Juan Ramón de la Fuente, een onzichtbare diplomatie

MEXICO-STAD ( Proceso ).– “Juan Ramón de la Fuente doet het geweldig,” antwoordde president Claudia Sheinbaum tijdens haar ochtendpersconferentie op 16 juli op een vraag over geruchten over het mogelijke ontslag van de bondskanselier, die circuleerden in de wandelgangen van het ministerie van Buitenlandse Zaken (SRE) en het in Mexico geaccrediteerde diplomatieke korps bereikten.

Het Mexicaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, dat een centrale rol speelde tijdens de regering van Andrés Manuel López Obrador—deels vanwege de presidentiële ambities van de toenmalige president, Marcelo Ebrard Casaubon—lijkt echter een secundaire instelling te zijn onder de regering van Sheinbaum, onder leiding van de voormalige rector van de UNAM.

Negen maanden nadat hij de leiding van het ministerie van Buitenlandse Zaken op zich nam, heeft Juan Ramón de la Fuente zich in de openbaarheid gehouden en zich verre gehouden van de betrekkingen met de Verenigde Staten. Een bewijs hiervan is dat hij Roberto Velasco Álvarez, de voormalige woordvoerder van Marcelo Ebrard, de leiding heeft gegeven over de Noord-Amerikaanse Eenheid, de afdeling van het ministerie van Buitenlandse Zaken die verantwoordelijk is voor de betrekkingen met Washington.

De minister van Buitenlandse Zaken is uitgesloten van de onderhandelingen over de nieuwe "algemene overeenkomst", die betrekking zal hebben op veiligheid, migratie en handel, en die Sheinbaum afgelopen juni tijdens een telefoongesprek aan Trump voorstelde. De eerste bijeenkomst over deze overeenkomst, die op 11 juli in Washington plaatsvond, werd voorgezeten door Ebrard.

In feite is Ebrard in nog geen zes maanden tijd al tien keer naar Washington afgereisd om met de regering van Trump te onderhandelen over voorkeurstarieven. Ook heeft hij drie virtuele vergaderingen gehouden met de regering van Trump, zo vertelde zijn team aan Proceso .

Omar García Harfuch, minister van Veiligheid en Burgerbescherming (SSPC), heeft twee reizen naar Washington gemaakt en is voor de regering-Trump het aanspreekpunt geworden voor de bestrijding van criminele bendes en de handel in fentanyl.

De la Fuente is daarentegen slechts twee keer naar Washington gereisd: de eerste keer, op 27 februari, om het veiligheidskabinet van Sheinbaum te vergezellen – hij maakte van de gelegenheid gebruik om Marco Rubio, de minister van Buitenlandse Zaken, te ontmoeten – en de tweede keer, afgelopen maart, om de verkiezing van de nieuwe secretaris-generaal van de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) bij te wonen.

De bondskanselier heeft vijf telefoongesprekken gevoerd met Marco Rubio en nog een gesprek op afstand met Christopher Landau, de onderminister van Staat.

“Zo discreet dat het niet gezien kan worden”

Juan Ramón de la Fuente leidde de Mexicaanse VN-missie gedurende de eerste vijf jaar van de regering van Andrés Manuel López Obrador. Hij keerde in september 2023 terug naar Mexico en sloot zich maanden later aan bij Sheinbaums presidentiële campagne. Hij was coördinator van de expertgroep die de "dialogen voor transformatie" organiseerde en het regeringsplatform van de toenmalige presidentskandidaat ontwierp.

De benoeming van de voormalige rector van de UNAM tot minister van Buitenlandse Zaken werd gevierd in de diplomatieke gemeenschap, waar zijn talent als uitstekend onderhandelaar en bemiddelaar, evenals zijn voorliefde voor multilateralisme, werden benadrukt. Deze deugden kwamen echter niet tot uiting in het beheer van de buitenlandse betrekkingen door de regering-Sheinbaum; De la Fuente benoemde slechts enkele leden van zijn eigen team, verschijnt zelden op openbare evenementen en geeft geen persconferenties.

"Hij denkt dat hij discrete diplomatie beoefent, maar het is zo discreet dat het onzichtbaar is; publieke, zichtbare diplomatie bestaat niet, maar discrete diplomatie levert ook geen concrete resultaten op: noch in zijn relatie met de Verenigde Staten, noch in zijn relatie met Latijns-Amerika, noch in het openen van nieuwe kansen zoals de Europese Unie, China of Japan", vertelde de eminente ambassadeur Martha Bárcena, die Mexico vertegenwoordigde in de Verenigde Staten tijdens de voorgaande termijn van zes jaar, aan Proceso .

