Japan bestrijdt trauma's met culturele uitingen

▲ Godzilla: The Art , een tentoonstelling ter herdenking van de 70e verjaardag van de geboorte van het fictieve wezen in de Mori Arts Center Gallery in Tokio. Foto: AFP

▲ Bezoekers voor het cenotaaf ter nagedachtenis aan de slachtoffers, gisteren in het Vredespark in Hiroshima. Foto: AFP

AFP

Krant La Jornada, dinsdag 5 augustus 2025, p. 3

Tokio. De atoombommen op Hiroshima en Nagasaki hebben de Japanse cultuur al decennia lang diepgaand beïnvloed en zijn de inspiratiebron geweest voor alles, van Godzilla's atoomadem tot mangaverhalen.

De Japanse titel van de Astro Boy- manga is Mighty Atom , terwijl andere bekende anime zoals Akira, Neon Genesis Evangelion en Attack on Titan grootschalige explosies bevatten.

Het doorstaan van extreem lijden en het uitdrijven van trauma's is een terugkerend thema in de Japanse culturele productie en dit fascineert het wereldwijde publiek , zegt William Tsutsui, een geschiedenisprofessor aan de Universiteit van Ottawa.

De Amerikaanse bommen die in augustus 1945 werden gedropt, kostten ongeveer 140.000 mensen het leven in Hiroshima en 74.000 in Nagasaki.

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog worden verhalen over vernietiging en mutaties geassocieerd met de angst voor frequente natuurrampen en, na 2011, het ongeluk in Fukushima.

Hoewel sommige gedichten de pure terreur beschrijven die de atoombom teweegbracht op het moment dat deze viel , behandelen veel andere werken het onderwerp indirect, bevestigt schrijfster Yoko Tawada.

In zijn boek The Emissary , dat in 2014 in Japan werd gepubliceerd, richt Tawada zich op de nasleep van een grote ramp. Hij laat zich daarbij inspireren door de overeenkomsten tussen de atoombommen, Fukushima en de Minamata-ziekte , een kwikvergiftiging als gevolg van industriële vervuiling in het zuidwesten van Japan sinds de jaren vijftig.

Het is niet zozeer een waarschuwing als wel een boodschap: het kan erger worden, maar we zullen een manier vinden om te overleven , legt Tawada uit.

Een gezicht geven aan abstracte angsten

Godzilla is ongetwijfeld de bekendste creatie die de complexe relatie tussen Japan en kernenergie weerspiegelt: een prehistorisch wezen dat tot leven kwam door Amerikaanse atoomproeven in de Stille Oceaan.

We hebben monsters nodig om vorm en gezicht te geven aan abstracte angsten , zegt Tsutsui, auteur van het boek Godzilla in My Mind .

In de jaren vijftig speelde Godzilla die rol voor de Japanners, met atoomenergie, met straling, met herinneringen aan atoombommen.

Velen verlieten de bioscoop in tranen nadat ze Godzilla in de originele film uit 1954 Tokio hadden zien verwoesten.

▲ Een foto uit 1945 waarop de verwoeste stad Hiroshima te zien is nadat een B-29 van de Amerikaanse luchtmacht op 6 augustus de eerste atoombom liet vallen . Foto: AFP

Het nucleaire thema is aanwezig in bijna 40 Godzilla-films, maar in de verhaallijnen is het vaak niet prominent aanwezig.

Volgens Tsutsui was het Amerikaanse publiek niet erg geïnteresseerd in Japanse films die de pijn en het lijden van de oorlog weerspiegelden en die op bepaalde manieren negatief verwezen naar de Verenigde Staten en het gebruik van atoombommen .

Ondanks alles blijft de franchise erg populair en was Godzilla Resurge in 2016 een groot succes. De film werd gezien als een kritiek op het management van Fukushima.

Zwarte regen

Black Rain , de roman van Masuji Ibuse uit 1965 over stralingsziekte en discriminatie, is een van de bekendste verslagen van de bomaanslag op Hiroshima.

Ibuse heeft het niet overleefd, wat een groot debat voedt over wie de legitimiteit heeft om dit soort verhalen te schrijven , legt Victoria Young van de Universiteit van Cambridge uit.

Kenzaburo Oe, schrijver en winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur in 1994, verzamelde getuigenissen van overlevenden in Hiroshima Notebooks , een verzameling essays geschreven in de jaren zestig.

Oe koos bewust voor het documentairegenre, merkt Yoko Tawada op. Ze confronteert de realiteit, maar probeert die vanuit een persoonlijk perspectief te benaderen , inclusief haar relatie met haar gehandicapte zoon, voegt ze eraan toe.

Tawada woonde 40 jaar in Duitsland, nadat ze was opgegroeid in Japan.

De antimilitaristische opvoeding die ik heb gekregen, deed mij soms denken dat alleen Japan slachtoffer was tijdens de Tweede Wereldoorlog, zegt hij.

Japan was zeker een slachtoffer van de bombardementen, maar het is belangrijk om het vanuit een wereldwijd perspectief te bekijken en stil te staan bij de wreedheden die het land ook heeft begaan.

Als kind deden illustraties van atoombommen in boeken haar denken aan beschrijvingen van de hel in klassieke Japanse kunst.

Het bracht me ertoe me af te vragen of de menselijke beschaving zelf geen bron van gevaar was , benadrukt hij. Vanuit dit perspectief zouden atoomwapens niet zozeer een technologische vooruitgang zijn, maar eerder iets dat in de mensheid schuilt .