De dood van Daniël

Daniel Kahneman, winnaar van de Nobelprijs voor de Economie, overleed op 27 maart 2024. Maar we vernemen nu pas dat hij door middel van euthanasie om het leven is gekomen. De reden? Hij voelde dat ‘het tijd was om te gaan’, zoals hij uitlegde in een e-mail die hij enkele dagen voor de door hem gekozen datum voor een einde aan zijn leven stuurde naar Katarzyna de Lazari-Radek en Peter Singer. Deze datum werd openbaar gemaakt in het artikel dat zij in de New York Times publiceerden.

Daniel Kahneman was op 90-jarige leeftijd, met een opmerkelijke carrière achter de rug, duidelijk niet in de bloei van zijn leven, nog steeds behoorlijk gezond en helder. Het moment van “vertrekken” werd dus bepaald op basis van zijn eigen getuigenis, op basis van vage en dubbelzinnige begrippen: de gedachte dat het leven voltooid was en dat het tijd was om, op 90-jarige leeftijd, “de ellende en vernederingen van de laatste jaren van zijn leven” te vermijden. Wij weten niet hoe iemand het moment bepaalt waarop zijn leven voltooid is; Ook weten we niet welke ellende en vernederingen de laatste jaren van het leven kenmerken, tenzij we natuurlijk een leven waarin we afhankelijk zijn van de zorg van anderen, als onwaardig en ellendig beschouwen.

En het is misschien de moeite waard om over deze definitie van ‘anderen’ na te denken. Welke “anderen” zijn dit? Familie of professionele verzorgers? Katarzyna de Lazari-Radek en Peter Singer verwijzen in hun artikel naar onderzoeken die wijzen op een aantal verontrustende feiten: 42% van de mensen die om hulp bij zelfdoding vroegen, voelt zich een last voor hun dierbaren; 89% zegt geen autonomie te hebben; 88% zegt dat zij geen activiteiten hebben die het leven plezierig maken; en 64% zegt dat ze hun waardigheid hebben verloren. Eenzaamheid op oudere leeftijd, het ontbreken van ‘anderen’ dan professionele verzorgers, is ook een probleem dat uitgebreid aan bod is gekomen in verschillende onderzoeken. Alles lijkt erop te wijzen dat de vervanging van ‘andere familieleden’ door ‘andere professionals’ bij ouderen het idee heeft doen ontstaan ​​dat het leven nu voltooid is.

Een compleet leven is een leven waarin het moment waarop ‘andere familieleden’ worden vervangen door ‘andere professionals’, bepalend is voor ‘het moment om te vertrekken’. Of, zoals Daniel Kahneman zei in de hierboven aangehaalde e-mail : "Als je kijkt naar het universum en de complexiteit ervan, kan wat ik met mijn dag doe niet relevant zijn." Deze uitspraak doet ons denken aan Romano Guardini, een katholieke theoloog, in zijn reflectie op de liturgie, gepubliceerd in het Portugees onder de titel “De Geest van de Liturgie” . De liturgie (bijvoorbeeld de eucharistie) wordt soms gezien als saai, als louter theater, een opeenvolging van rituelen die een proces vormgeven dat geen betekenis lijkt te hebben. De liturgie is, vanwege het ogenschijnlijk saaie karakter ervan, een prachtige poort naar reflectie op datgene wat er ogenschijnlijk niet toe doet.

Het blijkt dat een van de gevolgen van de moderniteit de obsessie met nut is, met ‘wat ertoe doet’, dat altijd meetbaar en kwantificeerbaar moet zijn. Door alles te reduceren tot een gebruiksfunctie heeft de moderniteit ervoor gezorgd dat de mens alles verliest wat hem betekenis geeft. Maar alles wat de mens betekenis verleent, heeft in de regel geen schijnbare belangrijkheid. Zoals Romano Guardini zegt, zijn er dingen waarvan de betekenis niet waarneembaar is, omdat ze ontsnappen aan de contingentie van het lokale en het tijdelijke. Dat wil zeggen dat ze universeel zijn, maar niet omdat ze betrekking hebben op het hele universum, maar omdat ze ons, als mensen, tot leden van een ‘lichaam’ maken waarmee we een lot delen dat ons overstijgt. Daarom is de Liturgie universeel, omdat zij ons tot leden maakt van iets dat ons overstijgt. En niet omdat we allemaal hetzelfde, schijnbaar zinloze ritueel volgen.

