Denken. De meest subversieve daad die we nog hebben.

Er zullen geen parades zijn, geen virale hashtags . Dit is een van die dagen die bijna onopgemerkt voorbijgaat. En toch zou het een van de meest besproken dagen moeten zijn. Vandaag is het Wereldvrijheid van Gedachten Dag, een recht dat even fundamenteel als onzichtbaar is, en dat velen als vanzelfsprekend beschouwen. Maar kunnen we het nog steeds als vanzelfsprekend beschouwen?

Volgens de Eurobarometer van 2023, gepubliceerd door het Europees Parlement, gelooft 70% van de EU-burgers dat ze in een land leven waar vrijheid van meningsuiting bestaat. En 68% zegt zich vrij te voelen om hun politieke mening te uiten zonder angst voor de gevolgen. Dit klinkt veelbelovend. Maar we moeten dieper graven.

Meer dan driekwart van de Europese kunstenaars vreest represailles voor het uiten van ideeën die als "niet in lijn met de norm" worden beschouwd, een trend die wordt gesignaleerd in een recent onderzoek van het Policy Institute en geciteerd door The Times (juni 2025). In de academische wereld geeft dezelfde publicatie aan dat 77% van de docenten vindt dat de vrijheid van meningsuiting aan universiteiten de afgelopen tien jaar is afgenomen, en 68% geeft toe zelfcensuur toe te passen. Denkers, makers en docenten beschermen zichzelf in veel gevallen tegen het risico om hardop te denken.

Ook in de journalistiek is de situatie verontrustend. Griekenland staat momenteel op de laatste plaats binnen de Europese Unie wat betreft persvrijheid, volgens de jaarlijkse ranglijst van Verslaggevers Zonder Grenzen. In mei 2025 meldde Human Rights Watch dat verschillende Griekse journalisten het slachtoffer waren geworden van rechtszaken, spyware- surveillance en intimidatiecampagnes – gevallen die illustreren hoe vrij denken in stilte kan worden onderdrukt, zelfs in Europese democratieën.

En hoewel de Europese politieke reactie nu pas tekenen begint te vertonen, is de waarheid dat deze niet alleen laat, maar ook kwetsbaar is. De European Media Freedom Act (EMFA), bedoeld om de redactionele onafhankelijkheid te versterken en de concentratie van media- eigendom te bestrijden, treedt pas in augustus 2025 in werking. Maar, zoals een recent rapport, aangehaald door The Guardian , waarschuwt, is de strijd voor mediavrijheid en pluralisme in Europa nog lang niet gestreden en zou "existentieel" kunnen zijn voor de toekomst van de democratie.

Deze gegevens laten een duidelijke trend zien: de vrijheid van denken, hoewel formeel beschermd, wordt uitgehold door culturele, economische en technologische druk. Het is niet zomaar censuur. Het is zelfcensuur. Het is de angst om fouten te maken, om verkeerd begrepen te worden, om te lijden onder publieke of institutionele represailles. Het is de last van een omgeving waarin anders denken als een risico wordt gezien, niet als verrijkend.

Vrij denken is geen intellectuele luxe. Het is de basis van ons vermogen om ons de toekomst voor te stellen, alternatieven voor te stellen en de wereld te transformeren. En geen enkele democratie kan overleven zonder de constante onrust die vrij denken in ons oproept.

Misschien wel het meest subversieve gebaar dat we vandaag kunnen maken, is stilstaan. En nadenken. Met tijd, met diepgang, met innerlijke vrijheid. Want juist daar, in deze eenzame maar collectieve oefening, huist onze grootste kracht nog steeds.

Communicatieadviseur