Transformatieprocessen in het bestuur: overeenkomsten tussen de gevallen van de staat en de Generalitat

Sinds het herstel van de democratie in Spanje is hervorming van het openbaar bestuur een voortdurende uitdaging geweest. In de loop der jaren zijn er zowel binnen het Staatsbestuur (AGE) als in de autonome regio's meerdere pogingen gedaan, maar met beperkt resultaat.

In de afgelopen twee jaar zijn er twee opmerkelijke hervormingsinitiatieven ontstaan: één binnen het staatsbestuur en één binnen de Generalitat van Catalonië. Beide zijn gebaseerd op benaderingen zoals economisch institutionalisme , een beweging die bestudeert hoe instellingen positieve prikkels voor economische ontwikkeling bepalen en die onlangs de Nobelprijs voor Economie ontving. De transformatiestrategie van het staatsbestuur wordt in maart 2024 gelanceerd met de publicatie van het kaderdocument " Consensus voor een open bestuur".

Aan de andere kant startte de Generalitat van Catalonië op 8 oktober 2024 haar hervormingsproces met een regeringsakkoord waarin een strategie voor de transformatie en verbetering van de openbare diensten werd gepromoot. Dit akkoord omvat een noodplan met urgente maatregelen en de oprichting van een commissie van deskundigen (CETRA) die advies moet uitbrengen over het proces. CETRA brengt 68 deskundigen samen, vertegenwoordigers van publieke en academische instellingen, bedrijfsorganisaties, vakbonden en de derde sector, met als doel verbeteringsvoorstellen te formuleren die brede steun en maatschappelijke consensus genieten.

Consensus voor een Open Overheid is ontwikkeld met de deelname van meer dan 400 mensen, verdeeld over 18 werkgroepen. Het document, dat ter consultatie is voorgelegd, is tot stand gekomen dankzij deze participatieve processen en een innovatieve methodologie die is toegepast in de INAP Public Innovation Labs en het Hazlab Participation Lab.

Beide transformatieprocessen delen een pragmatische en realistische aanpak, waarbij ze afstappen van de klassieke methodologie die holistische, alomvattende en maximalistische hervorming nastreefde. In plaats daarvan richten ze zich op concrete, haalbare veranderingen die de publieke dienstverlening snel verbeteren en als katalysator fungeren voor diepgaandere transformaties. Het idee is om elementen van verbetering te identificeren die burgers ten goede komen en de weg vrijmaken voor structurele veranderingen. Empirisch bewijs toont aan dat de ambitie om alles te hervormen leidt tot een onvermogen om veranderingen in de praktijk door te voeren en tot frustratie.

De transformatieve strategie van de Staatsadministratie en het hervormingsproces van de Generalitat kennen hun eigen dynamiek en prioriteiten, maar ze vallen samen op drie belangrijke pijlers om een structurele en duurzame transformatie te bereiken. De eerste is een administratie met hoge capaciteit: technologische modernisering, de toepassing van kunstmatige intelligentie, big data en gedeelde dataruimtes om de besluitvorming te verbeteren en de publieke dienstverlening te personaliseren, waarbij cyberveiligheid en gegevensbescherming altijd gewaarborgd blijven. De tweede is een alomvattend en proactief beheer van de publieke werkgelegenheid, met de nadruk op professioneel openbaar bestuur, het aantrekken van talent, inclusie, een competentiegerichte aanpak en prestatiebeoordeling.

De tweede rode draad richt zich op het bevorderen van op bewijs gebaseerd overheidsbeleid en participatie, datagovernance voor overheidsdiensten en strenge beleidsevaluatie.

De derde pijler richt zich op toegankelijkheid, met beleid dat is afgestemd op de individuele behoeften, het gebruik van duidelijke en toegankelijke taal, de vereenvoudiging van administratieve procedures, het wegnemen van digitale barrières en aandacht voor kwetsbare groepen. Goede voorbeelden van deze benaderingen zijn te vinden bij de overheid, in het ontwerp van het competentie-ecosysteem, de directory en het repertoire van managementfuncties, en het integriteitssysteem van de Algemene Staatsadministratie. In het Catalaanse geval kunnen we experimenten noemen met nieuwe, op competenties gebaseerde in plaats van op routine gebaseerde selectiesystemen, en de oprichting van hoogpresterende teams voor innovatieve publieke projecten.

Kortom, beide besturen hanteren een pragmatische aanpak voor hun transformatie, gericht op concrete en haalbare verbeteringen die burgers ten goede komen en de weg vrijmaken voor diepgaandere transformaties. Ze stellen niet alleen een efficiënter en capabeler bestuur voor, maar ook een bestuur dat toegankelijker, inclusiever en toegewijd is aan democratische waarden en het welzijn van de burgers.

De waarde van deze processen schuilt in het feit dat ze zijn gebouwd op de betrokkenheid van vele belanghebbenden en ambtenaren om gezamenlijk de uitdagingen aan te gaan waarmee het sociaal contract te maken heeft, met name de digitale en groene uitdagingen. En die hervorming staat niet langer op de agenda van de publieke sector.

Manuel Pastor is algemeen directeur van het Nationaal Instituut voor Publieke Administratie en lid van het Hogere Korps Civiele Bestuurders van de staat.

Carles Ramió is voorzitter van de CETRA (Spaanse Vereniging voor Politieke Wetenschappen en Bestuurskunde) van de Generalitat en hoogleraar Politieke Wetenschappen en Bestuurskunde aan de Universiteit Pompeu Fabra.