Dit is wat we van schildpadden en octopussen kunnen leren over een gelukkig, solitair leven

Een solitaire levensstijl kan grote voordelen hebben voor de dierenwereld . Kunnen wij als mensen iets van hen leren?

De blinde molrat uit het Midden-Oosten is een introvert bij uitstek . De soort leeft ongeveer 30 centimeter onder de grond en graaft zijn eigen tunnelsysteem. Daar blijft hij het grootste deel van zijn leven en verzamelt wortels, knollen en bollen.

Elke molrat heeft zijn eigen territorium, en dat is niet voor niets: als een molrat per ongeluk een hol in de tunnel van een andere molrat graaft, laten de knaagdieren hun tanden zien of bijten ze elkaar in hevige, vaak dodelijke gevechten.

Blinde molratten komen normaal gesproken alleen in contact met soortgenoten tijdens het paarseizoen . Maar zelfs in die zeldzame periodes moeten ze voorzichtig zijn. Het mannetje graaft een gat in de grond naar het vrouwtje toe, maar stopt voordat hij haar tunnel ingaat. Gedurende meerdere dagen zenden ze trillingssignalen uit door met hun hoofd tegen het plafond van de tunnel te slaan.

Pas als het vrouwtje interesse toont om haar te ontmoeten, komt het mannetje dichterbij, paart met haar en vertrekt. Nadat hij de tunnel achter zich heeft gesloten, zet hij zijn eenzame leven voort .

Deze vormen van solitaire levensstijlen komen veel voor in het dierenrijk . Zelfs onder zoogdieren (over het algemeen een sociale groep) leeft 22% van de bestudeerde soorten grotendeels solitair. Dat betekent dat mannetjes en vrouwtjes het grootste deel van de tijd alleen slapen, op zoek gaan naar voedsel of jagen.

Toch hebben solitaire dieren relatief weinig aandacht gekregen van wetenschappers. Omdat we sociale wezens zijn, voelen we ons wellicht meer aangetrokken tot de studie van wezens die in groepen samenwerken om zichzelf te beschermen, voedsel te vinden, zich voort te planten en hun jongen groot te brengen.

Volgens deskundigen hebben veel wetenschappers het solitaire leven lange tijd genegeerd . Ze beschouwden het als een primitievere en basale bestaanswijze, geassocieerd met antisociaal gedrag en een lage intelligentie.

Maar onderzoekers beginnen te beseffen dat sommige dieren zich hebben ontwikkeld tot solitair leven, juist omdat het nuttig kan zijn om de concurrentie en stressvolle omstandigheden van het groepsleven te vermijden. Bovendien zijn veel solitaire dieren juist heel intelligent en leiden ze, ondanks hun eenzaamheid, een gevarieerd en complex sociaal leven.

Hoewel blinde molratten een uitzondering vormen, tolereren veel solitaire dieren soortgenoten, leren van hen en werken soms zelfs samen met hen. Zo kunnen ze van het beste van twee werelden genieten.

Omdat mensen steeds meer tijd alleen doorbrengen, herinneren deze dieren ons aan de vele voordelen van eenzaamheid en dat alleen leven niet hetzelfde is als eenzaam zijn. "Misschien kunnen we door het bestuderen van solitaire soorten en hoe zij met deze tactiek slagen, ook beter identificeren wat er goed is aan alleen zijn voor de menselijke samenleving", zegt gedrags-ecoloog Carsten Schradin van het Nationaal Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek in Straatsburg, Frankrijk, medeauteur van een studie uit 2024 over solitair leven bij zoogdieren.

Leven in een groep heeft veel voordelen . Denk aan zebra's, die zich veilig voelen in kuddes, en leeuwen, die vaak samen jagen om prooien te verslaan die groter en sneller zijn dan zijzelf. Sommige vogels helpen bij het broeden en chimpansees socialiseren door elkaars parasieten te verwijderen. Maar het heeft ook nadelen .

In een groep moet “elke schuilplaats, elk stukje voedsel en elke toegang tot een partner worden gedeeld”, zegt David Scheel, gedrags-ecoloog aan de Alaska Pacific University. "Of als het niet gedeeld kan worden, kan slechts één persoon het krijgen."

En hoewel samen jagen en voedsel delen zinvol is voor dieren als leeuwen, die vaak omringd worden door grote, overvloedige prooien die meerdere individuen kunnen voeden, is dit minder voordelig in situaties waarin de prooi kleiner is en moeilijker te delen. Het is ook minder nuttig als de prooi verspreid over het landschap ligt, omdat deze dan moeilijker te vinden is.

