Rond de wereld in het Pantheon

Lawrence Weiner (1942-2021), een vrije geest en wantrouwend tegenover autoriteit en macht, beschouwde zichzelf als beeldhouwer, hoewel zijn werken bij uitstek uit woorden bestonden. Woorden die verschillende associaties oproepen, en die in verschillende vormen en op verschillende plaatsen kunnen verschijnen, maar altijd in een direct herkenbare letter die een soort watermerk van de kunstenaar is geworden.

De relatie tussen taal en plaats was juist een van de toetsstenen van zijn werk – en vormt een van de kernpunten van de tentoonstelling Around the World , die tot 31 augustus te zien is in het Nationaal Pantheon van Santa Engrácia in Lissabon.

Deze installatie speelt met het idee van de evenaar, een denkbeeldige lijn die nog steeds al onze opvattingen over ruimte bepaalt en de relaties tussen de verschillende regio's op aarde regelt.

"De werken getuigen van beweging, van navigatie, van het idee van een onzichtbare lijn, die toch bestaat en functioneel is, en die de wereldbol in twee helften verdeelt", schrijft curator Bartomeo Marí. "AROUND THE WORLD verweeft zich met de centrale cirkel op de vloer van het Nationaal Pantheon, ontworpen door architect João Antunes als het centrale roer van het gebouw […] . De cirkelvormigheid van dit werk repliceert het beeld dat cartografen doorgaans gebruiken om de evenaar weer te geven."

Het idee om hier te varen is meer dan een metafoor of een knipoog naar de Portugese geschiedenis. Weiner, geboren in de Bronx, had verschillende beroepen voordat hij fulltime kunstenaar werd, waaronder een periode als havenarbeider en op een olietanker. Later verdeelde hij zijn tijd tussen zijn studio in New York en een woonboot aangemeerd in Amsterdam.

"Onzichtbare krachten en aspecten van navigatie komen vaak voor in het werk van de kunstenaar – de Poolster, de wind, de oceaan, drijfvermogen, golven, de horizon", vervolgt Marí. "Een cultureel navigator zijn was een natuurlijke eigenschap voor hem."

Galeriehoudster Cristina Guerra, die twintig jaar met Weiner samenwerkte, herinnerde Nascer do Sol er in 2017 aan dat het werk van de Noord-Amerikaanse kunstenaar gemakkelijker te begrijpen was voor jongere generaties dan voor "iemand van in de vijftig die gewend is aan een object" . Puur materieel gezien bestaat een van zijn werken, voordat het wordt geïnstalleerd, slechts uit een vel instructies en een cd met het vectorbestand, het bestand dat als matrix dient, waaruit vervolgens de letters worden gemaakt, in elke gewenste grootte en in elk gewenst materiaal (ze kunnen op vinyl worden geprint en op de gevel van een gebouw worden geplakt, van staal worden gemaakt of zelfs op de huid worden getatoeëerd).

In het geval van de installatie in het Pantheon contrasteert de "soliditeit en tijdloosheid" van de steen met "de vergankelijkheid van Weiners typografische sculpturen", schrijft André de Quiroga, een andere deelnemer aan de tentoonstelling. Dan is er nog het hele idee van cirkelvormigheid en ruimtelijke coördinaten – 'Links van de evenaar', 'Rechts van de evenaar', enz.) – en misschien ook mentale.

"Een goede kunstenaar gebruikt geen gebruikelijke oplossingen", zei Weiner in een interview. "Kunstenaar zijn is een van de meest vrije dingen ter wereld. We vliegen niet in een vliegtuig; we schrijven geen recept uit. Het maakt niet uit of we fouten maken." Dit idee van vrijheid was hem zeer dierbaar en inherent aan zijn artistieke praktijk, die enerzijds de onuitputtelijke mogelijkheden van taal benutte en anderzijds vaak de grenzen van de galerie of het museum overschreed naar de buitenwereld.