'We leven in een tijdperk van ontketende macht en brute kracht': Andrea Rizzi

We leven in een tijdperk gekenmerkt door wreedheid, een nieuwe wereldorde waarin twee tegengestelde blokken worden gekenmerkt door een gemeenschappelijke drang: genoegdoening. In zijn essay The Age of Revenge (Anagrama) analyseert Andrea Rizzi (Rome, 1975) deze tijd, rijk aan demagogen en dictators die nationalisme en politieke verdeeldheid aanwakkeren.

Rizzi is journalist en werkt als correspondent Global Affairs voor de Spaanse krant El País, waar hij een opiniestuk over Europa publiceert. Voor de analist, die in september een presentatie zal geven op het Hay Festival in Segovia, bestaat de wereld vandaag uit twee blokken. Aan de ene kant het Oosten, waar onder andere Rusland en China proberen een "glorieus" verleden te heroveren en op te eisen waarvan ze zich onterecht beroofd voelen; en aan de andere kant het Westen, met zijn arbeidersklasse die zich gemarginaliseerd voelt terwijl ze getuige is van de groeiende rijkdom van de hogere klassen in ineffectieve democratieën. In beide landen floreren desinformatie en identiteits- en emotionele politiek.

“Het tijdperk van de wraak is het tijdperk van de grote hypnose, waarin autoritaire en populistische regimes methodisch een groeiende staat van slaperigheid en onderscheidingsvermogen bij de bevolking teweegbrengen”, betoogt Rizzi. in gesprek met deze krant. "Leugens en suggesties verdoezelen dus de feiten. En dat doen ze met een capillariteit die we dankzij de technologische vooruitgang nog nooit eerder hebben gezien."

Rizzi's stijl is niet alleen die van een heldere, internationale analist, maar hij baseert zijn argumenten ook op een diepgaande literaire kennis. Die kennis gebruikt hij om menselijk lijden en deugd te begrijpen en om de begrippen vrijheid en macht te onderzoeken.

Het is geen formeel bondgenootschap. Ze hebben geen verdrag dat bijvoorbeeld een clausule over wederzijdse verdediging vastlegt. En er zijn grenzen aan hun relatie, ook al hebben ze publiekelijk verklaard dat ze een grenzeloze vriendschap hebben. Maar dit mag ons er niet toe brengen het belang van hun band te onderschatten. Er is één belangrijke episode. Een bijeenkomst van hun leiders in maart 2023, waarin ze een fundamentele gezamenlijke verklaring aflegden: dat ze begrijpen dat democratie en mensenrechten geen universele waarden zijn, maar dat elk land het recht heeft ze te combineren volgens zijn eigen traditie.

Dit zou een wake-upcall moeten zijn voor iedereen die gelooft in democratie en mensenrechten. Die dag zei Xi Jinping tegen Poetin: "We zijn getuige van veranderingen die we de afgelopen 100 jaar niet hebben gezien. En als we samen staan, leiden we ze."

De opkomst van nationalistische en populistische krachten is grotendeels te wijten aan een sociale onrust die wrevel heeft aangewakkerd onder brede lagen van de arbeidersklasse, en die populisten vakkundig hebben uitgebuit. Eerst door ernaar te luisteren, vervolgens door het aan te moedigen en erop te profiteren. Het alternatief voor deze krachten moet de oorzaken van deze onrust volledig begrijpen. En die zijn er meervoudig: ik geloof dat sommige excessen van het kapitalisme in de afgelopen decennia hebben bijgedragen aan deze onrust, problemen met globalisering, de technologische revolutie en een zekere mate van ineffectiviteit in democratieën die in sommige gevallen bijna tot stilstand is gekomen.

Er moet een radicale uitdaging aan het vorige model worden voorgesteld. Het is belangrijk om de sociale cohesie te behouden, omdat er de afgelopen decennia een asymmetrie is geweest, waarbij de hogere klassen te midden van een technologische revolutie hebben geprofiteerd van deze geglobaliseerde wereld. Veel arbeidersklassen zijn er niet in geslaagd hun positie te behouden of te verdedigen en hebben stabiele banen in de productie verloren, waardoor ze precair zijn geworden. Er is een sociale tweedeling ontstaan die tot wrevel heeft geleid. Ik wil een fundamenteel element benadrukken: aandacht voor onderwijssystemen. Ze zijn essentieel om ervoor te zorgen dat elke burger een kritische geest en het vermogen tot onderscheidingsvermogen heeft om zich door de moderne wereld te bewegen en te begrijpen waar manipulatie van gedachten of nepnieuws plaatsvindt.

