Afrikaans erfgoed: Franse regering presenteert wetsvoorstel om restitutie te vergemakkelijken

Nieuwe kans om restitutie te versnellen: na een reeks gemiste kansen zal de Franse regering naar verwachting eind juli een langverwacht wetsvoorstel opnieuw op de agenda zetten om de teruggave van culturele goederen die tijdens de kolonisatie zijn geroofd, aan het land van herkomst te vergemakkelijken.

Ondanks de beloften van president Emmanuel Macron in 2017, vinden er in Frankrijk nog steeds mondjesmaat restituties plaats. Voor elk restitutieverzoek is een specifieke wet nodig om een object uit openbare collecties te verwijderen. Momenteel zijn er slechts 27 objecten teruggegeven, waaronder 26 aan Benin in 2021, terwijl er verzoeken voor enkele duizenden objecten zijn ingediend door tien landen, voornamelijk in Afrika (Algerije, Madagaskar, Ivoorkust, enz.), volgens een telling die teruggaat tot 2023.

"Duizenden stukken zijn vanuit de hele wereld naar Afrika teruggebracht, en Frankrijk loopt echt achter", aldus onderzoeker Saskia Cousin, geïnterviewd door Agence France-Presse (AFP). In 2022 kwamen Duitsland en Nigeria overeen om ongeveer 1100 werken terug te geven.

Om in een hogere versnelling te komen, is de Franse regering van plan op 30 juli een tekst aan de Raad van Ministers voor te leggen die het mogelijk maakt om eigendommen bij decreet in de Raad van State vrij te geven om ze terug te geven zonder de wetgevingsprocedure te doorlopen, zo meldde het kabinet van de premier onlangs aan AFP. Dit kaderwetsvoorstel concentreert "het grootste deel van de verwachtingen", stemde onlangs in met minister van Cultuur Rachida Dati, die hierover teleurgesteld is. In het voorjaar van 2024 werd ze gedwongen een eerste tekst van de parlementaire agenda te halen, die door de Raad van State onvoldoende gemotiveerd werd geacht en door senatoren van alle kanten werd aangevallen, die een "gedwongen marsonderzoek" veroordeelden.

"Het is een gevoelig, verwacht onderwerp en daarom moeten we goede wetgeving opstellen", legde senator (Seine-Maritime, Centrist Union) Catherine Morin-Desailly uit aan AFP. Zij is specialist op dit gebied en werd aangewezen als rapporteur voor de toekomstige tekst tijdens de behandeling ervan in de Senaat aan het begin van het schooljaar.

Welke restitutiecriteria zullen worden gehanteerd? En welke dwingende reden zal worden aangevoerd om de inbreuk op de onvervreemdbaarheid van openbare collecties te rechtvaardigen? In zijn advies uit 2024 oordeelde de Raad van State dat het voeren van "internationale betrekkingen" alleen niet voldoende was. De Eerste Kamer verwacht ook dat de toekomstige tekst een rigoureuze methode voor de beoordeling van restitutieverzoeken vastlegt om misstappen te voorkomen.

Verschillende senatoren herinneren zich nog steeds een precedent. In 2020 gaf Frankrijk 24 schedels terug aan Algiers, bewerend dat ze toebehoorden aan Algerijnse antikoloniale strijders. Twee jaar later stelde een onderzoek van de New York Times echter vast dat slechts zes van deze schedels ongetwijfeld toebehoorden aan strijders en dat de herkomst van de overige botten zeer onzeker was. Ook de sabel die Frankrijk eind 2019 aan Senegal teruggaf, roept twijfels op. Bij de teruggave verzekerde de Afrikanistische historicus Francis Simonis dat dit wapen "nooit had toebehoord" aan krijgsheer El Hadj Oumar Tall, in tegenstelling tot wat de Franse autoriteiten beweerden.

"Voordat het Parlement zijn macht overdraagt, willen we ervoor zorgen dat er een heel methodisch en wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan om de authenticiteit van het gebaar te garanderen", aldus Catherine Morin-Desailly. Haar collega (Hauts-de-Seine, Communistische Republikeinse Burger en Ecologengroep - Kanaky) Pierre Ouzoulias, eveneens zeer bekend met de zaak, gelooft dat er een "politieke consensus" is ontstaan dankzij de teruggave van de praattrommel aan Ivoorkust , waartoe het Parlement in juli heeft gestemd, ondanks meningsverschillen over de koloniale periode. "Het is niet aan het Parlement om geschiedenis te schrijven", beweert de senator tegenover AFP: "Aan de andere kant is het onze taak om fouten te herstellen en gerechtigheid te brengen, zoals is gebeurd met antisemitische plunderingen of menselijke resten", die beide het onderwerp waren van kaderwetten in 2023.