Zal iemand Andy Kaufman ooit begrijpen?

Toen ik klein was, was één van de manieren waarop volwassenen ons moesten vermaken, in die tijd vóór internet, mobiele telefoons en pc's, toen al onze spelletjes bestonden uit in bomen klimmen om fruit te stelen, met een bal spelen of sardanisca's achterna rennen, één van de manieren (zei ik) waarop volwassenen ons moesten vermaken, was door moppen of raadsels te vertellen – bijna altijd moppen die een beetje pittig waren voor onze leeftijd.

Eén van de spreuken moet wel honderden keren tegen mij gezegd zijn en bestond simpelweg uit de vraag: "Wat was er eerst, de kip of het ei?", waardoor we verlamd achterbleven, want we wisten dat elk raadsel dat volwassenen ons gaven een truc was en dat het doel van de truc was om onze onwetendheid te benadrukken.

Ik geef toe dat ik lui ben: ik heb nooit de moeite genomen om uit te zoeken wie het eerst geboren is. Maar uit die tijd heb ik nog steeds waardering voor die figuren bij wie er altijd wel een grapje uit hun mond glipt, voor verhalenvertellers, voor die mannen (in die tijd waren het vooral mannen) die de gave hadden om, als ze iets vertelden, een heel café te laten stoppen met luisteren als ze een grappig verhaal of een grap verzonnen.

[de trailer voor de documentaire over Andy Kaufman, beschikbaar op Filmin:]

In Amerika, waar alles gemonetariseerd wordt, heeft een variant van deze figuur de vorm aangenomen van een stand-upcomedian : iemand die het podium opgaat en moppen vertelt, niet per se populaire moppen, maar materiaal dat hij of zij zelf heeft gecreëerd. En ik weet minstens één ding dat al eerder in mijn leven ter sprake kwam: voordat ik wist wie Andy Kaufman was, via Man on the Moon (de uitstekende biopic uit 1999, geregisseerd door Milos Forman), wist ik al dat Andy Kaufman bestond, toen ik (in een buitenlandse publicatie) las dat Man on the Moon , dat geweldige nummer van R.E.M., de eerder genoemde Kaufman als onderwerp had. In mijn geval kwam dus eerst het nummer, toen de film en uiteindelijk de komiek. Maar, en om het kort te houden: ik wist nog steeds niet wie Andy Kaufman was totdat ik de onlangs verschenen Comedy and Chaos: The Legacy of Andy Kaufman zag, die een paar dagen beschikbaar is op het Filmin-platform – een documentaire die probeert antwoord te geven op de vraag die de comedywereld zich al jaren stelt: "Wie was Andy Kaufman?", of, specifieker, "Waarom was Andy Kaufman zo?". Er zijn nooit volledige antwoorden, maar de documentaire gaat in ieder geval tot de kern.

Mocht het je verbazen hoe het zo lang geleden is dat ik Andy Kaufman echt heb leren kennen, sinds ik voor het eerst las dat Man on the Moon over hem ging, dan kan ik je als verweer aanvoeren dat het ontzettend moeilijk was om aan materiaal voor Kaufman te komen. Naarmate mijn obsessie met cabaretiers groeide, kon ik nog wel boeken en cassettes met cabaretiers van Woody Allen bemachtigen, of oude VHS-banden met George Carlin- specials , maar niets over Kaufman.

Ik wist een paar dingen, in ieder geval door het kijken en lezen over Man on the Moon (de film): dat Kaufman, meer dan alleen stand-upcomedy doen, zijn stand-ups als het ware saboteerde, waardoor er een soort existentieel ongemak bij mensen ontstond - mensen gingen naar clubs om iemand een grap te horen introduceren, de grap op te zetten, de clou te vertellen en dan weer door te gaan naar de volgende grap, en hier was een gast die tijdens zijn act begon te huilen, zijn excuses aanbood omdat hij slecht was geweest, of werd aangevallen door iemand uit het publiek.