Het is belangrijk om te zorgen voor de sociale cohesie, omdat er de afgelopen decennia sprake is geweest van een asymmetrie waardoor de hogere klassen konden profiteren van deze geglobaliseerde wereld, te midden van een technologische revolutie.

Ja, het Westen heeft de buitengewone economische opkomst van China begunstigd door het land op te nemen in het systeem van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en enkele aspecten van deze nieuwe relatie te verwaarlozen. Dit heeft enkele schadelijke neveneffecten gehad voor de geïndustrialiseerde economieën van het Westen. De toetreding van China tot de WTO heeft een economische vooruitgang mogelijk gemaakt die waarschijnlijk ongeëvenaard is in de menselijke geschiedenis. En dat is positief. Het heeft honderden miljoenen mensen in China uit de armoede gehaald en consumenten in de rest van de wereld toegang gegeven tot goedkope producten, waardoor de inflatie werd ingedamd. Dit is allemaal goed. Sommige neveneffecten werden echter verwaarloosd, zoals de gedwongen overdracht van intellectueel eigendom aan bedrijven uit de rest van de wereld die zich op de Chinese markt wilden vestigen.

We leven in een tijd van verergerde polarisatie. Dit fenomeen herhaalt zich bijna overal in democratieën ter wereld. Ik ben van mening dat de materiële problemen die onrust veroorzaken, op zichzelf niet de oorzaak van polarisatie zijn. Er is een essentiële factor in het ontstaan van polarisatie, en dat is het bewuste en weloverwogen handelen van bepaalde actoren. Giuliano da Empoli noemt hen de "ingenieurs van chaos": zij zijn de sleutel tot het begrijpen van polarisatie en hebben de onrust kunnen onderzoeken. Maar ze hebben die vervolgens gebruikt om hun politieke belangen te consolideren.

Het betreft een groep figuren met uitgebreide kennis van het digitale domein, met een diepgaand begrip van de dynamiek van politieke marketing en die relaties hebben opgebouwd met populistische leiders.

Ja, natuurlijk, en Donald Trump en Steve Bannon. Het gaat over Cambridge Analytica en Brexit. Het gaat over Gianroberto Casaleggio en de Vijfsterrenbeweging in Italië, om een voorbeeld te noemen dat niet ultranationalistisch is, want de "ingenieurs van chaos" zijn niet zomaar ultranationalisten. Ze zijn schuldig aan een vreselijke verslechtering van de sociaal-politieke structuur, tot het punt waarop onze samenlevingen bijna geen bruggen meer hebben. Ze opblazen was heel gemakkelijk; ze heropbouwen zal heel moeilijk zijn.

Tegenwoordig worden internationale regels en instellingen steeds minder gerespecteerd, en is bruut geweld steeds belangrijker. In deze nieuwe wereld zullen daarom de landen die bruut geweld hanteren, de geopolitieke prominentie hebben. Zo triest is het. We leven in een tijdperk van ontketende machten, met in sommige gevallen imperialistische instincten. We hebben net een NAVO-top bijgewoond waar de Europese bondgenoten, met uitzondering van Spanje, zich hebben gecommitteerd aan een buitengewone verhoging van de militaire uitgaven. Wat vandaag telt, is bruut geweld en strategische kracht, oftewel technologische en innovatieve kracht. In deze wereld blijven landen zoals Argentinië, maar ook vele andere, zoals Spanje, buiten de geopolitieke prominentie.

Tegenwoordig worden internationale regels en instellingen steeds minder gerespecteerd en wordt bruut geweld steeds belangrijker.

Het is niet gemakkelijk om optimistisch te zijn. Maar dat betekent niet dat we ons overgeven aan defaitisme. Ik geloof dat de Europese Unie zal blijven bestaan. Binnen de Unie heerst een sterk besef van deze verandering van tijdperk. En dat deze verandering van tijdperk een grondige aanpassing van het gemeenschappelijke Europese project vereist, in termen van verdere integratie, om te voorkomen dat we overweldigd worden door deze nieuwe wereld van imperialistische tendensen, met machten die zich ontketenen ter verdediging van hun belangen. Dit heeft zowel te maken met de kracht van nationaal-populistische partijen binnen het Europese project, die die integratie uiteraard belemmeren, als met nominaal pro-Europese krachten die zich vastklampen aan kleinzielige nationale belangen. We hebben enerzijds het nationalistische monster en anderzijds het kortzichtige nationale belang.

