De energiebuurt: risico's en afhankelijkheden voor Spanje

De stroomuitval uitsluitend aan Frankrijk toeschrijven is een te simplistische kijk op een complex en multifactorieel probleem, maar de variabelen van geografie en regionale geopolitiek spelen altijd een rol. De nabijheid van lastige buurlanden – met name Frankrijk en Noord-Afrika – betekent dat Spanje blootgesteld blijft aan energierisico's die, hoewel indirect, desalniettemin aanzienlijk zijn. Naarmate het Europese energielandschap steeds meer met elkaar verweven raakt, zijn samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheden van cruciaal belang om de stabiliteit van het net te waarborgen en toekomstige crises te voorkomen. Geopolitieke locaties zijn echter onveranderlijk en het tegengaan van de invloed van buurlanden is een lastige opgave.

Ondanks pogingen om de bronnen te diversifiëren, vormt buurland Frankrijk een extra energie-uitdaging voor Spanje. Eind 2024 leverde Algerije , een van Europa's belangrijkste gasleveranciers, 39% van de Spaanse gasimport, gevolgd door de VS als tweede grootste leverancier. Recent Frans beleid in Algerije en Afrika in het algemeen heeft onbedoeld de Spaanse belangen geschaad, met name op het gebied van energiezekerheid, maar ook op het gebied van regionale handel en diplomatie.

De gecompliceerde relatie tussen Algerije en Frankrijk verergert deze problemen. Als voormalige kolonie blijft het een doelwit van het Franse beleid, dat vaak als neokolonialistisch wordt beschouwd. De complexe – en vaak gespannen – relatie tussen Frankrijk en Algerije, gekenmerkt door postkoloniale spanningen en strategische rivaliteit, kan onbedoeld instabiliteit bevorderen die Spanje bereikt via migratie- en energieconflicten.

Zo heeft de goedkeuring door Frankrijk van Marokko's autonomieplan voor de Westelijke Sahara in juli 2024 de betrekkingen met Algerije onder druk gezet. Deze diplomatieke breuk heeft ertoe geleid dat Algerije zijn ambassadeur uit Parijs heeft teruggeroepen en overweegt de gasverkoop aan Frankrijk te staken, wat gevolgen heeft gehad voor de betrekkingen van Algerije met andere Europese landen, waaronder Spanje. Algerije schortte de handel met Spanje al in 2022 op vanwege een soortgelijke kwestie, maar de betrekkingen werden eind 2024 hersteld. De algehele instabiliteit in de regio als gevolg van de Franse acties zou deze hernieuwde betrekkingen echter in gevaar kunnen brengen en de economische en diplomatieke verplichtingen van Spanje in Noord-Afrika kunnen beïnvloeden.

De verslechterde betrekkingen tussen Frankrijk en Algerije hebben ook gevolgen voor de samenwerking op het gebied van migratie.

Het gaat niet alleen om gas; spanningen kunnen ook de regionale toeleveringsketen destabiliseren, waarvan Spanje sterk afhankelijk is. Spanje werd direct getroffen door de Algerijnse handelsbeperkingen op de Franse import van tarwe en andere goederen. Deze verstoorden de regionale handelsdynamiek en toeleveringsketens, wat leidde tot toegenomen concurrentie of tekorten in sommige sectoren.

De verslechtering van de betrekkingen tussen Frankrijk en Algerije heeft ook de samenwerking op het gebied van migratie beïnvloed. De weigering van Algerije om de deportatie van zijn burgers uit Frankrijk te accepteren, compliceert het migratiebeheer in de regio. Gezien de nabijheid van Spanje en de gemeenschappelijke migratieproblemen in het Middellandse Zeegebied, kunnen deze problemen indirect leiden tot een toenemende migratiedruk op Spanje en een complicerende factor voor de grensbewaking.

Maar terug naar de energiecrisis. In zijn streven naar diversificatie zou Spanje zich steeds meer naar het oosten kunnen richten (naar de energierijke landen van Centraal-Azië en Azerbeidzjan) om zijn afhankelijkheid te verminderen en zijn veerkracht te vergroten.

Met name Azerbeidzjan is een directe en haalbare partner. Het land speelt een sleutelrol in de Zuidelijke Gascorridor (SGC) en exporteert gas naar Europa via de Trans-Anatolische Gaspijpleiding (TANAP) en de Trans-Adriatische Pijpleiding (TAP), die verbinding maakt met Italië. Spanje zou toegang kunnen krijgen tot gas uit de Kaspische Zee door te onderhandelen over een verlenging of interconnectie tussen de TAP en het gasnet van het Iberisch Schiereiland. De EU heeft al een memorandum van overeenstemming met Azerbeidzjan ondertekend om de gasexport tegen 2027 te verdubbelen, wat perfect aansluit bij de diversificatiedoelstellingen van Spanje.

Bovendien beschikken Centraal-Aziatische landen zoals Turkmenistan, Kazachstan en Oezbekistan over enorme onbenutte gasreserves. Turkmenistan is bijvoorbeeld het vierde grootste gasreserveland ter wereld. Hoewel infrastructurele en geopolitieke obstakels het opzetten van directe aanvoerroutes naar Europa bemoeilijken, zou Spanje samenwerkingskaders binnen de EU kunnen onderzoeken om de aanleg van nieuwe gaspijpleidingen of LNG-ruilovereenkomsten via Turkije of de Zwarte Zee te bevorderen.

Bovendien zou Madrid, door gebruik te maken van de aanzienlijke LNG-terminalcapaciteit van Spanje (een van de hoogste in Europa), vloeibaar gas uit Centraal-Azië kunnen importeren via derde landen of door te investeren in LNG-exportprojecten aan de Kaspische Zee. Partnerschappen met doorvoerlanden zoals Georgië en Turkije zouden essentieel zijn voor de succesvolle integratie van Centraal-Aziatisch gas in de Spaanse energiemix.

Door overeenkomsten te sluiten met Azerbeidzjan en Centraal-Azië diversifieert Spanje niet alleen zijn gasimport, maar versterkt het ook geopolitieke allianties die de EU als geheel helpen om energieonafhankelijkheid te bereiken van zowel Rusland als de instabiliteit in Noord-Afrika.

* Dr. Yevhen Mahda is een bekende Oekraïense politicoloog en directeur van het Kyiw Institute of Global Policy