

Hij genoot ervan atleten te confronteren met hun achtergrond en hun angsten. Net als bokser Arnold Gjergjaj had hij last van paniekaanvallen. Wanneer hij een situatie als stressvol ervoer, blokkeerde nervositeit hem en vertoonde hij vreemde gedragspatronen. Dit leidde ertoe dat hij in een belangrijk gevecht naast zichzelf stond. Wetzel ontdekte dat Gjergjaj, die was opgegroeid tijdens de Kosovo-oorlog, mogelijk een trauma nog niet had verwerkt. Hij raadde Gjergjaj aan trots te ontwikkelen op hoe hij en zijn familie hun lot hadden overwonnen. Later werd gezegd dat dit de bokser veerkrachtiger had gemaakt.

Wetzel coachte ook topworstelaars en zei over hen in de "Berner Zeitung": "Net als andere atleten zijn ze onzeker; het beeld dat ze naar buiten toe uitstralen, komt niet overeen met hun innerlijke zelf. Veel worstelaars reageren gevoelig in en op stressvolle situaties – ook al willen ze dat niet toegeven." Het was geen toeval, adviseerde Wetzel Curdin Orlik , toen hij in 2020 als eerste "Bad Guy" uit de kast kwam.

Ondanks zijn successen moest Wetzel vechten voor erkenning. Toen een sportorganisatie bezuinigde, waren ze maar al te blij om te bezuinigen op mentale training. Aanvankelijk stuitte hij op scepsis bij grote teamsporten, bijvoorbeeld toen hij zich voorstelde aan SC Bern. Of toen hij de soms zwijgzame jeugdtrainer Vladimir Petkovic probeerde te overtuigen.

Desondanks ontstonden er langdurige en vertrouwensvolle partnerschappen met individuele vertegenwoordigers van deze teams, zoals SCB-doelman Marco Bührer. Hij ging als jonge doelman een enorme uitdaging aan en volgde de iconische Renato Tosio op bij een club die bekendstond als een haaienbassin. Bührer vierde uiteindelijk vier Zwitserse kampioenstitels met SCB; hij was het toonbeeld van consistentie.

Bührer zegt: "Druk kan verlammend werken. Maar Jörg heeft me wel zover gekregen dat ik van extreme situaties ga houden." Bührer spreekt over "mind control" en ontspannende ademhalingsoefeningen die hij midden in een hectische wedstrijd deed.

Een van Wetzels belangrijkste supporters was Ralph Stöckli, hoofd van de Zwitserse Olympische Missies. Hij had de psycholoog al als een curler gezien, zelfs tijdens zijn zwaarste nederlaag in de halve finales van de Olympische Spelen van 2010. Stöckli zegt: "De wereld van ons team stortte in. Jörg zorgde ervoor dat we niet in onze schulp kropen en gaf ons onze vreugde terug. Twee dagen later wonnen we brons."

Een Zwitserse olympische delegatie zonder Jörg Wetzel, kan dat überhaupt? Stöckli zegt: "Hij had al een tijdje geleden besloten dat hij er in 2026 niet bij zou zijn. Maar dat was typisch Jörg: hij had zorgvuldig een goede opvolger klaargestoomd."