Juan Gabriel Vásquez: "Literatuur verandert de wereld niet, maar het verandert wel het geweten."

De Colombiaanse schrijver Juan Gabriel Vásquez is van mening dat literatuur "een soort rebellie" is tegen de pogingen van machthebbers om hun verhaal aan de maatschappij op te leggen. "Het verandert de wereld niet, maar het verandert wel het geweten."

In een interview in Santo Domingo, waar hij deelnam aan de eerste editie van het Sea of ​​​​Words Festival, stelt Vásquez dat literatuur weliswaar geen directe impact heeft op de wereldsituatie , maar dat het "wel het geweten verandert, het individu verandert" en dat het "in haar maatschappelijke rol invloed heeft op het politieke leven van een land ."

"Het politieke leven is altijd, altijd een poging van de macht, die abstracte entiteit die we macht noemen, om een ​​verhaal aan de maatschappij op te leggen . We zien dit de hele tijd. (...) Hoe autoritairder de toon van de politieke macht wordt, hoe gewetenlozer zij is in haar pogingen om haar waarheid op te leggen," aldus de auteur van El ruido de las cosas al caer (2011).

En op dit punt presenteert literatuur zichzelf als "een soort rebellie tegen dat standpunt", als "een afwijkende mening", als "een manier waarop onze samenlevingen hun hand opsteken en tegen de machthebbers zeggen: 'Jullie liegen,' 'Jullie vergeten dit,'" voegt hij toe.

Voor Vásquez is literatuur ‘een apparaat van ficties , die als verdedigingsmechanismen fungeren waarmee de maatschappij leugens van buitenaf kan tegengaan.’

Net als de titel van zijn boek vindt hij het belangrijk om "terug te blikken", want zoals Carlos Fuentes zei: "er is geen levende toekomst met een dood verleden" : "Latijns-Amerikaanse samenlevingen moeten voortdurend terugkijken naar hun verleden om het te beschermen tegen bevooroordeelde, leugenachtige, verdraaide versies en op de een of andere manier de controle over het verhaal van het verleden terug te winnen voor onszelf, de burgers. Dat is een van de dingen die literatuur doet."

Gevraagd naar de situatie in Colombia en de recente aanval op presidentskandidaat Miguel Uribe Turbay, weet Vásquez niet zeker of de geschiedenis zich herhaalt of dat "hetzelfde verhaal zich blijft herhalen". Deze aanval, "in ieder opzicht verwerpelijk en afschuwelijk", doet hem immers denken aan soortgelijke daden waarmee hij is opgegroeid.

Deze situaties maken deel uit van ‘ het Colombia dat we dachten achter ons te hebben gelaten , en het feit dat deze misdaden terugkeren is zeer verontrustend en verder bewijs van de soort desintegratie van de Colombiaanse samenleving die we meemaken’, klaagt hij.

Volgens hem " leven we in zekere zin met de gevolgen van het feit dat we de wonden van eerder geweld nooit definitief hebben geheeld (...). We zijn getuige van een gemiste kans op succesvolle vredesakkoorden", de akkoorden die in 2016 werden ondertekend door de regering en de guerrillabeweging Revolutionaire Strijdkrachten van Colombia (FARC) om een ​​halve eeuw conflict te beëindigen.

Maar kritiek en aanvallen op deze overeenkomsten vanuit een deel van de politieke gemeenschap "ondermijnden uiteindelijk hun macht en zaaiden wantrouwen onder de burgers , en daarom zijn we er niet in geslaagd ze volledig uit te voeren. Dit is een gemiste kans voor Colombia."

Op Latijns-Amerikaans niveau gelooft Vásquez dat landen "een moeilijke tijd doormaken, waarin de dialoog tussen burgers en het politieke gesprek worden afgebroken" en dat "nieuwe sociale overeenkomsten, nieuwe sociale contracten, nodig zijn. Maar ik zie niet veel bereidheid (...) het zijn vreselijk gepolariseerde samenlevingen die geen manier kunnen vinden om wonden te helen", om een ​​dialoog op gang te brengen.

Voor Vásquez zijn de romanschrijver en de journalist "twee heel verschillende, bijna tegengestelde manieren om naar de wereld te kijken" : de columnist schrijft omdat "hij kortstondige zekerheden heeft, omdat hij iets ziet dat hij nodig acht te zeggen of waarover hij niet kan zwijgen", en de romanschrijver "schrijft omdat hij het niet weet, hij schrijft vanuit een gevoel van onwetendheid, dat de wereld complex is, veel complexer dan we dachten. Hij zit vol duistere plekken, tegenstrijdigheden, dubbelzinnigheden. En de romanschrijver schrijft vanuit die onzekerheden, vanuit het stellen van vragen".

In zijn geval probeert hij als schrijver in zijn romans een soort herstel te bewerkstelligen van de relatie met 'de wereld om ons heen , met de maatschappij waarin we leven, met het verleden, dat zo belangrijk is om te begrijpen waar we zijn en waar we naartoe gaan'.

Een van zijn 'obsessies' als romanschrijver is het onderzoeken van het verleden , 'die plek waar politieke krachten, de geschiedenis en sociale krachten de intieme levens van de personages binnendringen.'

Dat is waar hij zich in zijn werk altijd mee heeft beziggehouden, en "de toekomstige werken zullen ook spreken over de plaatsen die wij het verleden noemen, die wij geschiedenis noemen", concludeert de auteur van Los nombres de Feliza (2025) en La forma de las ruinas (2015).