Trumps handelsoorlog schudt Madagaskar, het vanille-eiland, wakker
Fulgence, een vanilleboer, heeft nog nooit vanille-ijs geprobeerd. "Ik heb ooit een sigaret met vanille gerookt," zegt hij lachend. "Het smaakte niet lekker. Een beetje flauw." Samen met zijn vrouw Georgette haalt Fulgence zijn vingers door een berg donkerbruine, intens geurende vanillestokjes die drogen op een zeil naast hun huis in het dorp Andasimahay, in het noordoosten van Madagaskar. "Wat ik denk, doet er niet toe," zegt hij schouderophalend. "Wat telt, is dat we de stokjes voor een goede prijs kunnen verkopen."
Madagaskar is 's werelds grootste vanilleleverancier. Maar liefst 80% van de totale productie is afkomstig van dit uitgestrekte eiland in de Indische Oceaan. Het centrum van de vanille-industrie ligt in Sava, de noordoostelijke regio waar Andasimahay ligt. Driekwart van al deze vanille wordt geëxporteerd naar de Verenigde Staten.
De peulen van Fulgence en Georgette zouden zomaar in handen van een Amerikaans bedrijf kunnen belanden. Fulgence maakt het niet uit waar zijn vanille terechtkomt, zegt hij. De boer lijkt zich schijnbaar niet bewust van de donkere wolken die zich boven de vanillesector in Madagaskar samenpakken sinds Donald Trump zijn handelsoorlog met de wereld begon.
Op 2 april verhoogde de Amerikaanse president de handelstarieven voor meer dan 60 landen en de Europese Unie, wat hij " Bevrijdingsdag " noemde. Hij besloot Madagaskar het op één na hoogste tarief op het Afrikaanse continent toe te kennen, met maar liefst 47%. Uiteindelijk kondigde Trump op 1 augustus een nieuw tariefschema aan , waarin de tarieven voor de meeste landen werden verlaagd ten opzichte van de aanvankelijk aangekondigde tarieven. Een van die landen was Madagaskar, waar de tarieven werden verlaagd van 47% naar 15%. De inwerkingtreding van dit nieuwe tariefplan zal op 7 augustus ingaan.
Met deze tarieven wilde Trump de "oneerlijke" handelsbalans met andere landen corrigeren. Staten die meer producten naar de Verenigde Staten exporteren dan ze importeren, konden rekenen op "wederkerige" importtarieven. Dit was het geval met Madagaskar, dat vorig jaar voor $ 733,2 miljoen aan producten naar de Verenigde Staten exporteerde, maar "slechts" $ 53,4 miljoen aan Amerikaanse producten importeerde. Net als Madagaskar zijn er veel arme landen op het continent die naar de Verenigde Staten exporteren, maar door hun gebrek aan koopkracht minder importeren dan ze exporteren.
De gevolgen zijn al rampzalig voor de toch al wankele economieën van Afrikaanse landen, ondanks het feit dat de tarieven voor landen als Lesotho en Madagaskar lager zijn dan aanvankelijk aangekondigd. De onzekerheid rond deze handelsaardbeving heeft de vanillesector van het eiland al enorme schade toegebracht. In april, de dag na Trumps aankondiging, veroorzaakte het dreigende tarief een ware paniek in Sambava, bekend als de "vanillehoofdstad van Madagaskar", gelegen op twee uur vliegen ten zuiden en 14.500 kilometer hemelsbreed van Washington D.C.
"Amerikaanse kopers waren bang dat de prijs zou stijgen door Trumps uitspraken", legt makelaar Randel Kenny uit, "dus kochten ze een tijdje grote hoeveelheden." Toen viel alles stil. Het geld dat Kenny in april verdiende, hield het maar een paar weken vol. "Goed verpakte vanille kan jaren bewaard worden", zegt Kenny, die zich zorgen maakt. "Amerikaanse bedrijven die echt vanille nodig hebben, hebben hun voorraad gehamsterd, dus we verkopen er nauwelijks meer van."
Amerikaanse bedrijven die echt vanille nodig hebben, hebben hun voorraad zo groot gemaakt dat we bijna niets meer verkopen.
Randel Kenny, tussenpersoon
Zo nu en dan arriveert er een motor met een plastic zak vol capsules op Kenny's weegschaal, maar er is weinig beweging. "Trump is egoïstisch," concludeert hij, ineengedoken op een houten bankje. "Kijk eens hoe we hier leven," zegt hij, wijzend naar zijn metgezellen in de hut die ze zelf hebben gebouwd. Vijf jongens, allemaal even oud als Kenny, zitten werkeloos op houten bankjes omdat ze geen werk hebben. "Terwijl Amerikanen steeds rijker worden," snuift Kenny, "beletten ze ons om aan de armoede te ontsnappen."
