De campus van Puebla biedt een inkijkje in de ecologische en culturele erfenis van een 'levende rivier'.

Paula Carrizosa

De oosterse reis

Krant La Jornada, vrijdag 20 juni 2025, p. 5

Puebla, Pue., Kalksteensteles worden gezien als deuren naar het begrijpen van de Mayacultuur, omdat ze een verslag vormen van hun conflicten, gevechten, hun perceptie van de wereld en de manier waarop ze natuurlijke gebeurtenissen interpreteerden. Ook worden steles gezien als watersporen die een boot achterlaat tijdens het varen op een rivier. Tussen deze twee betekenissen van dat concept werd de tentoonstelling Stelas of the Usumacinta voorbereid, onderzoek gedaan door Sandra Rozental, Emilio Chapela en Eduardo Abaroa, die morgen in het Amparo Museum van start gaat.

We denken graag na over de sporen die culturen, levende wezens en gemeenschappen achterlaten; zoals de manier waarop water meanders achterlaat (...). We proberen al deze processen samen te vatten in het verhaal van de tentoonstelling , legt kunstenaar Eduardo Abaroa uit.

Tijdens een conferentie benadrukte hij dat deze tentoonstelling het hele gebied beslaat van het bovenste deel van de rivier in Guatemala tot aan de monding in de Golf van Mexico. De rivier stroomt tussen de zalen van het museum door alsof het de gebieden zijn waar de bekkens van deze zijrivier doorheen stromen. De huidige naam is een overblijfsel van koloniale processen , want de Spanjaarden gaven de rivier de naam Usumacinta, in het Nahuatl, wat rivier van de heilige aap betekent.

De regio's zijn divers in biologisch, geografisch, cultureel en historisch opzicht (...). We proberen dat weer te geven via sculpturen, video's en veel teksten, want het is een tentoonstelling die bedoeld is om gelezen te worden , merkte Abaroa op, die samen met Rozental en Chapela het gelijknamige werk van de tentoonstelling presenteert dat zich in de lobby van het Amparo Museum bevindt, met stukken die verwijzen naar de Planchón de las Figuras, een rotsformatie waarin menselijke silhouetten, apen, reptielen en spiralen zijn afgebeeld, die hier worden gereproduceerd met henequen, een materiaal dat oorspronkelijk uit het Mayagebied komt.

Een zijrivier die aan het verdwijnen is

Emilio Chapela vertelde op zijn beurt dat het idee dat de Usumacinta de enige levende rivier in Mexico is, hen motiveerde om meer onderzoek te doen naar deze verloren gegane zijrivier. Het enige dat beschermd is, is immers de jungle van de Lacandón. Daarnaast zijn er problemen met de ara: er heerst een plaag van duivelsvissen, die de rivieroevers aantast. Daarnaast is er de dreiging van de industrie voor brulaap en lamantijn. Het bewijs hiervan is de populatie, de eerste in Mexico die door klimaatverandering verdreven wordt .

De artistieke onderzoeker en lid van het National System of Creators merkte op dat hij, op basis van zijn reizen en uitstapjes naar het gebied, het aantal dingen dat op cultureel en biologisch vlak met elkaar verbonden is relevant vond, omdat er sprake is van een ware wirwar van verbanden .

Zo stelde de maker van het beeldhouwwerk Omega del Usumacinta voor om te denken dat de rivier , los van de kwaliteit van het water, levend was en dat er diepe en echte verbindingen en verbanden bestonden. Hierbij werd verwezen naar water, ecologie, cultureel erfgoed, de Maya-geschiedenis van navigatie, de winning van hout, kauwgom, hagedissenhuiden, de jungle van de Lacandón en de omliggende ecosystemen .

Volgens antropoloog Sandra Rozental reflecteert de tentoonstelling ook op de manier waarop Mayakunst in musea aanwezig is en hoe deze de musea heeft bereikt, aangezien deze verband houdt met de processen van extractivisme . Een voorbeeld is de stele die bekendstaat als De Koningin, die in Yaxchilán werd opgegraven en door autoriteiten van het Nationaal Museum voor Antropologie werd achtergelaten aan de oevers van de rivier. Zij wilden het beeld meenemen naar Mexico-Stad. Het beeld werd uiteindelijk gered door Gertrude Duby, een expert op het gebied van de lokale cultuur en de stenen ervan. Zij haalde het beeld terug en bracht het terug naar de plaats van herkomst.

Hij concludeerde dat de tentoonstelling Stelas van de Usumacinta ook probeert te problematiseren waar deze objecten thuishoren, zoals de Mayastukken in de Pre-Spaanse kunstcollectie van het Amparo Museum, en tegelijkertijd probeert te verzoenen met datgene wat is gescheiden of gestript, zoals de directeur van het museum, Ramiro Martínez, opmerkt. Volgens hem getuigt de tentoonstelling van een verzoening met die rivier , een relevant idee te midden van een context waarin ecologische en sociale conflicten spelen.

De tentoonstelling wordt gerealiseerd met de steun van de Contemporary Art Board.

Het blijft te zien tot 4 januari 2026 in de tijdelijke tentoonstellingszalen en de lobby van het museum op 2 Sur 708, in het historische centrum van Puebla.