Dat is waarschijnlijk de reden waarom gordeldieren en miereneters alleen op jacht gaan naar een paar insecten ver weg, en waarom tijgers, die ver en wijd rondzwerven op zoek naar relatief zeldzame prooien, alleen jagen; waardoor ze hun prooi gemakkelijker kunnen besluipen. Om de concurrentie nog verder te beperken, bakenen tijgers en andere solitaire jagers kleine jachtgebieden af ​​die ze verdedigen tegen andere roofdieren . Voor blinde molratten betekent eenzaamheid dat ze niet voortdurend hoeven te concurreren om ruimte in de tunnels, wat veel energie kost om te graven.

Solitaire dieren hebben mogelijk ook minder concurrentie om een ​​partner en lopen minder risico op ziektes en parasieten. Ondertussen kunnen vrouwtjes die hun jongen grootbrengen al hun energie steken in de verzorging van hun eigen nakomelingen, zonder dat ze zich druk hoeven te maken over de nakomelingen van hun buren, zoals bij sommige meer sociale soorten wel het geval is. Bij andere dieren, zoals luiaards, werkt hun camouflage alleen als ze zich niet in grote groepen bevinden.

"Als je alleen woont, trek je minder aandacht", zegt Lindelani Mayuka, zoöloog aan de Universiteit van de Witwatersrand in Johannesburg, Zuid-Afrika, en medeauteur van de studie met Schradin.

Alleen wonen brengt ook andere uitdagingen met zich mee , zoals het missen van de voordelen van het samen opkruipen om warm te blijven. Maar sommige dieren, zoals de Karoo-rat uit zuidelijk Afrika, overwinnen dit probleem door grote holen te bouwen om zichzelf te beschermen tegen plotselinge temperatuurschommelingen en roofdieren, zegt Mayuka.

Voor zeer sociale dieren kan alleen zijn stressvol zijn (wat vaak leidt tot een slechte gezondheid en angst), maar solitaire dieren kunnen hier prima mee omgaan.

Sterker nog, blinde molratten uit het Midden-Oosten raken gestrest en angstig als ze naast elkaar worden geplaatst, zelfs als er een barrière tussen hen in zit. De kleinere, meer onderdanige exemplaren hebben hier het meeste last van.

"Ze kunnen sterven door de stress waaraan ze worden blootgesteld", zegt Tali Kimchi, een gedragsneurowetenschapper aan het Weizmann Instituut in Israël die blinde molratten in haar laboratorium bestudeert.

Net als alle zoogdieren zorgen blinde molrattenmoeders goed voor hun jongen, maar ze kunnen vijandig worden en hun jongen dwingen om ver van hun tunnel te graven. “Het klinkt grappig, maar zo overleven deze wezens”, zegt hij.

Niet alle solitaire soorten stoten elkaar actief af. Veel van hen voelen zich aangetrokken tot gedeelde hulpbronnen en hebben een verrassend rijk sociaal leven. Ze tolereren elkaar en werken zelfs samen als dat zinvol is.

Karoo-bosratten bijvoorbeeld, die in de buurt van verwante exemplaren leven, hebben vaak en vriendelijk contact met elkaar: ze delen voedselgebieden met verwante vrouwtjes en soms bouwen ze zelfs holen aan het einde van het broedseizoen, wanneer er veel vraag is naar holen.

"Het feit dat sommige dieren alleen leven, betekent niet dat ze geen sociale interacties hebben", zegt Mayuka.

Zelfs sommige octopussen (een groep die ooit als zo solitair werd beschouwd dat het een grap was dat ze alleen bij elkaar kwamen om te paren of elkaar op te eten) vormen soms groepen, zegt Scheel.

Op een locatie in Jervis Bay in Oost-Australië komen individuen van een soort genaamd de schaduwoctopus op zoek naar beschutting.

Dit begon waarschijnlijk toen een octopus de weggegooide schelpen opstapelde nadat hij had gegeten. Deze schelpen zorgden er uiteindelijk voor dat er genoeg sediment was voor een andere octopus om zijn hol in te bouwen.

Deze nieuwe bewoner creëerde vervolgens zijn eigen stapel van weggegooide schelpen, totdat er op één plek wel 16 octopussen verzameld waren, zegt Scheel, die de locatie samen met collega's bestudeert.

In deze ‘octopusstad’ bevinden individuen zich in een veel drukkere situatie dan ze gewend zijn en vertonen ze vreemd gedrag in de omgang met soortgenoten.

Soms proberen mannetjes vrouwtjes te dwingen in de buurt te blijven en andere mannetjes te achtervolgen. Soms kruipen ze zelfs in de holen van andere mannetjes, worstelen met ze en jagen ze ze weg.