Yockno Razafindramora, een vanillehandelaar, legt uit dat de afgelopen maanden zwaar zijn geweest voor vanille-exporteurs. "Vooral direct nadat het handelstarief van 47% werd aangekondigd, zagen we de orders uit de VS volledig stilvallen. Dat bracht exporteurs in een lastige situatie, omdat ze geen cashflow meer hadden. Ze maakten zich zorgen over hun toekomst", vat hij samen.
Razafindramora vermeldt ook dat, ondanks de veel lagere nieuwe tarieven, ze nog steeds veel Amerikaanse kopers zien die geen vanille kopen, omdat ze tijdens deze maanden van onzekerheid hamsterden. Bovendien is de vanilleprijs historisch laag en voegt eraan toe dat, vanwege de spanning die in april ontstond door de aankondiging van deze exorbitante tarieven, "veel boeren hun vanillestokjes vroeg hebben geplukt". "Dit betekent dat de kwaliteit lager is dan die van volledig rijpe stokjes; ze hadden langer moeten wachten met oogsten. Kortom, we hebben nog steeds een groot overschot aan vanille, met wisselende kwaliteit. We zijn er dus nog niet", besluit de handelaar.
De Maya's ontdekten deze specerij lang voordat Amerikanen met vanille begonnen te koken, in de 14e eeuw. De Spanjaarden brachten vanille vanuit Mexico naar Europa, waar het een luxeartikel werd. De geelwitte vanilleorchidee kon echter alleen worden bestoven door een zeer zeldzame bijensoort, die alleen in Midden-Amerika voorkomt, waardoor het onmogelijk was om de plant in Europa te laten groeien.
In 1841 ontdekte Edmond Albius op het eiland Réunion (gelegen in de Indische Oceaan) dat vanilleorchideeën ook met de hand bestoven konden worden. Albius' ontdekking, een 12-jarige slavenboer, leidde tot de teelt van de plant, die het bijzonder goed deed in de naburige Franse kolonie Madagaskar.
De tropische klimorchidee blijft echter erg moeilijk te kweken. "Bestuiving is bijzonder ingewikkeld", legt Didier Peter, een 75-jarige vanilleboer, met een brede glimlach uit. "Vanillebloemen openen zich slechts een paar uur, één dag per jaar", legt hij uit. "Als de bestuiving vertraagd is, zullen de bonen nooit ontkiemen." Dit stukje jungle, naast de weg van Ambatomenavava naar Sambava, is zijn "boerderij".
Negen maanden lang groeien de vingerdikke vanillestokjes aan groene ranken die Peter zorgvuldig om kleine boompjes slingert. Deze boer, net als de andere 70.000 vanilleboeren in Sava, beoefent 'agroforestry': op een beboste heuvel zorgen metershoge vijgen- en palissanderbomen voor de broodnodige schaduw voor zijn 'kieskeurige' vanilleranken. "Ze moeten precies de juiste hoeveelheid zon, schaduw, vochtigheid en water krijgen", legt hij uit, "zodat ze niet doodgaan."
De moeilijke groeiomstandigheden maken vanille tot een specerij met een sterk karakter. Boeren zijn er nog niet in geslaagd om de plant-, bestuivings-, teelt- en droogactiviteiten te mechaniseren. Bovendien heeft Madagaskar de afgelopen jaren te kampen gehad met verschillende cyclonen, die steeds heviger worden door klimaatverandering . In 2017 verwoestte cycloon Enawo minstens 30% van de totale vanilleoogst van het eiland.
De verwoestende cycloon deed ook de prijs van vanille omhoogschieten. In 2018 kostte een kilo vanille $600 (€514). "Het was een gouden eeuw voor Sava", herinnert boer Peter zich. "Als ik toen vanille had verbouwd, had ik een stenen huis kunnen bouwen." In het commerciële centrum van Sambava werden zelfs "vanilledorpen" gebouwd dankzij de exorbitante prijzen.
De laatste jaren is de prijs echter sterk gedaald. In Sambava kost een kilo A-kwaliteit peulen nu slechts $ 50 (€ 42). Een van de belangrijkste redenen hiervoor is dat vanilleproducenten een deel van hun enorme winst hebben geïnvesteerd in nieuwe plantages. "De bloemen die toen zijn geplant, beginnen nu kwaliteitspeulen te produceren", zegt een vanille-exporteur die anoniem wil blijven. Hij legt uit dat vanilleorchideeën pas drie of vier jaar na het planten bruikbare peulen beginnen te produceren. "Daarom hebben we nu een enorm overschot."
