Chimpansees genezen niet alleen hun eigen wonden, maar verlenen ook eerste hulp aan anderen.

▲ Sociale verzorging tussen twee chimpansees in het Budongo-bos. Foto Europa Press

Europa Press

Krant La Jornada, vrijdag 16 mei 2025, p. 6

Madrid. Wetenschappers die chimpansees bestuderen in het Budongo-bos in Oeganda, hebben gezien dat deze primaten niet alleen hun eigen wonden genezen, maar ook voor anderen zorgen.

Deze informatie kan licht werpen op de manier waarop onze voorouders wonden genazen en medicijnen gebruikten.

Hoewel elders wel is waargenomen dat chimpansees andere leden van de gemeenschap helpen met medische problemen, kan de aanhoudende aanwezigheid van dit gedrag in Budongo erop wijzen dat medische zorg voor chimpansees veel wijdverspreider is dan voorheen werd gedacht en dat de zorg niet beperkt blijft tot de zorg voor naaste familieleden.

Ons onderzoek helpt licht te werpen op de evolutionaire wortels van de menselijke geneeskunde en gezondheidszorgsystemen , aldus Dr. Elodie Freymann van de Universiteit van Oxford, eerste auteur van het artikel gepubliceerd in Frontiers in Ecology and Evolution .

Door vast te leggen hoe primaten medicinale planten identificeren en gebruiken en hoe ze zorg verlenen aan anderen, krijgen we beter inzicht in de cognitieve en sociale onderbouwing van menselijk gezondheidsgedrag .

Wetenschappers bestudeerden twee chimpanseegemeenschappen in het Budongo-bos: Sonso en Waibira. Net als alle chimpansees zijn de leden van deze gemeenschappen kwetsbaar voor verwondingen, of deze nu veroorzaakt worden door gevechten, ongelukken of door vallen die door mensen zijn gezet.

De onderzoekers observeerden elke gemeenschap vier maanden lang. Daarnaast maakten ze gebruik van videobeelden uit de database van het Dictionary of Great Apes , tientallen jaren aan observatiegegevens en een enquête onder andere wetenschappers die hadden gezien hoe chimpansees werden behandeld voor ziekte of verwondingen.

Planten met medicinale eigenschappen

Alle planten die de chimpansees gebruikten voor hun uitwendige verzorging werden geïdentificeerd; Van een aantal van deze stoffen werden chemische eigenschappen gevonden die de wondgenezing zouden kunnen verbeteren en die een relevant gebruik in de traditionele geneeskunde zouden kunnen hebben.

Tijdens hun directe observatieperiodes registreerden de wetenschappers 12 verwondingen bij Sonso, die allemaal waarschijnlijk veroorzaakt werden door conflicten binnen de groep. In Waibira raakten vijf chimpansees gewond: één vrouwtje in een val en vier mannetjes tijdens gevechten. Ook identificeerden de onderzoekers meer gevallen van zorg in Sonso dan in Waibira.

Volgens Freymann zijn er waarschijnlijk meerdere factoren die hieraan ten grondslag liggen, zoals mogelijke verschillen in de stabiliteit van de sociale hiërarchie of de grotere mogelijkheden tot observatie in de meer gewende Sonso-gemeenschap .

In totaal documenteerden de onderzoekers 41 gevallen van mantelzorg: zeven gevallen van hulp aan anderen (prosociaal) en 34 gevallen van zelfzorg. In deze gevallen was er vaak sprake van divers verzorgingsgedrag, zoals de behandeling van verschillende aspecten van een wond of de persoonlijke voorkeuren van de chimpansee.

Wondverzorging bij chimpansees omvat verschillende technieken: direct likken van de wond, waarbij vuil wordt verwijderd en mogelijk antimicrobiële stoffen in het speeksel worden aangebracht; likken van de vingers gevolgd door druk op de wond; blad wrijven; en het kauwen van plantaardig materiaal en het direct op wonden aanbrengen , legde Freymann uit.

Bij alle chimpansees die in onze tabellen worden genoemd, is sprake van herstel van de verwondingen. We weten echter niet wat de gevolgen zouden zijn geweest als ze er niets aan hadden gedaan.

