Een nieuwe obscurantistische storm bedreigt de wereld van de kennis

Er bestaat in het politieke leven van een land geen reactionairere houding dan het onderdrukken van kennis.

Dit is het obscurantistische offensief dat wordt uitgevoerd door Donald Trump tegen de "rebellenuniversiteiten" in de Verenigde Staten, Javier Milei in Argentinië, Viktor Orban in Hongarije, Recep Tayyip Erdogan in Turkije en Xi Jinping in China, maar ook door Brazilië tijdens de regering van Jair Bolsonaro, Groot-Brittannië in de periode na de Brexit en Polen toen het PiS-regime tot 2023 aanhield.

Deze onderdrukking van kennis beperkt zich niet alleen tot de bezuinigingen die autocratische regeringen toepassen om academische, intellectuele en politieke rebellie aan universiteiten te onderdrukken, maar omvat ook ideologische censuur, ontslagdreigingen of zelfs het regelrechte ontslag van onderzoekers en wetenschappers. De methode die het Witte Huis gebruikte, was een wijdverbreide zuiveringsoperatie die werd gepromoot door de rijkste man ter wereld, Elon Musk, sinds hij het Department of Government Effectiveness (DOGE) oprichtte, maar die hij nooit persoonlijk leidde. In totaal zijn naar schatting tussen de 3.500 en 8.000 wetenschappers of docenten op federaal niveau ontslagen sinds Trump aan de macht kwam in zeven universiteitskathedralen van kennis (Stanford, Columbia, MIT, Princeton, Johns Hopkins, UW en Brown), die ook contracten moesten bevriezen en personeelsbezuinigingen moesten doorvoeren.

"Het is een aanval op ideeën in plaats van een offensief op innovatie of wetenschap", aldus astrofysicus Nicholas Flagey, die toezicht houdt op het James Webb-ruimtetelescoopprogramma.

De Academic Freedom Index (AFI) uit 2025 vermeldt 34 landen die de afgelopen tien jaar een aanzienlijke verslechtering van de vrijheden van universitaire onderzoekers of professoren hebben gezien. "Dit soort beperkingen heeft invloed op zowel academische beperkingen als de autonomie van onderwijs- of wetenschappelijke onderzoeksinstellingen", legt socioloog Joan Stavo-Debauge uit, die onderzoek heeft gedaan naar Polen en andere landen met illiberale of autocratische leiders.

Tot de motieven van de overheid behoorden ook beschuldigingen van antisemitisme, aangewakkerd door pro-Palestijnse protesten of protesten op universiteiten, de wens om cultureel of religieus nationalisme te bevorderen, het aanmoedigen van 'patriotisch' onderwijs, ideologische controle en het verwaarlozen van sociale wetenschappen die als 'radicaal of politiek geëngageerd' worden beschouwd.

De kruistocht tegen kennis , die de afgelopen 35 tot 40 jaar is geïntensiveerd, is geen geïsoleerd fenomeen. Deze nieuwe golf van obscurantisme in de Verenigde Staten begon in feite in 2023 – vóór Trumps machtsovername – onder druk van de meest fundamentalistische evangelische kerken, die 22.500 kinderboeken uit openbare en staatsbibliotheken vrijgaven. Deze boeken behandelden onderwerpen als geschiedenis, wetenschap, racisme, seksualiteit of gender en schenden het narratief van een wit, christelijk en heteroseksueel Amerika.

De geschiedenis van de mensheid is rijk aan voorbeelden van obscurantisme , zoals die voorkwamen in de vijf eeuwen van de Hoge Middeleeuwen na de val van het Romeinse Rijk, de Inquisitie (1478-1834), de Chinese Culturele Revolutie, het Italiaanse fascisme, het nazisme in Duitsland of de Stalinistische periode in de USSR, waarin de wetenschap ondergeschikt bleef aan ideologie.