De moeilijke groeiomstandigheden maken vanille tot een kruid met een sterk karakter. Boeren zijn er nog niet in geslaagd de plant-, bestuivings-, teelt- en droogprocessen te mechaniseren.
De exporteur opent de deuren van zijn magazijn in Tsarabaria, zo'n 100 kilometer ten noordwesten van Sambava. Er staan "tienduizenden peulen" in dozen verpakt, klaar voor verzending. Een Amerikaanse vlag en het Vrijheidsbeeld zijn op één muur geschilderd; de exporteur werkt doorgaans uitsluitend samen met Amerikaanse bedrijven in de smaakstoffenindustrie – zoals Virginia Dare – die hun vanille verwerken tot een hoogwaardig extract en dit verkopen aan grote multinationals zoals Nestlé, Unilever en Mars.
De exporteur kocht de vier gigantische SUV's die naast het magazijn geparkeerd stonden met het geld dat hij verdiende tijdens de 'vanille-hoogtijdagen'. De zaken liepen nog steeds goed, maar de exporteur besefte, net als tussenpersoon Kenny, dat de Amerikanen nu afwachten wat er gaat gebeuren. "We hebben al minstens een maand geen bestellingen gehad," mompelt hij terwijl hij met zijn hand over de ingepakte overschotten strijkt. "Ik kan het nog wel een paar weken volhouden, maar dan moet ik misschien een van de auto's of mijn huis verkopen. Net als veel andere exporteurs staan we op de rand van een faillissement."
Ook in Antananarivo, de hoofdstad van Madagaskar, drie dagen rijden ten zuiden van Sambava, heerst grote bezorgdheid. "Vanille is na nikkel het belangrijkste exportproduct van het land", legt econoom Fenozo Razafindrasoava uit op het zonnige terras van een Frans café. Naast banen in de vanille- en grondstoffensector brengen Trumps maatregelen ook 60.000 banen in de Madagaskarse textielindustrie in gevaar.
De ineenstorting zal de meest kwetsbare vanilletelers het hardst treffen. Sommige boeren hebben de afgelopen jaren coöperaties opgericht om producenten van vanilleproducten te dwingen hen betere prijzen te betalen. "Maar de meeste telers werken geïsoleerd en wonen in afgelegen gebieden", zegt Razafindrasoava. "Zij vormen de ruggengraat van de sector, maar de overheid biedt hen geen vangnet."
Malagassische exporteurs willen vanille exporteren naar Europese en Aziatische landen en bedrijven in die landen toestaan vanille-extract uit de peulen te produceren. "Als ze het verrijkte product naar de VS exporteren, schieten de Amerikanen zichzelf in de voet", zegt Razafindrasoava hoofdschuddend. "De tussenliggende landen zullen er het meest van profiteren. En dat druist in tegen Trumps ' America First' -beleid."
Exporteur Rosemine Taheraly van Spice Aroma vreest vooral dat Amerikaanse bedrijven natuurlijke vanille zullen vervangen door synthetische vanille. Volgens een recent artikel in The Washington Post is ongeveer 90% van de in de Verenigde Staten geconsumeerde vanille-aroma's al kunstmatig.
Prijs- en aanbodschommelingen hebben Amerikaanse grootverbruikers van vanille de afgelopen decennia ertoe aangezet fors te investeren in de ontwikkeling van synthetische vanille. "Zodat ze natuurlijke vanille kunnen mengen met imitatievanille", zegt Taheraly. Volgens hem is het "zonde" dat de smaak van zijn vanillebonen, die met de hand worden geselecteerd en gedroogd door vijf medewerkers aan tafel, op deze manier wordt verdund.
Taheraly volgt de actualiteit in de Verenigde Staten op de voet. "Elke dag is er nieuws over Trumps handelstarieven", zucht hij. "De onzekerheid heeft de vanille-industrie, die al instabiel was, al geschaad." Taheraly gaat rechtop zitten en herstelt zich. "Vanille kan een luxeproduct worden", zegt hij na een korte pauze. "Vijf jaar geleden, hoewel vanille duurder was dan zilver, waren er Amerikanen die het kochten. Er zullen altijd mensen zijn die echte vanille verkiezen boven nep."
EL PAÍS
