Aanhoudende schietpartijen hebben invloed op de ontwikkeling van kinderen in gemeenschappen.

Lichamen in de rij. Drones die explosieven afwerpen. Pantservoertuigen en geweren. Brandende voertuigen. Bussen die de straten blokkeren en de opmars van politieauto's belemmeren. Lichtspoormunitie die door de lucht vliegt boven de Alemão- en Penha-complexen in het noorden van Rio de Janeiro.

De beelden, opgenomen op dinsdag 28 februari, de dag waarop de staatsveiligheidstroepen in Rio de Janeiro de zogenaamde "Operatie Containment"lanceerden , gingen de wereld over. Ze schetsten een scenario van stedelijke oorlogsvoering en benadrukten de kwetsbaarheid van de bevolking. Bovendien bevestigden ze de conclusie van verschillende studies: naast de directe gevolgen heeft stedelijk geweld ook blijvende gevolgen , die de geestelijke gezondheid van mensen die direct of indirect aan een gevoel van onveiligheid worden blootgesteld, schaden.

Volgens experts geïnterviewd door Agência Brasil beïnvloedt stedelijk geweld, door angst om te zetten in een staat van permanente alertheid, de werking van het zenuwstelsel en schaadt het de psychosociale ontwikkeling, vooral bij kinderen en adolescenten. Dit geldt met name voor mensen die gedwongen worden te leven met frequente schietpartijen in gebieden die gecontroleerd of betwist worden door criminele organisaties.

Spanning

"Blootstelling aan stedelijk geweld kan extreem veel stress veroorzaken, wat de gezondheid van mensen aantast", aldus psycholoog Marilda Lipp, een vooraanstaand expert op het gebied van stressonderzoek.

Voor haar is de zoektocht naar veiligheid een van de meest basale menselijke behoeften, na fysiologische behoeften (ademen, eten, drinken, slapen). Gevoelens van persoonlijke, familiale of gemeenschappelijke onzekerheid veroorzaken dan ook vaak ernstige emotionele verstoringen die, afhankelijk van het geval, kunnen leiden tot symptomen die verband houden met chronische angst of depressie (onder andere tachycardie, hoge bloeddruk, maag- en darmklachten, slaap- en eetluststoornissen, prikkelbaarheid en concentratieproblemen).

"De stressreactie is fysiologisch. Wanneer mensen zich bedreigd voelen, maken hun hersenen stoffen [hormonen] aan die hen voorbereiden om te vluchten of het gevaar te confronteren – oftewel te vechten. Daarom noemen we een bepaald stressniveau normaal. Het probleem is dat geen enkel lichaam, geen enkele geest, bestand is tegen een staat van permanente alertheid, zoals gebeurt bij mensen die herhaaldelijk worden blootgesteld aan geweld of bedreigingen", merkte de psycholoog op.

Volgens Marilda verschillen de reacties en gevolgen van blootstelling aan geweld en gevoelens van onzekerheid van persoon tot persoon, afhankelijk van de betekenis die iemand geeft aan de gebeurtenissen die hij of zij direct of indirect meemaakt.

"Toch is het niet helemaal onjuist om te stellen dat mensen die herhaaldelijk en langdurig aan hoge stressniveaus worden blootgesteld, vatbaar zijn voor ziekte. Zelfs zogenaamde secundaire slachtoffers, mensen die niet direct aan de risico's worden blootgesteld en geen familieleden, vrienden of naasten hebben die bedreigd worden, kunnen er in zekere mate door worden getroffen en zich machteloos en hulpeloos voelen", voegde de psycholoog eraan toe.

Marilda, bedenker van de zogenoemde Stress Control Training, een zelfbehandelingsmodel dat ze ontwikkelde op basis van andere benaderingen, betoogt dat de overheid de bevolking trainingen moet aanbieden om op een gezondere manier met stress om te gaan.

"Zonder de politieke en structurele aspecten van de kwestie te noemen, die aangepakt moeten worden, denk ik dat dit al veel mensen zou helpen, vooral degenen die zich geen psycholoog of psychiater kunnen veroorloven of die moeite hebben om de nodige zorg van deze professionals in het openbare systeem te vinden", benadrukte de psycholoog, die betoogde dat de opleiding aangeboden zou kunnen worden in de afdelingen volksgezondheid van het Unified Health System (SUS) en op scholen. "Het is erg belangrijk om onze kinderen te leren hoe ze beter met stress kunnen omgaan", concludeerde ze.

Rio de Janeiro (RJ), 30 oktober 2025 – Kinderen spelen op een plein in Vila Cruzeiro naast barricades die zijn opgeworpen om de opmars van de politie tijdens Operatie Containment tegen te houden. Foto: Tânia Rêgo/Agência Brasil

Collectiviteit

Psychiater Octávio Domont de Serpa Júnior, universitair hoofddocent aan het Instituut voor Psychiatrie van de Federale Universiteit van Rio de Janeiro (UFRJ), verzekert dat de vraag naar gezondheidsdiensten altijd toeneemt na gebeurtenissen die commotie veroorzaken en het gevoel van onveiligheid versterken.

"In Rio de Janeiro zien we al enige tijd dat deze situaties de vraag naar eerstelijnszorg, de toegangspoort tot de openbare gezondheidszorg, beïnvloeden. Daarom denk ik dat veel mensen die direct of indirect te maken hebben gehad met wat er deze week in de complexen Alemão en Penha is gebeurd, de komende dagen een arts zullen bezoeken, als ze dat nog niet hebben gedaan", aldus Domont, die benadrukte dat de kwestie verder gaat dan individueel lijden.

"Er is ook sprake van collectief lijden. Dit is een structureel, politiek en sociaal probleem dat we niet kunnen negeren. Zonder een antwoord dat recht doet aan deze collectieve dimensie, zal dit probleem iedereen blijven treffen", aldus Domont.

"Het is belangrijk dat zorgprofessionals snel kunnen reageren, zowel de directe slachtoffers van geweld als degenen die er getuige van zijn geweest, gastvrij kunnen ontvangen en passende zorg kunnen bieden. Dit om te voorkomen dat de symptomen chronisch worden. Vooral gezien de reële mogelijkheid dat veel van deze mensen opnieuw aan dit soort situaties worden blootgesteld, aangezien er op dit moment blijkbaar geen oplossing in zicht is voor het probleem van de openbare veiligheid", concludeerde de psychiater.