Spanje verkeert in een dichotome situatie. Het land heeft een bloeiende economie die banen creëert en een bloeiende gemeenschap. De politieke sector verkeert echter in een diepe crisis. Als de vraag is hoe ik de uitweg zie, kan ik natuurlijk nadenken over de meest directe elementen die een oplossing kunnen bewerkstelligen: een motie van wantrouwen, het uitschrijven van nieuwe verkiezingen, het indienen van een motie van wantrouwen. Er zijn verschillende mogelijkheden. Op dit moment ben ik ervan overtuigd dat de Spaanse regering vastbesloten is om aan de macht te blijven, ook al is haar handelingsvermogen ernstig beperkt. Daarom denk ik dat geen van deze scenario's zich op korte termijn zal voordoen. Maar ik wil graag een antwoord geven op de vraag wat volgens mij een diepgaander antwoord is op de oplossing. Spanje moet uit deze spiraal van giftige polarisatie breken waarin het zich bevindt en waarin het wegzakt. Een spiraal die wordt beheerst door een gevoel van irrationele partijdigheid. Het sentiment van "de gelederen sluiten" overheerst, zelfs boven waarden. Er zijn elementen, vooral aan de rechterkant van het politieke spectrum, die deze polarisatie hebben aangewakkerd en een tegeneffect hebben gecreëerd dat ook polarisatie aan de andere kant heeft veroorzaakt. Dit maakt het onmogelijk om rationele oplossingen voor politieke problemen te vinden. Daarom is voor mij de ware oplossing, afgezien van de onmiddellijke, rebellie.

Zoals die waartoe we, vanuit heel andere hoeken, worden opgeroepen door Albert Camus in De rebel of Italo Calvino met De baron in de bomen. De hoofdpersoon van deze roman, op twaalfjarige leeftijd, komt in opstand tegen zijn ouders, die tot het Ancien Régime behoren en een irrationele politiek vertegenwoordigen. Ze willen hem slakken voeren als lunch. Hij zegt: "Nee, nee en nee." Hij klimt uit het raam en de bomen in. Welnu, we moeten "nee, nee en nee" zeggen tegen die politiek. En er een creëren die niet gepolariseerd en emotioneel is, maar rationeel. Er zijn elementen van de verdediging van de democratie die nu essentieel zijn. We moeten emotionele polarisatie overwinnen om dit land te heroriënteren naar een gezondere en constructievere politiek.

Sociale media bespioneren ons, dat weten we, we zijn niet naïef. We kunnen en moeten een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben ten opzichte van sociale media. Kunstmatige intelligentie is natuurlijk een veelzijdige realiteit die grote voordelen voor de mensheid met zich meebrengt. Tegelijkertijd brengt het enorme risico's met zich mee, zoals sociaaleconomische, in de zin dat het de arbeidsmarkt kan verstoren en mogelijk kan bijdragen aan het bevorderen van ongelijkheid. Sociale media kunnen een bijzonder schadelijke rol spelen, omdat we leven in een tijd van wereldwijde cognitieve oorlogsvoering, een strijd om het brein van mensen. En daarbij komt nog het enorme disruptieve potentieel van kunstmatige intelligentie, die content kan creëren die het vermogen van mensen om te hypnotiseren vergroot. We moeten ons er dus bewust van zijn en proberen te reageren.

Dit moet bijvoorbeeld van de overheid komen, via regelgeving. De Europese Unie heeft al initiatieven in deze richting genomen met baanbrekende regelgeving rond kunstmatige intelligentie en digitale diensten. De rol van de media is hopelijk fundamenteel in het aanbieden van gezonde verhalen die burgers helpen een evenwichtig oordeel te vormen. Ik geloof echter dat we niet in paternalisme mogen vervallen: burgers hebben ook hun eigen verantwoordelijkheid. De Italiaanse dichter Eugenio Montale bemoedigde ons met verzen die, naar mijn mening, buitengewoon relevant zijn: "Zoek een gebroken net in het net / dat ons onderdrukt, spring eruit, vlucht!"

Voor de natie (Argentinië) – GDA