De ernstigste gevallen deden zich voor in Duitsland met de opkomst van de nazi's . De zuiveringen tegen de "Joodse wetenschap", ingezet om raciale en religieuze redenen vanaf 1939, waren het meest sprekende voorbeeld van de vervolging van intellectuelen en wetenschappers. De Verenigde Staten profiteerden het meest van de exodus van Duitse en andere Europese wetenschappers, die een beslissende rol speelden in het Manhattan Project voor de productie van de atoombom, zoals Robert Oppenheimer, Niels Bohr, Enrico Fermi en Edward Teller. In andere disciplines verwelkomden de Verenigde Staten de vader van de psychoanalyse, Sigmund Freud; de meest briljante natuurkundige van de moderne tijd, Albert Einstein; en de Hongaarse wiskundige John von Neumann, een pionier op het gebied van computergebruik en speltheorie.

Trumps ideologische vervolging lijkt hetzelfde fenomeen te hebben veroorzaakt , maar dit keer in omgekeerde richting. Volgens een onderzoek van Nature magazine "voelt minstens 75% van de wetenschappers of onderzoekers aan grote Amerikaanse universiteiten zich aangetrokken tot Europa om te werken". Vanwege het politieke klimaat aan sommige universiteiten namen de gerenommeerde historicus Timothy Snyder en onderzoekers Marci Shore (een Oost-Europaspecialist) en Jason Stanley (een expert op het gebied van fascisme) ontslag bij Yale om te doceren in Toronto, Canada. Europese universiteiten zijn ook erg in trek, dankzij de aantrekkingskracht die uitgaat van het Choose Europe- programma van de Europese Unie (EU).

Het grootste risico dat de culturele oorlog, aangewakkerd door de drievoudige alliantie van conservatieve Republikeinen, het MAGA ( Make America Great Again )-electoraat en fundamentalistische evangelische kerken, met zich meebrengt, is dat deze op de korte termijn een einde dreigt te maken aan de gouden eeuw van technologische suprematie in de Verenigde Staten en dat we de innovatie-race aan China zullen moeten prijsgeven, een cruciale voorwaarde voor het behoud van het wereldwijde leiderschap.

De sleutel tot het Amerikaanse succes op het gebied van technologische innovatie was het joint venture-programma dat aan het einde van de Tweede Wereldoorlog door president Franklin D. Roosevelt werd gelanceerd. Alleen de federale overheid had het geduld en de middelen om de eerste grote fundamentele onderzoeksprojecten te financieren. De particuliere industrie was niet in staat om dit alleen te doen. "Silicon Valley is geworden wat het nu is dankzij de kolossale fortuinen die de overheid heeft bijgedragen, met name in de militaire elektronica-industrie", legt historicus Margaret O'Mara uit in haar boek *The Code: Silicon Valley and the Remaking of America*. Niet toevallig werd het model dat Roosevelt bedacht, de afgelopen twintig jaar door China overgenomen toen het zich ten doel stelde om in 2050 de grootste wereldmacht te zijn.

Tot Trump zijn sloopplan lanceerde, had geen enkele Amerikaanse regering het aangedurfd de kennisbasis die de basis vormde voor Amerika's grootheid in twijfel te trekken. Het is niet moeilijk te begrijpen welke geopolitieke impact het afschaffen van dit beleid zou kunnen hebben.

In 2022 kwam € 673 miljard aan R&D-investeringen uit de private sector en € 164 miljard uit publieke middelen, volgens het laatste rapport van het Nationaal Centrum voor Wetenschappelijke en Technische Statistiek (NCSES), gepubliceerd in februari. Een vermindering van de publieke steun met slechts 25% zou volgens het NCSES neerkomen op een daling van het bbp met 3,8%, vergelijkbaar met de impact van de crisis van 2008.

De grootste begunstigde van deze situatie zal China zijn, dat zijn inspanningen op het gebied van technologische innovatie heeft verdubbeld: zijn R&D-investeringen, die tot 2000 4% van het wereldwijde totaal vertegenwoordigden, bedragen nu 26%, slechts twee procentpunten minder dan de Verenigde Staten, aldus de OESO. De Australische denktank Strategic Policy Institute erkent dat China dankzij deze enorme inspanning nu 37 van de 44 cruciale technologieën beheerst die een land nodig heeft om een ​​dominante macht te worden.

In deze context brengt de oorlog om kennis altijd ernstige politieke risico's met zich mee . De geschiedenis laat zien wat er gebeurt als macht de waarheid vreest, wanneer dogma's hardnekkig wetenschappelijk bewijs ontkennen, en wanneer despoten zich bedreigd voelen door complexiteit.

Volgens