Onze toekomst in Brazilië

De boekwinkels van Rio de Janeiro staan ​​vol met aanwijzingen, tekenen van politiek verzet. Folha Seca heeft portretten van Lula opgehangen die zijn vrijlating uit de gevangenis eist in verschillende hoeken van de winkel en is er trots op dat hun antifascistische (en bierdrinkende) straatvoetbalclub al twaalf jaar symbolisch strijdt tegen Bolsonaro. Een andere klassieke boekwinkel in het stadscentrum, Leonardo Da Vinci, met een "antiracistische bibliotheek" op een van de tafels, noemt zichzelf een "Plaats van ideeën, vrijheid, verzet en utopie".

Op de terugreis las ik, op aanraden van cultuurcriticus Cora Rónai en boekhandelaar Rui Campos – wiens boekwinkelketen Travessa dit jaar een halve eeuw bestaat – O primeiro leitor. Ensaio de memória, de gevierde memoires van Luis Schwarcz, redacteur van Companhia das Letras, verschillende pagina's gewijd aan extreemrechts: "Helaas zijn er de laatste jaren in Brazilië regelmatig pogingen tot censuur om morele redenen gedaan", zowel op privéscholen als in de publieke sfeer, op initiatief van afgevaardigden van de Bolsonarista. Jeferson Tenório ontving in 2022 doodsbedreigingen op zijn Instagram-account voor zijn roman El reverso de la piel (Textofilia / L'Agulla Daurada), die de prestigieuze Jabuti-prijs had gewonnen. De roman werd in verschillende staten van scholen gehaald: "Achter dit alles schuilt een verborgen racisme, waardoor een werk dat politiegeweld tegen zwarte mensen aan de kaak stelt, is veranderd in een pornografische roman."

Stefan Zweig vermoedde niet dat er twee paradoxen zouden ontstaan

Schwarcz roept vervolgens het verlangen op naar redactionele en mediacontrole van de militaire dictatuur die Brazilië van 1964 tot 1985 regeerde, waarvan het bestaan ​​ons nog eens in herinnering werd gebracht door de Oscar voor Beste Internationale Film voor Walter Salles' ontroerende I Am Still Here . Maar mijn gedachten waren al ergens anders, hij was teruggereisd naar begin jaren veertig, toen Stefan Zweig Brazilië, land van de toekomst (Capitán Swing) publiceerde, een zeer enthousiast essay waarin hij de afwezigheid in zijn geadopteerde vaderland constateerde van de demonen die hem uit Europa hadden verdreven: fascisme, uitsluitend nationalisme, racisme. Dit was uiteraard structureel, maar kon destijds niet worden vergeleken met wat Hitler tot een systematische uitroeiing had gemaakt.

Lees ook

De auteur van De Wereld van Gisteren (Acantilado / Quaderns Crema) zag in Brazilië een mogelijke toekomst voor de mensheid, zich niet bewust van de twee paradoxen die zouden komen. De eerste was dat het fascisme daar arriveerde na de zelfmoord van de schrijver, eerst met nazi-vluchtelingen, daarna met een staatsgreep; de tweede was dat wat hier nu gebeurt, de opkomst van extreemrechts, al gedeeltelijk tot het verleden behoort. Daarom kunnen we advies en mogelijke paden vinden bij Braziliaanse boekhandelaren en uitgevers, zoals deze van Schwarcz: "Rechtse boeken die andere standpunten verkondigen dan de mijne, maken deel uit van de catalogus van de uitgever. Antidemocratische teksten niet."