«Lenins testament legt de dubbelzinnigheid van de machtsstrijd uit», historicus Canfora presenteert het essay in Bari

"Testament" is een onjuiste journalistieke uitdrukking. Wat Lenin, moe en ziek, in delen schreef, was in werkelijkheid een brief die bestemd was voor het congres van de CPSU en die pas na zijn dood openbaar gemaakt zou worden. In de brief werden, alles welbeschouwd, al zijn mogelijke opvolgers afgewezen. Te beginnen met de twee eeuwige rivalen, de "ruwe" Stalin en de "niet-bolsjewistische" Trotski. Een substantiële non-keuze - onthuld door de New York Times, maar ook door de Corriere della Sera, door de journalist Salvatore Aponte - die echter gebukt gaat onder het gewicht van mogelijke postume manipulaties. Een mysterie in een tamelijk complex verhaal dat historicus Luciano Canfora beschrijft in het zeer recente boek Il testamento di Lenin. Verhaal van een onverzonden brief (Fuori Scena, pp. 272, euro 18,50), dat vanmiddag (18.00 uur) wordt gepresenteerd in de boekhandel Feltrinelli in Bari in de vorm van een dialoog tussen de auteur en de journalist Fulvio Colucci.

Professor, laten we bij het einde beginnen. Wat vertelt het verhaal van Lenins testamentaire brief ons over de kwestie van de machtsopvolging?

«Dit dwingt ons onszelf af te vragen of het aan de top van een moderne politieke beweging wel zinvol is dat de opvolging door een kleine groep mensen wordt bepaald».

En is dat logisch?

"Mijn antwoord is een observatie: het gebeurt altijd en overal zo. Nancy Pelosi besloot in november vorig jaar dat Biden geen kandidaat kon zijn voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen, waarop de zittende president zich terugtrok. Napolitano zette binnen enkele uren ook Berlusconi af en ging razendsnel over tot de nominatie van Monti: van gewone burger tot senator voor het leven tot premier.

Wat is het moraal?

Roberto Michels legt het ons uit in zijn boek Sociology of the Political Party uit 1912, waarin hij het karakter beschrijft van de oligarchische of aristocratische elite van elke politieke formatie. Het is niets voor wrede bolsjewieken, het is de ijzeren wet van de oligarchieën."

Het moet ook gezegd worden dat leiders niet altijd oog hebben voor...

De enige echt briljante persoon in de operatie om zijn opvolger te kiezen was Julius Caesar. Het geval van Octavianus is een buitengewoon staaltje. Een genie die een ander genie identificeert."

En Caesar terzijde?

«Een ramp die begon met Stalin die Malenkov identificeerde, die kort daarna werd geëlimineerd. Maar hetzelfde kunnen we zeggen van Cavour en D'Azeglio, Eisenhower en de 'hemdenmaker' Truman, De Gaulle en de bankier Pompidou. Ook De Gasperi kampte met soortgelijke problemen. De Piëmontese Pella kwam naar voren. Aan de andere kant had hij nog nooit aan Fanfani gedacht."

En dan komen we bij het testament van Lenin. Werd hij gemanipuleerd?

«De auteur had moeite om intellectueel te werken en was, hoewel noodzakelijk, omringd door een secretariaat dat onder toezicht stond van de partijsecretaris, dat wil zeggen Stalin, die de taak had toezicht te houden op de gezondheid van Lenin en het gedrag van de secretarissen, van wie er één zijn vrouw was».

Het vermoeden ontstaat, maar is er bewijs?

«Het bewijsmateriaal is onlangs naar boven gekomen dankzij een Russische geleerde, Buranov, die een fragment van de handtekening vond en het kon vergelijken met de gedrukte tekst, waarbij hij enkele verschillen opmerkte».

Wat is het kritische punt?

«Lenin liquideert alle erfgenamen. Maar het punt blijft Trotski's "niet-bolsjewisme" in de dubbelzinnigheid van een uitdrukking die de noodzaak kan onderstrepen om hem te blijven verwijten of, integendeel, de uitnodiging om daarmee te stoppen.

Stalin gebruikte de brief ongetwijfeld goed, zijn rivaal wat minder.

«De beschuldigingen van grofheid werden door Stalin in zijn eigen voordeel gebruikt: “Het is waar, ik ben wreed tegen de vijanden van het volk.” Trotski, met zijn overvolle ego, bleef daarentegen volhouden dat Lenin hem als opvolger had aangewezen, terwijl de brief, naast het vermeende niet-bolsjewisme, in werkelijkheid nog andere beschuldigingen bevatte: een te bureaucratische visie op de problemen en een te groot zelfvertrouwen».

De waarheid is dat er niets duidelijk wordt. Professor, had Lenin het uiteindelijk beter kunnen doen, of niet?

«Zeker, zelfs zo erg dat hij besloot het niet door te sturen en het pas na zijn dood bekend te maken. Twijfels over de kwaliteit en effectiviteit van die tekst bleven hem tot het einde toe kwellen."