Ook hebben we hygiënische gewoonten vastgelegd, zoals het schoonmaken van de genitaliën met bladeren na de paring en het schoonmaken van de anus met bladeren na de ontlasting. Dit zijn gewoonten die infecties kunnen helpen voorkomen.

Van de zeven gevallen van prosociale zorg vonden de onderzoekers vier gevallen van wondbehandeling, twee gevallen van hulp bij het verwijderen van vallen en één geval waarbij de ene chimpansee de andere hielp met hygiëne. Er werd geen voorkeursbehandeling gegeven aan één geslacht of leeftijdsgroep. In vier gevallen werd zorg verleend aan genetisch niet-verwante personen.

Europa Press

Krant La Jornada, vrijdag 16 mei 2025, p. 6

Madrid. Het gebruik van gereedschap is al veelvuldig gedocumenteerd bij een groot aantal diersoorten, maar in de eerste plaats bij gewervelde dieren. Nu is er ook een opvallend voorbeeld bijgekomen in de wereld van de insecten.

Onderzoekers van de Chinese Landbouwuniversiteit, de tropische botanische tuin van Xishuangbanna (XTBG) van de Chinese Academie van Wetenschappen en het Instituut voor Zoölogie hebben beschreven hoe de roofwants, Pahabengkakia piliceps ( P. piliceps ), hars uit de nesten van angelloze bijen gebruikt om zichzelf naar de optimale jachtpositie van het roofdier te lokken. Dit is het eerste uitgebreide bewijs dat een ongewerveld roofdier gebruikmaakt van hulpmiddelen om de collectieve verdediging van sociale insecten uit te buiten.

Angelloze bijen laten een kleverige, scherpe hars achter rond de ingangen van hun nest om indringers af te schrikken. Wanneer roofdieren zoals mieren of gekko's in een val lopen, zwermen de bewakingsbijen samen om de dieren te verlammen. Maar de roofwants maakt gebruik van dit verdedigingsmechanisme tegen bijen.

Onderzoekers zagen dat de roofwants doelbewust hars verzamelt met zijn voor- en middelste poten, zodat hij deze kan bedekken met kleverig materiaal. Het versterkte chemische signaal van de hars trekt bewakingsbijen aan die naar de locatie van de roofwants gaan. Op deze manier stoot de hars niet alleen de vijand af, maar fungeert het ook als een baken dat de bijen aantrekt die dichterbij komen.

"Dit is een geavanceerde manipulatie van prooigedrag" , aldus Wang Zhengwei van XTBG. De bedwants vermijdt niet alleen de detectie, maar lokt ook actief aanvallen uit om kansen te creëren .

Onderzoekers hebben middels gecontroleerde veldproeven aangetoond dat roofwantsen die met hars zijn bedekt, een succespercentage van 75 procent hebben bij de predatie. Voor harsvrije insecten lag dit percentage onder de 30 procent. Van cruciaal belang was dat ze ontdekten dat het aanbrengen van hars op lichaamsdelen die niet bestemd zijn voor de jacht (bijvoorbeeld de buik) ook een relatief voordeel opleverde. Daarmee bevestigden ze dat de viscositeit van de hars niet de sleutel is tot succes bij de jacht. Uit chemische analyses bleek dat de insecten bij het aanraken van hars meer vluchtige stoffen uitstoten, waaraan de beschermende bijen geen weerstand konden bieden.

Als gespecialiseerde roofdier is P. piliceps voor zijn overleving en voortplanting volledig afhankelijk van angelloze bijen. Deze afhankelijkheid was waarschijnlijk de reden voor de ontwikkeling van uniek gereedschapgebruikend gedrag onder roofinsecten om zo hun jachtefficiëntie te verbeteren. Dit wijst erop dat er een verband bestaat tussen gereedschapgebruik en dieetspecialisatie in het dierenrijk.

Het onderzoek zet vraagtekens bij de veronderstelling dat voor complex gereedschapsgebruik een geavanceerd cognitief vermogen vereist is. Het onderzoek laat zien hoe ecologische specialisatie schijnbaar intelligent gedrag kan vormen. "In tegenstelling tot gewervelde dieren bieden insecten zoals P. piliceps een praktisch systeem om de evolutie van het gebruik van gereedschap bij dieren te onderzoeken", aldus Wang.