Nederlandse activisten varen in een vloot mee naar Gaza: ‘Als de regering niets doet, doe ik wel iets’

Deze zondag vaart de Global Summud Flotilla vanuit verschillende havens uit op weg naar Gaza, in een nieuwe poging de Israëlische blokkade te doorbreken en humanitaire hulp te verlenen. Net als bij een eerdere poging, met de Freedom Flotilla, vaart ook activist Greta Thunberg weer mee.

Het verschil met deze actie en eerdere ‘flotilla’s’: dit keer is sprake van een hele vloot, in plaats van een enkel schip. Een delegatie van zo’n twintig Nederlandse vredesactivisten vaart mee. De deelnemers vertrekken vanuit verschillende havens, onder meer vanuit Spanje en Tunesië. Volgens de organisatie, die de exacte omvang van de vloot nog niet deelt, gaat het om ‘tientallen’ boten.

Veel van de opvarenden deden eerder mee aan de internationale March to Gaza. Het plan was in juni dit jaar met een paar duizend mensen vanuit Egypte naar Gaza te marcheren, onder wie 110 Nederlanders. Die missie strandde: veel betogers kwamen niet voorbij Caïro, geen van hen bereikte Gaza. Nu probeert een deel van hen het opnieuw, via het water.

De vaartocht is niet zonder risico. Bij een eerdere, soortgelijke missie werd het schip aangevallen door een drone, waarna het vlam vatte. Een ander schip dat dit jaar koers naar Gaza zette, werd door Israël onderschept en de opvarenden – onder wie Greta Thunberg – werden vastgezet.

‘Summud’, de naam van deze operatie, is Arabisch voor volhouden, doorzetten. Vier activisten vertellen waarom zij deelnemen aan de nieuwste poging de Israëlische blokkade van Gaza te doorbreken.

Spannend? Gezonde spanning, dat wel ja. Angst? Nee, niet zozeer. Er zijn risico’s, daar is Meryem Belhaj zich van bewust. De vorige Flotilla werd door een Israëlische drone met zuur beklad, de opvarenden van een andere werden vastgezet. En dan was er het scheepskonvooi voor Gaza in 2010, waarbij negen Turkse activisten werden gedood door Israël.

„Maar mijn insteek is: mijn leven is niet meer waard dan dat van een ander. Palestijnen lopen altijd het risico vermoord te worden – zij worden met dat risico geboren. Ik heb het privilege van een Nederlands paspoort, ik zie het als mijn plicht dat in te zetten voor mensen in nood.”

NRC spreekt haar op donderdagavond, ze staat op dat moment nog bij de doorlopende wake voor Gaza bij het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. „Ik ga zo naar huis, dan inpakken en dan naar Schiphol.” Vanaf daar vliegt ze naar het land van vertrek (een deel van de vertreklanden houdt de organisatie nog geheim), om in het weekend veiligheidstrainingen te volgen en vervolgens uit te varen. Eindbestemming Gaza.

Wat leren de activisten bij die trainingen? „Het belangrijkste is dat dit een vredesmissie is – en dus dat we geweldloos blijven. Wat doe je als er een militair tegenover je staat, hoe ga je met stressreacties om? Maar ook: wat zijn je rechten?”

Belhaj, die naast haar activisme psycholoog is, begon dertien jaar geleden met demonstreren „voor alle minderheden”. De laatste jaren gaat haar aandacht vooral naar Palestina. „We zien een genocide gebeuren, daar moeten onze inspanningen zich nu op richten. Sinds 1948 sterven er onschuldige mensen, inmiddels is het onmogelijk de ogen hier nog voor te sluiten.”

Ze was er „ontzettend aan toe om iets te dóén, in plaats van toekijken”. „Na demonstreren is dit dan een logische volgende stap.” Haar ouders zijn ongerust, maar steunen haar wel. „Ze weten hoe betrokken ik ben.”

Normaal gesproken heeft Osman Tastan „een heel kalm karakter”. „Ik bemoei me niet echt met heftige dingen.” En nu stapt hij deze zondag op een schip naar Gaza, om de Israëlische blokkade te doorbreken. Best heftig. „Het begon na 7 oktober 2023. Daarvoor hield ik me wel al bezig met de Palestijnse zaak, maar minder actief. Er zitten altijd twee kanten aan een verhaal, dacht ik. Maar dat is niet meer vol te houden: Israël pleegt genocide.”

„Ik vind het mijn plicht als mens om mensen van wie alles wordt afgenomen, mensen die worden uitgemoord, te helpen met alles wat binnen mijn macht ligt. Als regeringen het laten afweten, moet de bevolking maar mobiliseren.”

Dat wil niet zeggen dat hij niet even twijfelde toen de kans voorbijkwam mee te varen. Hij heeft drie kinderen, dertigers, en vier kleinkinderen. Zijn kinderen vinden het eng, maar vinden óók dat onrecht bestreden moet worden en zijn trots dat pa dat gaat doen. De jongste kleinkinderen (1, 2 en 8 jaar oud) begrijpen het nog niet zo goed, de oudste van 10 wat beter. Die was wel verdrietig. „Omdat opa lang weggaat, maar ook omdat opa misschien niet meer terugkomt.”