Soms, wanneer verdreven mannetjes terugkeren naar hun hol, “kan het mannetje dat hen verdreven heeft terugkomen en de verdrijving herhalen,” zegt Scheel. En terwijl ze hun holen schoonmaken, duwen octopussen vaak afval naar de kant van hun buren.

Soms houden ze zich vast aan het puin en gebruiken ze hun trechters om het naar elkaar te gooien, zegt Scheel, die een aantal van deze interacties documenteerde in een artikel uit 2022.

Deze gedragingen zijn noch agressief, noch coöperatief en sommige wetenschappers noemen ze ‘nudging’, zegt Scheel, die nog steeds probeert te achterhalen wat het doel is van deze interacties.

“Hier hebben we een solitair dier in een complexe sociale situatie geplaatst, en het enige wat het doet is zichzelf rondduwen, en het lijkt volkomen gezond te zijn. “Dat suggereert dat ze óf minder eenzaam zijn dan we dachten, óf dat de stress van [sociaal] zijn niet zo ernstig is [voor hen].”

Deze verfijnde sociale interacties benadrukken de intelligentie van solitaire wezens.

Ook hebben onderzoekers gezien dat sommige solitaire reptielen andere individuen nauwlettend observeren en die informatie gebruiken om problemen op te lossen. Dit is een vermogen waarvan eerder werd gedacht dat het alleen bij mensen voorkomt, zegt gedragswetenschapper Anna Wilkinson van de Universiteit van Lincoln in het Verenigd Koninkrijk.

“Dieren die van nature geen complexe groepen vormen, kunnen in werkelijkheid over zeer geavanceerde aspecten van sociaal leren beschikken”, voegt hij toe.

Bij experimenten met roodpootschildpadden, die alleen op zoek zijn naar voedsel maar elkaar bijvoorbeeld onder fruitbomen kunnen tegenkomen, stelde Wilkinson de schildpadden een doorzichtig V-vormig hek voor met daarin voedsel. Geen van beide dieren kon het voedsel bereiken totdat Wilkinson en zijn collega's een van de twee trainden om dat wel te doen.

Toen de andere schildpadden zagen dat hun reptielenvriend naar het voedsel greep, volgden ze onmiddellijk hun voorbeeld.

Het is bijzonder om te zien dat reptielen het vermogen hebben om van andere individuen te leren door middel van imitatie. Veel van hen zijn geëvolueerd om uit eieren te komen zonder dat er een ouder in de buurt was die hen vaardigheden kon leren.

Bewijsmateriaal als dit zorgt ervoor dat wetenschappers solitair leven niet als een vaste, uniforme categorie beschouwen, maar als een continuüm: van dieren zoals de (naar verluidt) antisociale blinde molrat tot soorten die grotendeels solitair leven, maar met elkaar leren en samenwerken.

Sommige soorten combineren zelfs een solitaire met een meer sociale levensstijl, zoals de gestreepte muis die in groepen leeft en solitair wordt zodra hij zich gaat voortplanten, of de wasbeerachtige neusbeer, waarvan de mannetjes solitair zijn en de vrouwtjes in groepen jagen.

Door solitaire dieren en hun sociale netwerken te bestuderen, kunnen natuurbeschermers hun populaties beter beschermen en beschermen tegen bedreigingen door de mens.

Mayuka en Schradin zijn al begonnen met het opbouwen van een gemeenschap van wetenschappers om de levens, voordelen, behoeften en uitdagingen van solitaire dieren verder te ontrafelen."

“Eenzaam zijn is noch eenvoudig, noch primitief”, zegt Schradin. “Het kan behoorlijk complex zijn en uitdagingen met zich meebrengen... die door verschillende soorten op verschillende manieren worden opgelost.”

Het kan voor individuen zelfs nuttig zijn om de volledige omvang van het solitair leven te begrijpen.

Kimchi bestudeert veranderingen in de hersenen van blinde molratten naarmate ze van een introverte fase overgaan naar een meer sociale fase, tijdens het paren en tijdens het grootbrengen van hun jongen.

Volgens hem kan dit onderzoek wetenschappers wellicht helpen begrijpen hoe mensen met neurologische of psychiatrische aandoeningen zich sociaal terugtrekken.

Maar solitaire dieren kunnen ons ook helpen beseffen dat alleen zijn niet per se problematisch hoeft te zijn, ook al is het in onze door extraverte mensen aangestuurde maatschappij enigszins gestigmatiseerd, zegt Schradin.

‘Sociale’ solitaire dieren bouwen betekenisvolle sociale netwerken om zichzelf heen op, en mensen die alleen leven kunnen en doen dat ook.

“Alleen zijn,” zegt Schradin, “kan ook de beste optie zijn voor veel mensen.”

*Door Katarina Zimmer