In Girona is de ‘vulkaangraver’ ontdekt, een 3,5 miljoen jaar oude mol.

Een team onderzoekers van het Catalaans Instituut voor Menselijke Paleoecologie en Sociale Evolutie (IPHES-CERCA), de Autonome Universiteit van Barcelona (UAB) en het Catalaans Instituut voor Paleontologie Miquel Crusafont (ICP-CERCA) heeft een nieuwe soort en geslacht mol geïdentificeerd die ze Vulcanoscaptor ninoti, de "vulkaangraver", hebben genoemd. Het 3,5 miljoen jaar oude fossiel werd opgegraven op de vindplaats Camp dels Ninots (Caldes de Malavella, Girona), in de krater van een vulkaan die 5 miljoen jaar geleden ontstond.

Het skelet bevat de kaak met volledig gebit, een deel van de romp en diverse botten van de voor- en achterpoten, waarvan vele anatomisch met elkaar verbonden zijn. Deze uitzonderlijke bewaring is zeer zeldzaam bij kleine zoogdieren zoals mollen, waardoor dit exemplaar een van de oudste en meest complete exemplaren is die tot nu toe in Europa bekend zijn. Het onderzoek is gepubliceerd in het tijdschrift Scientific Reports.

Anatomische en fylogenetische analyse heeft aangetoond dat Vulcanoscaptor ninoti behoort tot de Scalopini-groep, een stam mollen die momenteel alleen in Noord-Amerika en delen van Azië voorkomt. "Ondanks zijn morfologie die duidelijk is aangepast aan het graven, is deze mol nauw verwant aan Noord-Amerikaanse soorten van de geslachten Scapanus en Scalopus, wat wijst op een veel complexere evolutionaire geschiedenis van deze dieren dan eerder werd gedacht", legt Dr. Marc Furió, medeauteur van het artikel, uit. "Zijn aanwezigheid in Europa", voegt hij eraan toe, "suggereert het bestaan van transcontinentale migraties van mollen in het verleden, wat het idee tegenspreekt dat het zoogdieren zijn met een geringe capaciteit tot verspreiding."

Het fossiel was gedeeltelijk ingebed in een dicht opeengepakt sedimentblok en werd tijdens de opgraving volledig verwijderd. Om het gedetailleerd te bestuderen zonder het te beschadigen, werd een microcomputertomografie (micro-CT)-scan gebruikt, die een zeer nauwkeurige driedimensionale digitale reconstructie van het skelet mogelijk maakte.

"Dankzij micro-CT hebben we zeer kleine en delicate structuren kunnen analyseren, zoals vingerkootjes en tanden, die zonder deze technologie moeilijk te bestuderen zouden zijn geweest", legt Adriana Linares uit, hoofdauteur van de studie en onderzoeker bij IPHES-CERCA. "Dit heeft ons in staat gesteld unieke anatomische kenmerken te identificeren, die de toewijzing van het nieuwe taxon aan de Scalopini-groep hebben bevestigd."

De bewaarde delen omvatten de complete onderkaak met gebit, het spaakbeen, de ellepijp en het opperarmbeen van de rechterarm, een deel van de schoudergordel, de middenhandsbeentjes, verschillende vingerkootjes, de vergroeide tibia en fibula, een achterste vingerkootje en diverse botten van de voet. Volgens de auteurs biedt deze buitengewone bewaring een unieke kans om de functionele anatomie van deze mol en zijn ecologische adaptaties te begrijpen.

De structuur van de onderarm en voorpoten vertoont een hoge mate van aanpassing aan het ondergrondse leven. Het opperarmbeen is zeer robuust, met goed ontwikkelde richels en grote spieraanhechtingsvlakken, terwijl de vingerkootjes zeer effectief zijn bij het graven.

"Het feit dat dit exemplaar echter in meersedimenten en in een laterale positie bewaard is gebleven, doet vermoeden dat het ook een zekere mate van aquatische mobiliteit had," merkt Linares op. "We kunnen het nog niet met zekerheid zeggen, maar er zijn andere moderne, zeer gravende mollen die ook goede zwemmers zijn."

De vindplaats Camp dels Ninots bevindt zich in de krater van een vulkanische zee uit het Plioceen, die later werd opgevuld met sedimenten uit het meer. Volgens onderzoekers heeft deze omgeving uitzonderlijke omstandigheden gecreëerd die het mogelijk hebben gemaakt om een buitengewoon goed bewaard fossielenbestand te bewaren. Er is een grote verscheidenheid aan resten van gewervelde dieren (grote zoogdieren, microfauna, vogels, amfibieën, reptielen en vissen), macroresten van planten, pollen en micro-organismen gevonden.

De beschrijving van Vulcanoscaptor ninoti bevestigt dat de evolutionaire geschiedenis van mollen veel dynamischer is geweest dan eerder werd gedacht, met mogelijke intercontinentale migraties en een onderschatte anatomische diversiteit. Het benadrukt ook het belang van uitzonderlijk goed bewaarde vindplaatsen voor het documenteren van soorten die zelden in het fossielenbestand bewaard zijn gebleven, zoals kleine zoogdieren.