Een flexibeler arbeidswetboek voor een sterkere economie

Het door de Raad van Ministers goedgekeurde ontwerp van herziening van de Arbeidswet belooft de Portugese arbeidsmarkt nieuw leven in te blazen. Het is een ambitieus voorstel dat de herziening van meer dan honderd artikelen van de Arbeidswet beoogt. Het is een ware poging tot wetswijziging die onvermijdelijk weerstand zal oproepen. En terecht. Het veranderen van de arbeidswetgeving betekent het veranderen van delicate evenwichten. Toch blijft de fundamentele vraag: is het echt mogelijk om flexibiliteit te bevorderen zonder de arbeidsrechten in gevaar te brengen?

Het antwoord, zonder andere meningen te negeren, is bevestigend. De weg vooruit moet gereguleerde flexibiliteit zijn, verankerd in sociale dialoog en collectieve bescherming. En dit lijkt precies de geest van het huidige wetsontwerp te zijn. De regering, zich bewust van de structurele zwakheden van de Portugese economie, stelt voor het arbeidssysteem te moderniseren, meer autonomie in arbeidsverhoudingen te bevorderen en bovenal het concurrentievermogen te vergroten zonder de sociale cohesie in gevaar te brengen.

Deze veranderingsagenda zal niet iedereen bevallen. Bedrijfsfederaties zullen het toejuichen, terwijl vakbonden, onder leiding van de CGTP, zich er fel tegen zullen verzetten. Algemene stakingen, demonstraties en intensieve bewustwordingscampagnes zullen de agenda van de oppositie tegen de regering kenmerken. Dit is te verwachten wanneer het doel is om meer flexibiliteit in de arbeid te introduceren. Het verhaal zal zich richten op uitlatingen als "het faciliteren van ontslag" en "het afschaffen van arbeidsrechten". Dit is logisch. Maar het is ook legitiem om ons af te vragen of we kunnen blijven leven met een arbeidswet die in veel opzichten ontworpen lijkt voor een 20e-eeuwse economie.

Het succes van de hervorming hangt af van het evenwicht tussen flexibiliteit en zekerheid. De aangekondigde maatregelen zijn kennelijk niet bedoeld om de onzekerheid te vergroten. Integendeel, ze zijn erop gericht de groeiende diversiteit aan beroepstrajecten te erkennen en de wetgeving aan te passen aan de nieuwe realiteit. Het doel is ruimte te creëren voor maatwerkoplossingen per sector of bedrijf, zonder de fundamentele rechten van werknemers in gevaar te brengen.

Er zijn lessen te leren uit het internationale landschap. De VS, met een opvallend flexibele arbeidsmarkt, toonde een indrukwekkend aanpassingsvermogen tijdens de pandemie. Op korte termijn had deze flexibiliteit maatschappelijke kosten, maar het zorgde ervoor dat de technologische transitie versnelde en de economische tractie aan momentum won. Europa, rigider en protectionistischer, en geconfronteerd met een stagnerende economische activiteit, wist banen veilig te stellen, maar herstelde zich langzamer. De IMF-gegevens zijn duidelijk: in 2025 zal de VS naar verwachting met 1,9% groeien, de eurozone slechts met 1%. De VS groeit steevast sneller. Het is waar dat verschillende factoren de economische prestaties van de Verenigde Staten en Europa onderscheiden, maar de flexibiliteit van de Amerikaanse arbeidsmarkt is een van de belangrijkste. En natuurlijk verdelen productievere economieën doorgaans meer welvaart in de vorm van arbeidsinkomen. Dit is het belangrijkste doel van een overheid: meer welvaart creëren om onder andere de lonen te verhogen.

Portugal moet dus een keuze maken. Het kan blijven hangen in een statische arbeidsmarktvisie, die niet bevorderlijk is voor innovatie en zakelijke wendbaarheid. Of het kan, met verantwoordelijkheid en dialoog, een nieuw model van arbeidsrelaties opbouwen dat moderner, efficiënter en toch eerlijker is. Collectieve bescherming blijft het beste instrument om te voorkomen dat flexibiliteit uitmondt in uitbuiting.

Het hervormen van de Arbeidswet zal altijd riskant blijven. Maar het nalaten ervan, in deze wereldwijde context van economische ontkoppeling en versnelde technologische transformatie, zou een flagrante strategische fout zijn. Ware moed schuilt in de erkenning dat de wereld is veranderd en dat de arbeidswetgeving gelijke tred moet houden met deze verandering.

Universitair hoofddocent en coördinator economie en management aan de Europese Universiteit