Martin Cruz Smith, auteur van de bestseller 'Gorky Park', overleden

Martin Cruz Smith, de Amerikaanse auteur die de politieke thriller opnieuw uitvond met zijn internationale bestseller "Gorki Park", waarin hij de Sovjet-detective Arkadi Renko portretteerde, overleed in de nacht van vrijdag 11 op zaterdag 12 juli in zijn huis in San Rafael, Californië. Hij was 82 jaar oud. Hij leed al lange tijd aan de ziekte van Parkinson, een ziekte die hem er echter tot een paar maanden geleden niet van weerhield om te blijven schrijven. Zijn laatste roman, "Independence Square", verscheen in 2024 (in Italië bij zijn uitgever Mondadori): het verhaal speelt zich af in juni 2021, met inspecteur Arkadi Renko, die kampt met ernstige persoonlijke en gezondheidsproblemen, terwijl hij de verdwijning van een activist in Kiev onderzoekt, tegen de achtergrond van een onrustig Rusland en aan de vooravond van de invasie van Oekraïne. Het nieuws van het overlijden van de schrijver werd vandaag door zijn kinderen bekendgemaakt in een emotioneel bericht op de Facebookpagina van de auteur.

Martin William Smith – zijn echte naam – werd geboren op 3 november 1942 in Reading, Pennsylvania. Hij kwam uit een familie van jazzmuzikanten, met indianenwortels van moederskant. Na een graad in creatief schrijven aan de Universiteit van Pennsylvania en een periode als verslaggever bij de Philadelphia Daily News, debuteerde hij in 1970 met de alternatieve geschiedenis "The Indians Won". Maar zijn echte doorbraak kwam in 1981, met een roman die de koers van het thrillergenre zou veranderen: "Gorky Park". Gorky Park speelt zich af in het schemerdonkere Moskou tijdens het Brezjnev-tijdperk en introduceerde de wereld aan Arkadi Renko, een eerlijke, melancholische en gedesillusioneerde onderzoeker die vocht tegen de corrupte bureaucratie en de ondoorzichtigheid van de Sovjetmacht. Een personage dat voorbestemd was om een blijvende indruk achter te laten op de hedendaagse literatuur.

De roman was een internationale bestseller en won de prestigieuze Gold Dagger Award. Maar meer dan een detectiveverhaal was het een diepgaand literair werk, dat de mensheid onder de deken van onderdrukking afbeeldde. Smith zelf beschreef de bedoeling ervan als volgt: "Het doel van het boek was om de immense warmte van de mensen te tonen, niet alleen de kilheid van het systeem." Een boodschap die, niet verrassend, hem de woede van de Sovjet-Unie opleverde, die hem als "anti-Sovjet-uitschot" brandmerkte. Hij verwelkomde de belediging met trots: "Het was precies de reactie waar ik op hoopte." De roman werd in 1983 verfilmd onder dezelfde naam, geregisseerd door Michael Apted en met William Hurt in de hoofdrol (hoewel de auteur aangaf niet helemaal tevreden te zijn met Dennis Potters scenario).

Het succes van Gorki Park maakte de weg vrij voor een lange reeks romans met Renko in de hoofdrol: Polar Star (1989), dat zich afspeelt op een Sovjetvissersboot op zee; Red Square (1992), waarin Arkady zich herenigt met zijn geliefde Irina in het Berlijn van na de Muur; Havana (1999), een duister portret van een Caribisch eiland in de post-Sovjetjaren; Wolf Eat Dog (2004), dat zich afspeelt in de radioactieve ruïnes van Tsjernobyl; The Ghost of Stalin (2007); Three Stations (2010); Tatiana (2013); The Siberian Riddle (2019); en ten slotte Independence Square (2024). Renko was meer dan een detective: hij was een getuige van de tijd, een spiegel van een veranderend Rusland. Dankzij hem kon Cruz Smith de grote historische veranderingen van de late twintigste eeuw en het nieuwe millennium beschrijven, steeds met een heldere, participatieve, maar nooit zelfgenoegzame blik.

Martin Cruz Smith, een verlegen en gereserveerde man, woonde lange tijd in Californië met zijn vrouw en drie kinderen. Ondanks zijn ziekte wist hij zijn literaire carrière voort te zetten en ontving hij in de loop der jaren aanzienlijke erkenning, waaronder twee Hammett Awards en de Grand Master Award 2019 van de Mystery Writers of America.

Gedurende zijn carrière schreef hij ook talloze romans buiten de Renko-reeks, waarvan vele werden uitgegeven door Mondadori: waaronder de wetenschappelijke noir "Los Alamos" (1986), het Victoriaanse mysterie "The Black Rose" (1996), de Japanse thriller "Tokyo Station" (2002) en het historische "The Girl from Venice" (2016). In de jaren zeventig schreef hij ook actiefilms en spionageverhalen onder pseudoniemen – Simon Quinn en Nick Carter – in een lange leerperiode die hij zelf omschreef als "ver van de verwachtingen".

Cruz Smith verwierp altijd het etiket 'politieke' auteur. Hij beschouwde zichzelf eerder als een waarnemer van de menselijke ziel, geïnteresseerd in wat ideologieën verbergen, niet in wat ze verkondigen. Een beroemd citaat van hem vat hem perfect samen: "De ware revolutie is de eerlijkheid van de blik."

In de afscheidspost van zijn kinderen schreven ze: "Zelfs nadat Parkinson zijn stem had weggenomen, slaagde hij erin zijn liefde te laten horen, waarmee hij opnieuw zijn buitengewone kracht demonstreerde. De wereld kende hem via Arkady Renko, maar wij hadden het voorrecht hem als vader te kennen: liefdevol, aanwezig, met wie we vreugde, spelletjes en gelach deelden."

(door Paolo Martini)