Decryptie. De detentie van Redoine Faïd: gezondheid, ethiek... waarom eenzame opsluiting vragen oproept

"Gevangenisstraf." Zo beschreef het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) eenzame opsluiting in een uitspraak uit 2006. Dit detentieregime kan door een rechter tijdens het onderzoek of door de gevangenisdirectie om veiligheidsredenen worden bevolen. "De beslissing moet gebaseerd zijn op ernstige redenen en objectief en consistent bewijs dat wijst op ernstige incidenten door of tegen de gedetineerde", aldus een richtlijn uit 2011. In tegenstelling tot plaatsing in een disciplinaire eenheid is eenzame opsluiting niet bedoeld als straf. "De redenen voor de beslissing tot eenzame opsluiting moeten noodzakelijkerwijs verschillen van die van een eventuele voorafgaande disciplinaire sanctie", aldus dezelfde richtlijn. Dit detentieregime geldt bovendien voor drie verlengbare maanden en mag niet langer dan twee jaar duren, behalve in uitzonderlijke omstandigheden.

In de praktijk is de realiteit heel anders. Rédoine Faïd zit al twaalf jaar in eenzame opsluiting in de extra beveiligde gevangenis Vendin-le-Vieil (Pas-de-Calais). De meervoudig veroordeelde overvaller – zijn straf loopt af op 17 augustus 2057 – moet in de bezoekruimte communiceren via een hygiafoon, een apparaat met een raam dat fysiek contact tussen een gedetineerde en zijn bezoekers verhindert. Sinds mei wordt er in zijn cel van 7-8 ^m² , die regelmatig wordt doorzocht, gewerkt aan de installatie van een tweede rooster voor zijn raam om het natuurlijke licht verder te beperken. De gedetineerde betreurt ook de regelmatige bezoeken van bewakers, die vier keer per nacht het licht aandoen. Hij betreurt ook dat de gevangenisdirectie hem niet toestaat deel te nemen aan activiteiten in de gevangenis, afgezien van een kunsttherapie-activiteit.

Deze detentieomstandigheden werden op 7 juli door de strafkamer van Béthune omschreven als "in strijd met de menselijke waardigheid" , met het verzoek om "er op welke manier dan ook een einde aan te maken [...]". Deze bevinding werd maandag bevestigd door het Hof van Beroep , dat de gevangenisdirectie een maand de tijd gaf om "een informatief rapport over de genomen of voorgestelde maatregelen" in te dienen. "Het is bewezen dat het criminologische gevaar alleen maar kan toenemen als Rédoine Faïd wanhopig wordt en ervan overtuigd is dat hij niets meer te hopen of te verliezen heeft", aldus een psychiatrisch deskundige die in de uitspraak van het Hof van Beroep wordt geciteerd. Volgens BFMTV heeft het Openbaar Ministerie van Dowaai beroep aangetekend.

Het geval van Rédoine Faïd is niet zo uitzonderlijk. Volgens cijfers van de gevangenisadministratie zat 20% van de 814 gevangenen die eind 2023 in eenzame opsluiting zaten daar al meer dan twee jaar, en 3% al meer dan vijf jaar. "Dit detentieregime leidt vaak tot straffen", klaagt Dominique Simonnot, inspecteur-generaal van de plaatsen van vrijheidsberoving .

Onder leiding van Robert Badinter maakte Frankrijk in 1982 een einde aan de zwaarbewaakte gevangenissen (QHS). Een onafhankelijke commissie concludeerde dat er "veel meer reden was om te vrezen dat een verblijf [in QHS] de gevaarlijkheid van de daar geplaatste personen zou verergeren in plaats van verminderen." "Het einde van QHS werd beschouwd als een enorme stap voorwaarts, maar ze werden onmiddellijk vervangen door isolatiekwartieren", waarschuwt Dominique Simonnot. Volgens haar moet dit detentieregime grotendeels worden herzien en gereguleerd. "Er moet een strikte tijdslimiet voor isolatie komen. Gevangenen moeten kunnen deelnemen aan wandelingen, educatieve, therapeutische, artistieke en sportieve activiteiten", suggereert de inspecteur-generaal van plaatsen van vrijheidsberoving, die van mening is dat contact met dierbaren niet verboden mag worden.

Het debat over deze isolatiemaatregelen werd afgelopen maart nieuw leven ingeblazen door Gérald Darmanin . Op initiatief van de minister van Justitie keurde de Nationale Assemblee de invoering van een nieuw, bijzonder streng detentieregime voor de grootste drugshandelaren goed . Dit regime maakt isolatiemaatregelen mogelijk voor een hernieuwbare periode van twee jaar.

Naast de ethische vragen die het oproept, is eenzame opsluiting niet zonder gevolgen voor de gezondheid van gevangenen. "We weten dat langdurige eenzame opsluiting psychiatrische symptomen kan veroorzaken, met name depressieve symptomen, maar ook psychotische symptomen zoals hallucinaties", legt Thomas Fovet uit, docent psychiatrie aan de Universiteit van Lille. De gevolgen zijn ook fysiek. "Het kan leiden tot musculoskeletale pijn, gewichtsschommelingen en zelfs huidklachten zoals irritatie", voegt de coauteur van het boek Prison for Asylum? An Investigation into Mental Health in Prisons eraan toe .

Hij haalt ook een onderzoek aan dat tussen 2017 en 2020 in Franse gevangenissen werd uitgevoerd, waaruit blijkt dat het risico op zelfmoord zes keer zo hoog is in de twee weken na plaatsing in eenzame opsluiting en vier keer zo hoog gedurende de gehele isolatieperiode. Ten slotte vermindert eenzame opsluiting gewelddadig gedrag in detentie niet. "In de gevangenis verbetert de toegang tot activiteiten en werk de geestelijke gezondheid van mensen. Omgekeerd zal het uitsluiten van gedetineerden van dit alles vijandig gedrag en agressie aanmoedigen", merkt de psychiater op.