Colombiaanse wetenschapper ontdekt 'goede' virussen in Aedes aegypti-muggen die deze insecten kunnen beschermen tegen dengue en gele koorts.

Wat zou er gebeuren als dezelfde mug die dengue of gele koorts overdraagt, ook virussen zou herbergen die die overdracht kunnen blokkeren? Dat ontdekte onderzoeker Alida Marcela Gómez, doctor in de biomedische en biologische wetenschappen aan de Universidad del Rosario en hoogleraar aan de Universidad de Boyacá. Deze ontdekking zou de traditionele benadering van de volksgezondheid in Colombia en de rest van de wereld kunnen veranderen.

Met behulp van metagenomische (next-generation sequencing) en bio-informatica analyseerde Gómez de Aedes aegypti-mug, die ziekten zoals dengue, gele koorts, zika en chikungunya verspreidt. Door het viroom van dit insect te bestuderen (de verzameling virussen die in een specifiek organisme of ecosysteem voorkomen, inclusief virussen die ziekten veroorzaken en virussen die dat niet doen), ontdekte ze een verrassende diversiteit aan voorheen onbekende virussen, zogenaamde ISV's of insectspecifieke virussen, die de mens niet aantasten, maar wel gebruikt kunnen worden om de overdracht van gevaarlijke virussen door de mug te belemmeren.

Deze analyses, uitgevoerd door het Centrum voor Microbiologisch en Biotechnologisch Onderzoek (CIMBIUR) van de Universidad del Rosario, suggereren dat ISV's dengue in de mug kunnen "blokkeren". "Het is alsof de mug 'goede' virussen heeft die ons kunnen helpen de 'slechte' virussen te stoppen. Als we begrijpen hoe deze interactie werkt, kunnen we nieuwe vormen van biologische bestrijding van epidemieën ontwikkelen", legt Gómez uit.

Volgens het Weekly Epidemiological Bulletin nr. 27 van het National Institute of Health (INS) bedraagt het cumulatieve aantal dengue-gevallen in het land 87.447, met 56 bevestigde dodelijke gevallen in 2025. Uit deze analyse blijkt ook dat de gelekoortsuitbraak tussen 2024 en 2025 119 gevallen en 51 doden telde.

Hoewel het onderzoek nog steeds gaande is, legt de wetenschapper uit dat er verschillende hypothesen zijn over hoe ISV's werken: Ten eerste, concurrentie binnen het insect, aangezien ISV's cellulaire ruimte innemen of de verdediging van de mug activeren die de toegang of reproductie van andere virussen verhindert; ten tweede, directe virale interferentie, aangezien sommige ISV's eiwitten produceren die de replicatie van menselijke virussen remmen; en ten derde, immuunmodulatie, aangezien ISV's de natuurlijke verdediging van de mug kunnen stimuleren, waardoor de mug minder goed in staat is om pathogene virussen te transporteren.

Deze aanpak opent een onderzoeksveld dat suggereert dat, in plaats van de mug uit te roeien, zijn natuurlijke viroom aangepast of verbeterd zou kunnen worden om de overdracht van ziekten te blokkeren. Tot nu toe waren epidemiologische surveillancesystemen in Colombia vrijwel uitsluitend gericht op mensen en reageerden ze wanneer er al uitbraken waren. Maar dit onderzoek stelt voor om hierop te anticiperen door te observeren wat er in muggen gebeurt voordat het virus mensen bereikt.

"Uitbraken beginnen lang voordat een patiënt in het ziekenhuis ligt. Ze beginnen in de omgeving, bij muggen. En daar moeten we naar kijken", zegt de onderzoeker aan de Universidad del Rosario en hoogleraar aan de Universidad de Boyacá. Deze aanpak, bekend als entomovirologische surveillance, stelt ons in staat om het volledige virale ecosysteem te bestuderen vanuit een preventief, ecologisch en territoriaal perspectief.

Tijdens het onderzoek verzamelde het onderzoeksteam muggen in uiteenlopende regio's zoals het Caribisch gebied, de Andes, de Orinoco en het Amazonegebied. Het viroom verschilde sterk tussen de landelijke en stedelijke gebieden in beide gebieden, wat aantoont dat de omgeving, van klimaat tot muggendieet, de virale ecologie beïnvloedt. In de Orinoco-regio werd bijvoorbeeld zelfs de circulatie van het West-Nijlvirus (WNV) gedetecteerd, een slecht gemonitord virus dat ernstige neurologische aandoeningen bij mensen kan veroorzaken.

Bovendien toonde genomische sequentieanalyse aan dat sommige van de in Colombia aangetroffen ISV's een grote genetische gelijkenis vertonen met virussen die zijn aangetroffen in Brazilië, Guadeloupe en andere tropische gebieden. Dit wijst op een fenomeen van virale globalisering, dat niet alleen afhankelijk is van menselijke verplaatsingen, maar ook van ecosystemen, dierenmigratie en klimaatverandering. "Virussen houden zich niet aan grenzen. Wat er in een regenwoud in Vichada circuleert, zou verband kunnen houden met een uitbraak in het Braziliaanse Amazonegebied of het Caribisch gebied", waarschuwt Gómez.

In een land met grote ongelijkheden in toegang tot gezondheidszorg waarschuwt dit onderzoek dat veel regio's buiten de epidemiologische radar vallen. Plattelandsbewoners, zonder laboratoria of actieve surveillance, zijn het meest kwetsbaar voor uitbraken die eerder hadden kunnen worden ontdekt. Daarom benadrukt de onderzoeker dat effectieve volksgezondheid ter plaatse moet beginnen, niet alleen in het ziekenhuis.

"Het verbeteren van de volksgezondheid via muggen doet dat ook via het gebied. Elk monsterpunt was een plek om lokale leiders, gemeenschappen en onzichtbare realiteiten te ontmoeten", aldus de expert.

Deze studie, getiteld "Arbovirussen van belang voor de volksgezondheid en het viroom van muggen in Colombia: een metagenomische benadering", vertegenwoordigt een paradigmaverschuiving in onze kijk op de overdracht van infectieziekten. In plaats van muggen uitsluitend als transmissiemiddelen te beschouwen, stelt Alida Marcela Gómez ze voor als complexe virale ecosystemen die de overdracht van menselijke virussen kunnen moduleren en mogelijk zelfs onderbreken.

"We hebben een volksgezondheidssysteem nodig dat net zo complex is als de problemen waarmee we worden geconfronteerd: ecologisch, preventief, gedecentraliseerd en diepgaand menselijk", concludeert de onderzoeker. Met deze aanpak sluit Colombia zich niet alleen aan bij de wereldwijde wetenschappelijke voorhoede, maar laat het ook zien dat het mogelijk is om vanuit eigen land baanbrekende wetenschap te produceren, met eigen vragen, en om eigen uitdagingen op te lossen.

Journalist Milieu en Gezondheid