Het Japanse eiland dat door kunst werd gered

Shinichi Kobayashi heeft idyllische herinneringen aan zijn jeugd op Naoshima, een van de bijna 3.000 eilanden verspreid in de Seto Zee in Japan.

"We gingen schelpdieren verzamelen", zegt de 75-jarige, die in 2018 burgemeester van het eiland werd. "In de zomer bracht ik de hele dag door met zwemmen in de zee, schelpen en vissen verzamelen, en ik werd er ook nog eens lekker bruin van."

"Ik kan mij niet herinneren dat ik buitenlandse bezoekers heb gezien", voegt hij toe.

Dankzij de kracht van moderne kunst is Kobayashi's thuiseiland niet langer verdwenen uit de toeristische radar.

Sinds de lancering in 1989 van wat nu de Benesse Art Site Naoshima is, een kunstproject op meerdere eilanden dat werd geïnitieerd door miljardair Sōichirō Fukutake, bezoeken jaarlijks meer dan 500.000 mensen Naoshima. De vissersdorpjes, rijstvelden en ruige kustlijnen van Naoshima zijn het canvas geworden voor betoverende kunstinstallaties en ambitieuze musea.

De Setouchi Triënnale werd in 2010 gelanceerd. Dit festival voor hedendaagse kunst – nu een van de belangrijkste internationale kunstevenementen van Japan – trekt elk seizoen ongeveer een miljoen bezoekers naar de regio.

De zesde editie begon op 18 april dit jaar en duurt tot 9 november. Daarmee is het de langste Setouchi Triënnale ooit.

Veertig jaar geleden hadden maar weinig mensen zich zo'n transformatie kunnen voorstellen.

Begin 20e eeuw had Naoshima een reputatie opgebouwd als kopersmeltcentrum, maar in de jaren 80 was het zwaar vervuild. Het ongerepte, rotsachtige land rond de Mitsubishi Materials-fabriek was kaal.

De bevolking nam dramatisch af omdat jongeren wegtrokken en op zoek gingen naar kansen in de grotere steden.

Fukutakes vader, uitgeversmagnaat Tetsuhiko Fukutake, en de toenmalige burgemeester van Naoshima, Chikatsugu Miyake, waren van plan het troosteloze gebied nieuw leven in te blazen door er een kinderkamp te vestigen. Tetsuhiko stierf voordat het project voltooid was en liet het aan zijn zoon na.

Geschokt door de vervuiling op Naoshima kocht de jonge Fukutake een groot stuk grond aan de verpauperde zuidkant van het eiland. Zijn plan: het gebied transformeren door er aantrekkelijke musea te bouwen met een sereen uitzicht op de kust.

Om zijn visie te verwezenlijken huurde hij de in Osaka geboren architect Tadao Andō in, die bekend was geworden door het ontwerpen van gebouwen die naadloos opgingen in hun omgeving.

"Ik was verrast door het idee en dacht dat het moeilijk zou zijn", zei Andō in een interview uit 2018, waarin hij en Fukutake de oorsprong van het project bespraken. "Het was zo onhandig! Wie zou hier nu komen?"

"Dit project begon als een daad van verzet", legde Fukutake uit in het interview. "Het was mijn bewuste intentie om een ​​soort paradijs op aarde te creëren – het eerste paradijs dat kunst, natuur en de lokale gemeenschap in harmonie brengt."

In 1989 ontwierp Andō het Naoshima International Camp, waarmee hij de visie van Fukutakes vader realiseerde. In 1992 bouwde hij het Benesse House, een hotel en museum voor hedendaagse kunst met werken van grootheden als Bruce Nauman, Frank Stella en Hiroshi Sugimoto.

De transformatie van het eiland tot een wereldberoemd openluchtmuseum en internationaal centrum voor hedendaagse kunst was in 1994 vrijwel zeker, toen Yayoi Kusama's Gele Pompoen met Zwarte Stippen werd toegevoegd aan de groeiende collectie openbare landschapskunstwerken van de stad. Sindsdien is dit iconische werk emblematisch geworden voor Naoshima zelf.

"Het oorspronkelijke doel was niet om het toerisme te promoten", zegt Hideaki, de zoon van Soichiro Fukutake, die nu de Fukutake Foundation leidt. "Het doel was om de regio nieuw leven in te blazen door middel van kunst en de lokale bevolking een hernieuwd gevoel van trots voor hun geboortestad te geven."

Maar de missie is niet alleen om iets nieuws te bouwen. Sinds 1998, en de start van het Art House Project in het nabijgelegen vissersdorp Honmura, is "het gebruiken van wat bestaat om te creëren wat zou moeten zijn" een leidraad geweest, wat heeft geleid tot de wedergeboorte van vele verlaten gebouwen op Naoshima en de naburige eilanden Teshima en Inujima als kunst.

