Een boemerang, gesneden uit de slagtand van een mammoet, getuigt van een complex symbolisch denken van 42.000 jaar geleden.

In de zomer van 1985 gebeurde er iets buitengewoons. Een team van Poolse onderzoekers begon met het opgraven van de Obłazowa-grot, gelegen in de Westelijke Karpaten, de enige bekende archeologische vindplaats uit het vroege laat-paleolithicum in het Podhale-bekken (Polen). Kort na de start van de opgraving kwamen er artefacten uit de aarde tevoorschijn. Onder de vondsten bevond zich een boemerang van 72 centimeter lang, gemaakt van een mammoettand. De eerste datering suggereerde een leeftijd van 24.000 jaar. Een nieuwe analyse heeft echter aangetoond dat dit complexe artefact veel ouder zou kunnen zijn en in werkelijkheid 42.000 jaar oud is.

De nieuwe datering, woensdag gepubliceerd in het tijdschrift PLOS ONE , is onder andere afkomstig van een Italiaanse wetenschapper, Sahra Talamo van de Universiteit van Bologna, een radiokoolstofexpert. Voor Talamo klopte de oorspronkelijke chronologie van de boemerang niet en ze vermoedde dat er iets niet klopte. "Ik wilde de leeftijd van dit unieke object nauwkeurig vaststellen", legde ze via een videogesprek uit aan EL PAÍS. Bewijs van de oudste tot nu toe bekende boemerang dateert van 20.000 jaar geleden en komt uit Australië, waar ze het meest voorkomen. "Het is zeer ongebruikelijk om er een zo oud in Polen te vinden, dus het was cruciaal om te weten wanneer hij gemaakt is", voegde ze eraan toe.

Het was geen eenvoudige taak. Sterker nog, de boemerang zelf werd niet geanalyseerd; de leeftijd werd afgeleid uit de voorwerpen en botten die eromheen werden gevonden. Talamo legt de strategie uit: "Toen ik het object voor het eerst zag, wist ik dat het niet opnieuw vernietigd moest worden om een ​​nieuw monster te verkrijgen. Het zou hetzelfde zijn geweest als een Van Gogh of de Mona Lisa beschadigen." De wetenschapper wist al dat het artefact ook besmet was met de lijm die voor de restauratie was gebruikt, dus net als de eerste keer zouden de resultaten onbetrouwbaar zijn geweest. "Dus kozen we voor een andere strategie: we dateerden de dierlijke botten rond de boemerang in dezelfde sedimentlaag waarin hij was gevonden, en analyseerden daarnaast een menselijke falanx die daar was gevonden opnieuw, met behulp van niet-invasieve methoden en nieuwe behandelingen die de afgelopen jaren aanzienlijk zijn verbeterd," merkt ze op.

Het mitochondriale DNA dat uit die falanx werd geëxtraheerd, hielp bepalen dat het object toebehoorde aan een Homo sapiens . Deze nieuwe zekerheid versterkte het idee dat de moderne mens in Centraal-Europa meer dan 40.000 jaar geleden al een complex symbolisch en technologisch denkvermogen had. "We weten niet precies waar ze de boemerang voor gebruikten, maar sommige experts suggereren ritueel gebruik , aangezien de boemerang omringd was door grote stenen, ongebruikelijk op de vindplaats, en decoratieve voorwerpen, wat vreemd is", benadrukt Talamo.

Het zou ook een wapen kunnen zijn geweest. Het middengedeelte van het artefact vertoont duidelijke slijtage, wat wijst op directe handmatige manipulatie. De onderzoekers kunnen het object het beste niet alleen interpreteren als een functioneel gereedschap, maar ook als een betekenisvol artefact. De boemerang keert echter niet terug. "Technisch gezien zouden we het een 'geworpen wapen' moeten noemen, maar in de oorspronkelijke studie ( gepubliceerd in Nature in 1987 ) beschouwden ze het al als een boemerang, gebaseerd op de criteria van de vorm," aldus de wetenschapper. "Het meest fascinerende van alles" is voor Talamo bovendien het feit dat het object "getuigt van het verfijnde gedrag" van zijn makers, omdat het ivoor met een voor die tijd vrijwel ongekende vaardigheid werd gesneden.

Een evoluerende methode

"Ik wil nog een laatste opmerking maken", zegt Talamo tegen het einde van het interview. Ze voegt eraan toe: "Ik wil benadrukken dat koolstofdatering geen statische methode is; het is voortdurend in ontwikkeling." De expert doelt niet op de techniek zelf, maar op de methoden die gebruikt worden om schade aan waardevolle objecten te minimaliseren. Koolstofdatering werkt als een onzichtbare klok die de tijd meet in elke organische stof, van een stuk hout tot een bot of een zaadje. Alle levende wezens verzamelen koolstof-14 (C-14), een radioactieve isotoop die begint te vervallen zodra ze sterven. Door te meten hoeveel C-14 er nog in het materiaal zit, kunnen wetenschappers gegevens vergelijken en de leeftijd ervan berekenen, soms met een nauwkeurigheid van slechts enkele decennia.

Maar om een ​​geschatte datering te verkrijgen, moet een fysiek monster uit het oorspronkelijke materiaal worden gehaald, wat de gedeeltelijke vernietiging van het te onderzoeken object inhoudt. "Vandaag de dag zijn milligrammen voldoende in plaats van grammen van een monster. Laten we het zo zeggen: waar vroeger een hele vinger nodig was om een ​​monster te dateren, is nu een vingernagel voldoende", legt de onderzoeker uit.

Het is cruciaal om materialen zoals de boemerang ongewijzigd te bewaren, omdat er in de toekomst preciezere technologieën ontwikkeld kunnen worden die geen aanpassingen aan de originele objecten vereisen. "Dit stelt ons in staat om belangrijke vragen over onze evolutie beter te beantwoorden : Wanneer zijn we hier ontstaan? Wanneer zijn we begonnen met het maken van dit soort objecten? En waarom?", concludeert de wetenschapper.