De stilte van het ministerie van Buitenlandse Zaken dwong Sheinbaum ertoe om tijdens haar ochtendpersconferentie te reageren op de herhaalde aanvallen die de regering van Donald Trump op Mexico heeft uitgevoerd sinds hij aantrad.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft nauwelijks gereageerd op de tarieven die Trump heeft aangekondigd voor bepaalde sectoren van de economie. Ook heeft het de invallen die zijn regering heeft uitgevoerd tegen migranten niet veroordeeld. Het ministerie heeft enkel zijn "diepe bezorgdheid" over de operaties uitgesproken.

Ze veroordeelde de inval van 10 juli op een cannabisplantage in Camarillo, Californië, die leidde tot de dood van de Mexicaanse burger Jaime Alanís García, niet. Ze bleef stil toen de magnaat 170 miljard dollar vrijmaakte voor grensbewaking, waaronder 75 miljard dollar voor de Amerikaanse Immigration and Customs Enforcement (ICE), waarmee het de veiligheidsdienst met het grootste budget binnen de Amerikaanse overheid werd.

Het agentschap gaf geen verklaring af toen de pers onthulde dat de Amerikaanse overheid de visa had ingetrokken van Mexicaanse politici die verdacht werden van onregelmatige activiteiten, waaronder Marina del Pilar Ávila, de gouverneur van Baja California namens de Morena-partij. Ook veroordeelde het agentschap de ineenstorting van het tomatenakkoord niet, wat leidde tot de oplegging van een importheffing van 17% op dat landbouwproduct.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken verzuimde ook in te grijpen toen de regering-Trump een belasting van 5% op geldovermakingen aankondigde, een maatregel die het inkomen van Mexicaanse gezinnen ernstig dreigde te schaden. Bij die gelegenheid gaf het ministerie van Buitenlandse Zaken er de voorkeur aan diplomatieke taken te delegeren: Juan Ramón de la Fuente ontmoette een commissie van Mexicaanse wetgevers die naar Washington reisden om in gesprek te gaan met hun Amerikaanse ambtgenoten.

Gevraagd naar deze interpretatie tijdens zijn aanwezigheid op de presidentiële ochtendpersconferentie op 18 juli, stelde De la Fuente dat "de rol die de commissie speelde belangrijk was" en voegde eraan toe dat de resultaten "bevredigend" waren omdat de belasting op 1% bleef, hoewel hij erkende dat "we hem liever op nul hadden gehouden". Deze interpretatie staat in contrast met die van Sheinbaum, die elke belasting op geldovermakingen had veroordeeld.

Op 11 juli beschuldigde Jeffrey Lichtman, de advocaat van Ovidio Guzmán López en Joaquín "El Chapo" Guzmán, Sheinbaum ervan een "publicist" te zijn voor drugshandelaar Ismael "El Mayo" Zambada. Die dag reageerde Sheinbaum op de advocaat; uren later volgde het Openbaar Ministerie (FGR) zijn voorbeeld, en het ministerie van Buitenlandse Zaken bleef stil tot 21:56 uur, toen Pablo Arrocha, juridisch adviseur van het ministerie, op sociale media een bericht plaatste waarin hij Lichtmans beschuldigingen ontkende.

Ik verwerp de uitspraken van Jeffrey Lichtman categorisch.

We zullen niet in provocaties trappen en ons niet mengen in debatten met advocaten van drugshandelaren die bekend hebben of veroordeeld zijn, en die alleen maar op zoek zijn naar bekendheid. — Pablo Arrocha (@PArrocha25) 12 juli 2025

Gepolitiseerde consulaten

Toen Juan Ramón de la Fuente aantrad, maakte hij bekend dat de prioriteit van zijn regering zou liggen bij het dienen van de migrantengemeenschap in de Verenigde Staten, dat wil zeggen consulaire activiteiten.

Zijn werk kende een moeizame start: kort nadat hij de leiding van het agentschap had overgenomen, richtte hij de Algemene Coördinatie van Consulaten op en bood de functie aan zijn vriend Jorge Islas López aan, die tijdens zijn presidentschap algemeen adviseur van de UNAM was geweest en die hij in New York had ontmoet tijdens de zesjarige ambtstermijn van Andrés Manuel López Obrador. Hij was hoofd van de Mexicaanse missie bij de VN en Islas consul-generaal in de megalopolis.