Daaronder bevinden zich twee projecten van de kunstenaar Shinrō Ōtake: Haisha , een voormalig tandartsgebouw dat is omgebouwd met collages, gerecyclede materialen en een gigantische gedeeltelijke kopie van het Vrijheidsbeeld; en Naoshima Bath "I♥︎湯" , een openbaar badhuis dat nu is versierd met een lappendeken van patroontegels op de gevel en een levensgroot beeld van een olifant die door de scheidingsmuur tussen de badgedeeltes voor mannen en vrouwen breekt.

Aanvankelijk waren sommige lokale bewoners sceptisch over de algemene aantrekkingskracht van deze kunstwerken. In de jaren 80 werkte Toshio Hamaguchi voor de gemeente Naoshima en leidde hij leidinggevenden van Fukutakes bedrijf rond op het eiland toen het Internationale Kamp werd gepland.

"Ik had niet verwacht dat we met een project als dit, en zeker met kunst, zoveel mensen zouden trekken", herinnert de gepensioneerde zich. "Maar nu hebben we dankzij de kunst veel bezoekers."

Sinds zijn eerste werken op Naoshima heeft Andō nog negen andere projecten op het eiland bedacht, waaronder het Chichu Kunstmuseum, waarvan een groot deel direct in het landschap is gebouwd, en het Nieuwe Naoshima Kunstmuseum, dat hedendaagse kunst uit Japan en Azië tentoonstelt.

De openingstentoonstelling, getiteld From the Origin to the Future, toont werken van kunstenaars als Takashi Murakami en Makoto Aida uit Japan, Cai Guo-Qiang uit China en Do Ho Suh uit Korea.

Net als het Chichu Kunstmuseum past het Nieuwe Naoshima Kunstmuseum naadloos in de omgeving, met twee van de drie verdiepingen onder de grond. "Het is een van de meest ambitieuze en opwindende projecten die we ooit hebben ondernomen", aldus Hideaki Fukutake.

Het succes van de Benesse Art Site in Naoshima bij het aantrekken van bezoekers naar een ooit verwaarloosde locatie is een inspiratiebron geweest voor soortgelijke projecten in andere plattelandsgebieden in Japan.

Art Base Momoshima op het eiland Momoshima wordt gerund door de bekende conceptuele kunstenaar Yukinori Yanagi, terwijl op Ōmi-shima, een ander eiland, architect Toyō Itō het Toyō Itō Architectuurmuseum heeft ontworpen.

Als burgemeester benadrukt Kobayashi de economische voordelen: "Dankzij het toenemende aantal bezoekers zijn er steeds meer herbergen en restaurants ontstaan, waardoor het dagelijks leven van de lokale bewoners aantrekkelijker is geworden."

"Maar we hebben ook wat veranderingen gezien, zoals dat meer mensen hun deuren op slot doen, wat vroeger niet gebruikelijk was... Voor mij is het belangrijkste dat de bewoners gelukkig, vitaal en gelukkig kunnen leven", voegt hij toe.

Een bedreiging is de aanhoudende ontvolking van het eiland: Naoshima heeft momenteel 3000 inwoners, ongeveer de helft van het aantal in de jaren 80. "Persoonlijk wil ik dat aantal enorm graag verhogen", zei Kobayashi. "Al is het maar met één persoon."

Maar er zijn ook sprankjes hoop. In een rapport uit 2024 van de krant Asahi Shimbun werd opgemerkt dat de bevolking van het eiland in 2022 weliswaar afnam, maar dat het aantal nieuwe aankomsten sindsdien ieder jaar licht is toegenomen.

In de afgelopen vijf jaar zijn er 500 mensen, voornamelijk stedelijke stellen van in de dertig en veertig, naar het eiland verhuisd. Ze zijn aangetrokken door de unieke artistieke schoonheid van het eiland.

Veel werknemers van Naoshima's Benesse Art Site zijn naar het eiland verhuisd, terwijl anderen zijn komen werken in de bloeiende horecasector. Zodanig zelfs dat Naoshima nu te kampen heeft met een tekort aan woningen.

Mitsubishi Materials heeft bovendien haar koperverwerkingsactiviteiten aanzienlijk verbeterd, wat de algehele kwaliteit van leven heeft verbeterd.

Tijdens een conferentie over Naoshima in 2023 sprak Eriko Ōsaka, een gerespecteerd curator en directeur-generaal van het Nationaal Kunstcentrum in Tokio, over de organisatoren van Naoshima's Benesse Art Site. Zij prees hen voor het feit dat ze het imago van het eiland "van negatief naar positief hebben veranderd door de kracht van kunst."

Volgens Ōsaka kunnen bezoekers van Naoshima "serendipiteit ervaren die ze nergens anders kunnen vinden, en iets onbekends in zichzelf ontdekken." Ze zegt dat het succes van Naoshima's Benesse Art Site betekent dat sommige eilandbewoners die zijn vertrokken "ooit zullen terugkeren."

Lees het volledige rapport (in het Engels) op de website van BBC Travel.