Want dat risico is er, dat weet hij. „Ik acht de kans niet heel groot, maar het is wel een risico dat je moet aanvaarden voordat je aan zoiets begint.” Dat was voor hem redelijk eenvoudig, zegt hij. „Ik ben gelovig moslim en geloof in het lot. Uiteindelijk gaan we allemaal dood. Dan liever terwijl ik vecht voor mijn idealen en tegen onrecht – dat is toch veel betekenisvoller dan op een andere manier?”

Tastan heeft nog geen voet aan boord gezet en ervaart nu al de consequenties van zijn keus: hij is maandag op staande voet ontslagen. „26.000 mensen meldden zich aan om mee te varen, de kans dat ik uitgekozen werd was dus klein. Daarom had ik nog niets tegen mijn werkgever gezegd. Vorige week zaterdag hoorde ik dat ik mee kon, zondag heb ik meteen mijn werkgever ingelicht en maandag ben ik ontslagen. Ze konden niet waarderen dat ik zomaar een paar weken weg zou zijn.”

Het is het waard, zegt Tastan, die vijftien jaar bij het softwarebedrijf werkte. „Mijn ervaring daar was: in noodsituaties kunnen we altijd iets regelen. Ik vond dit een noodsituatie – mijn werk blijkbaar niet.”

Cian Bramwell’s omgeving staat niet achter hen (Bramwell gebruikt de voornaamwoorden hen/hun). Dat is best lastig. „Ik heb er wel mee geworsteld, ja.” Hun naasten vinden het risico dat hen neemt „ondanks de urgentie die zij ook voelen” toch onaanvaardbaar. Maar, zegt Bramwell: „Het blijft uiteindelijk mijn keuze. Voormalig minister Caspar Veldkamp deed niks, minister-president Dick Schoof doet niks, wereldleiders doen niks, dus doe ik iets. Na de frustratie en machteloosheid van twee jaar lang demonstreren zonder dat er geluisterd wordt, rest mij geen andere keus.”

Bramwell is „doordrongen” van het besef dat de kans groot is dat het Israëlische leger de activisten zal oppakken. Iedereen, trouwens. Bramwell is sinds vrijdag al in Spanje, van waaruit hen vertrekt, samen met anderen die hetzelfde schip nemen. „De sfeer is goed, er is wel spanning, maar vooral veel energie. Iedereen is dankbaar dat we de kans krijgen hier onderdeel van te zijn.

„Het risico dat ik loop, is klein ongemak vergeleken met het leed dat de Palestijnen dagelijks meemaken: leven onder bezetting, huisuitzettingen, ontheemding en genocide. Als je er zo over nadenkt, zet dat de zaken wel in perspectief.”

En mocht de vloot Gaza wél bereiken, zonder onderschept te worden door Israël, „besef hoeveel dat dan zou betekenen”, zegt Bramwell. De schepen hebben humanitaire hulp aan boord: voedsel, medicijnen, maar bijvoorbeeld ook krukken voor „alle mensen van wie de benen eraf geblazen zijn”. Maar heel veel is dat niet, want „we zitten niet op containerschepen”. Maar als de blokkade eenmaal doorbroken is, hoopt Bramwell, kunnen grotere schepen met meer hulp de haven ook bereiken.

Het is heel simpel, zegt Roos Ykema: „Mensen in Gaza hebben niets te eten en geen gezondheidszorg. Dus gaan we eten en medicijnen brengen. Best normaal, toch?”

Dat wat de vloot naar Gaza brengt is slechts „een druppel op een gloeiende plaat”, maar vervolgens is de route vrij. „Er is een route nodig die hulporganisaties onafhankelijk van Israël kunnen gebruiken om hulp te leveren.”

Ook Ykema voelde zich lange tijd gefrustreerd. „Ik ben bij talloze demonstraties geweest, teken petities, boycot producten uit Israël. Maar dat voelt allemaal zo nietig als ondertussen een genocide doorgaat.” Ze heeft voorheen veel in vluchtelingenkampen gewerkt als hulpverlener. „Daar daalde bij mij het besef in dat de wereld gewoon best wel fucked-up is als je geen Europees paspoort hebt. Dat je leven dan gewoon minder waard is.” Daarom begon ze Stichting Migrate, waarvan ze directeur is.

Als hulpverlener is het werk vrij eenduidig. Als het regent, breng je regenkleding. Als er mensen ziek zijn, breng je medicijnen. „Dat is een logische impuls. Volgens mij is het inherent menselijk om een ander te willen helpen. Hoe bizar is het dat we dat overal in de samenleving zien, maar niet bij onze wereldleiders als het gaat om Palestijnen?” Feit dat Rusland keihard gesanctioneerd wordt door Europa, maar Israël vrijwel geen sancties opgelegd krijgt, toont volgens Ykema „de hypocrisie van onze leiders. Mooie praatjes over mensenrechten en vrijheid gelden blijkbaar niet voor iedereen.”

Ykema voelde wél bepaalde angsten toen ze besloot deel te nemen, maar wilde het ondanks de twijfels toch doen. „Ik zie er wel tegenop om eventueel in de gevangenis te zitten. Ik heb begrepen dat dat doorgaans om drie dagen gaat. Dat zullen hele nare dagen worden, denk ik, maar ik heb voor mezelf besloten dat ik dat aankan.”

Ook haar ouders zijn bezorgd. „Maar toen ik ze belde om dit te vertellen, waren ze niet verbaasd. We weten dat we je niet tegen kunnen houden, zeiden ze.”