Kort na zijn benoeming publiceerden 16 vrouwelijke werknemers van de Mexicaanse Buitenlandse Dienst een brief waarin ze Islas beschuldigden van intimidatie en pesten op de werkvloer. De advocaat werd hierdoor gedwongen zijn ontslag aan te kondigen.

pic.twitter.com/QGpG0wLgrt — Jorge Islas (@Jorge_IslasLo) 22 oktober 2024

En de problemen bleven zich opstapelen voor de kanselier. Begin dit jaar braken er protesten uit van consulair personeel bij verschillende Amerikaanse consulaten over betalingsachterstanden. In Sacramento, Californië, sloten medewerkers zelfs het consulaat, onder leiding van Christian Tonatiuh González Jiménez, een naaste medewerker van De la Fuente, totdat de overheid ingreep om de betalingen te regulariseren.

Alsof dat nog niet genoeg was, kreeg De la Fuente een consulair netwerk van politici die door López Obrador waren aangesteld in ruil voor gunsten, en moest hij – naar verluidt na een screening – Sheinbaums benoemingen van andere politici goedkeuren. Hoewel de meeste Mexicaanse consulaten in de Verenigde Staten nog steeds worden geleid door carrièrediplomaten, worden sommige van de belangrijkste geleid door politici.

Prominent onder hen zijn de voormalige gouverneur van Chiapas, Rutilio Escandón Cadenas; voormalig PRI-gouverneur van Tlaxcala, Marco Antonio Mena Rodríguez; Luis Rodríguez Bucio, voormalig hoofd van de Nationale Garde; Neftali Said Pérez González, voormalig hoofd van het Youth Building the Future-programma; PRI-lid Marcos Augusto Bucio Mújica, algemeen secretaris van het Mexicaanse Instituut voor Sociale Zekerheid (IMSS) tijdens de regering van Zoé Robledo; Humberto Hernández Haddad, voormalig onderminister van toerisme; en politici María Elena Orantes López en Pavel Meléndez Cruz.

Onbepaalde agenda

Juan Ramón de la Fuente heeft er ook niet in geslaagd een duidelijke internationale agenda te promoten met betrekking tot de rest van de wereld. Onder Alicia Bárcena Ibarra, aan het einde van de zesjarige ambtstermijn van López Obrador, had het ministerie van Buitenlandse Zaken zich aangesloten bij het Zuid-Afrikaanse initiatief om Israël voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag te dagen wegens genocide in Gaza, maar na de komst van De la Fuente nam het ministerie geen standpunt meer in over het Midden-Oosten.

Afgelopen juli gaf het ministerie van Buitenlandse Zaken zelfs geen commentaar op de terugtrekking van Iran uit de samenwerking met het VN-agentschap voor atoomenergie, ondanks het feit dat nucleaire ontwapening al lang een speerpunt is van de Mexicaanse diplomatie.

Wat Latijns-Amerika betreft, volgde De la Fuente niet het initiatief van zijn voorgangers om Mexico te vestigen als een regionale macht via de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische Staten (CELAC). Wel reisde hij in mei naar Beijing om deel te nemen aan de CELAC-top met China.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken bleef echter vasthouden aan de logica van confrontatie met de OAS, die begon tijdens de zesjarige ambtstermijn van López Obrador: begin juni stuurde het een diplomatieke nota aan de internationale organisatie om de conclusies van het rapport van de Verkiezingswaarnemingsmissie (EOM) over de rechterlijke verkiezingen van 1 juni te verwerpen. Daarin wezen experts op een reeks onregelmatigheden en adviseerden ze andere landen in de regio om de verkiezingen die in Mexico waren gehouden, niet te herhalen.

Tijdens bilaterale ontmoetingen ontmoette de minister van Buitenlandse Zaken in Mexico-Stad Laura Sarabia, zijn Colombiaanse ambtgenoot, met wie hij migratiekwesties besprak. Hij maakte ook gebruik van zijn recente reis naar Brazilië – waar hij Sheinbaum vertegenwoordigde op de BRICS-top – om Mauro Vieira en Mario Lubetkin te ontmoeten, respectievelijk ministers van Buitenlandse Zaken van Brazilië en Uruguay, en zijn ambtgenoten uit India en Thailand.

Tijdens die reis, die plaatsvond op 6 juli, maakte De la Fuente een lachende foto met Sergej Lavrov, de Russische minister van Buitenlandse Zaken, met wie hij "de internationale agenda besprak", aldus de Russische ambassade in Mexico.