Vrijmetselarij en Europadag

De wereld waarin wij vandaag de dag leven, zit vol gevaren en bedreigingen die wij al lang niet meer hebben gevoeld.

Tot de allergrootste behoren uiteraard de oorlogen die het land teisteren. De oorlogen in Oekraïne en Gaza zijn het verschrikkelijkst, vanwege het grote aantal slachtoffers, de lange duur ervan en omdat ze elk moment kunnen escaleren tot ongewenste en moeilijk te bevatten proporties. Maar ook omdat de humanistische geest die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog in grote delen van onze planeet heerst, lijkt te zijn aangetast. Als we het internationale recht, de conventies, verdragen en internationale organisaties vergeten die ons een relatief wijdverbreide en langdurige sfeer van vrede hadden verzekerd, klinken de oorlogstroms weer. Veel van wat we dachten dat de afgelopen decennia geconsolideerd was, lijkt af te brokkelen vanwege het onvermogen van mannen om zich te verweren tegen het brute geweld van wapens.

Vrijmetselaars geven niet snel op. Omdat wij doordrongen zijn van sterke idealen en overtuigingen, en omdat wij geloven in het Humanisme en in de onoverkomelijke deugden van de waarden Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap, geloven wij in een wereld die deze idealen getrouw weerspiegelt en die daardoor steeds beter en eerlijker wordt. Voor dit doel is er de Universele Vrijmetselarij, waarvan de Grande Oriente Lusitano – Portugese Vrijmetselarij (G∴O∴L∴) een sterke en zeer oude schakel is, die zich inzet om mensen van goede wil en vrije geest samen te brengen in een gemeenschappelijk ideaal van Vrede en Broederschap.

Daarom zag en ziet de G∴O∴L∴ met enthousiasme het proces van Europese integratie, dat werd ingezet met de Schumanverklaring van 9 mei 1950, die vandaag zijn 75e verjaardag viert. Hierdoor volgden in 1951 de Verdragen van Parijs, waarbij de EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) werd opgericht, en in 1957 de twee Verdragen van Rome, waarbij de EEG (Europese Economische Gemeenschap) en de EGA (Europese Gemeenschap voor Atoomenergie) werden opgericht. In 1993 werd dit verdrag nieuw leven ingeblazen door het Verdrag van Maastricht, dat de basis vormde voor de huidige Europese Unie. Het is om deze reden en vanwege de veranderingen in de nieuwe geopolitiek dat 9 mei vandaag de dag nog belangrijker wordt. Het is de Dag van Europa en daarom vond de Grootmeester van de G∴O∴L∴ – Portugese Vrijmetselarij dat het zijn plicht was om zich uit te spreken.

In 1950 zag Europa, en in zekere zin de wereld, een wedergeboorte van hoop op nieuwe tijden van vrede en broederschap. Kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog doemde er een nieuw gevaar op: een atoomoorlog tussen de twee supermachten van dat moment, de Verenigde Staten en de USSR. In tijden die niet minder donker waren dan de tijden waarin we nu leven, was het mogelijk om bedreigingen te overwinnen en nieuwe hoop te creëren voor een betere wereld.

Dit was mogelijk dankzij de gezamenlijke inspanningen van een groep mannen met een groot maatschappelijk bewustzijn: heersers, politici en zakenlieden. Zij wisten heel goed dat Europa niet het toneel kon worden van een nieuwe oorlog. Die zou ongetwijfeld nog veel vernietigender en misschien zelfs dodelijker zijn voor de mensheid dan alle voorgaande oorlogen. Van al deze uitzonderlijke mannen mogen we vooral de volgende noemen: Jean Monnet, de Franse zakenman en handelaar uit Cognac, die terecht de "Vader van Europa" wordt genoemd, en Robert Schuman, de Franse minister van Buitenlandse Zaken.

Het is dankzij Monnet en zijn gezamenlijke inspanningen met Schuman dat het mogelijk was om de weg te bewandelen die we vandaag bewandelen. Monnet ging ervan uit dat oorlog het ergste kwaad is dat de mensheid kan overkomen, en hij had het idee, zo schreef hij, dat ‘er geen vrede in Europa zal zijn als de staten zichzelf heropbouwen op basis van nationale soevereiniteit’. Daarom was het noodzakelijk om transnationale banden te creëren die sterker waren dan de trots van verheven patriottisme, die leidde tot nutteloze, onnodige en vaak dodelijke conflicten. Monnet stelde vervolgens, met de steun van de Franse regering en in het bijzonder Robert Schuman, de tekst op die deze op 9 mei 1950 presenteerde. Daarin daagde de Franse regering Europa uit om zichzelf te profileren als een ruimte van vrede en vrijheid. Daartoe was het noodzakelijk dat er een sterke band werd gecreëerd tussen Frankrijk en West-Duitsland (BRD), waarmee bondskanselier Konrad Adenauer prompt instemde. De tekst van de verklaring luidde: "Europa zal niet in één keer worden opgebouwd, noch volgens één enkel plan. Het zal worden opgebouwd door middel van concrete prestaties die in de eerste plaats feitelijke solidariteit zullen creëren." Daartoe stelde Jean Monnet dat het doel niet was om "staten te verenigen, maar mensen". Dat was de gevolgde weg.

De weg die voor dit proces werd gekozen, was in feite de oprichting van een supranationale organisatie die tot doel had een ‘gemeenschappelijke markt’ te creëren. Hierbij zouden mensen, goederen, kapitaal, activa en diensten vrij kunnen circuleren, waardoor er een feitelijke solidariteit tussen mensen zou ontstaan, aangezien de wederzijdse banden sterker zouden worden. Jean Monnet vatte het Europese integratieproces op als een geleidelijk proces dat van onderop tot stand kwam. Dat wil zeggen dat het van onderaf tot stand kwam, vanuit gewone burgers naar organisaties en staten, en niet van bovenaf, met 'kleine stapjes', naarmate mensen de voordelen van het proces inzagen en het wilden verdiepen.

Dit jaar vieren we de 75e verjaardag van de Schumanverklaring en het begin van de Europese integratie. Het waren jaren van vooruitgang en tegenslagen, van successen en mislukkingen, van ontmoediging en hernieuwde hoop, zoals dat bij alles wat menselijk is het geval is. Het waren en zijn echter jaren van grote ontwikkeling, maatschappelijke vooruitgang en vrede. Het is dan ook in zijn geest dat wij inspiratie moeten zoeken om de huidige moeilijkheden te boven te komen, ervan overtuigd dat wij dat alleen kunnen doen in de context van een Verenigd Europa dat een politiek, cultureel, economisch en moreel blok vormt met een eigen identiteit, waarin wij ons allemaal kunnen herkennen.

Vrijmetselarij en de Grande Oriente Lusitano – Portugese Vrijmetselarij vieren de Dag van Europa en dragen er naar beste vermogen aan bij dat de verheven doelstellingen van de Europese opbouw onder ons prevaleren en als een stevige brug naar de toekomst dienen.