De moderniteit, waarvan het uitwas het hyperliberalisme is waar John Gray naar verwees, heeft mensen gereduceerd tot individuen, ‘andere families’ tot ‘andere professionele verzorgers’ en de ‘Einde-van-het-Leven-Liturgie’ (onze uitdrukking) tot een functie van economisch nut. Het leven is voltooid wanneer het bedrag dat een oudere aan terminale zorg uitgeeft, hoger is dan zijn zichtbare bijdrage aan de maatschappij. Door het leven te reduceren tot nut, is het moment van vertrek het moment waarop het boekhoudkundig saldo van het leven een tekort vertoont. En omdat ouderen geen actief deel meer uitmaken van een sociaal lichaam (een lichaam dat overigens steeds meer geatomiseerd is), verliezen alle liturgische rituelen aan het einde van het leven, zoals het dragen van luiers, hun waarde en staan ​​ze symbool voor een ellendig leven dat niet meer de moeite waard is.

De moderniteit, de tijd waarin wij nu leven, weet geen raad met de ouderen. In haar obsessie met het zoeken naar het individu, naar verdienste, naar vooruitgang, heeft ze alles wat ze heeft bereikt gereduceerd tot een functie van nut en alles wat ze niet heeft bereikt tot een individuele keuze vermomd als vrijheid. Een van de gevolgen van de moderniteit en het socialisme (inclusief de ‘democratische’ variant ervan die Europa heeft overgenomen) is dat de verzorgingsstaat neerkomt op het uitbesteden van de zorg – van baby’s, kinderen, ouderen, van iedereen, iedereen, iedereen. De staat zorgt voor ons vanaf het moment dat we geboren worden totdat we onze ogen sluiten. Dit alles heeft een prijs: het reduceren van het leven tot een boekhoudkundig evenwicht.

In die zin, en ik gebruik opnieuw de woorden van Romano Guardini, is de moderne wereld niet langer een wereld die op maat voor ons is gemaakt. Dat lijkt paradoxaal, want moderniteit is ook een opmars naar controle over de natuur. Maar de ‘vorige wereld’ was een menselijker wereld. Een wereld die van ons niet heeft gevraagd om als God te zijn, om over leven en dood te beslissen, maar die ons een prominente plaats in Zijn schepping garandeert. Van hieruit naar de macht om de tijdelijkheid van het ‘einde van het leven’ te bepalen, door uit die periode een specifieke liturgie te verwijderen die nu als onwaardig wordt geclassificeerd, was een stap.

Daarbij werd alles wat saai, onwaardig en menselijk leed aantoonde, verwijderd. Maar als we terugkeren naar Romano Guardini, was de liturgie die het leven vormgaf, met al haar momenten en rituelen, het resultaat van eeuwenlange keuzes – we wisten dat er iets werkte, ook al wisten we niet waarom het werkte. Wij vonden dat de zorg tussen de generaties, tussen de jongste en de oudste, beter functioneerde. Maar we wisten eigenlijk niet waarom. In het proces om dit alles te vervangen, dat met de moderniteit begon, konden we geen geschikte vervanger vinden. ‘Andere professionele mantelzorgers’ zijn niet hetzelfde als ‘andere mantelzorgers’. En we weten zelfs waarom, maar de kosten van ‘teruggaan’ zouden zijn dat de boekhoudkundige vorm waarin de moderniteit en de staat het leven hebben veranderd, uit balans zou raken. Het is geen wonder dat ouderen ervoor kiezen om eerder te sterven.

Redactionele opmerking: De standpunten die door de auteurs van de in deze rubriek gepubliceerde artikelen worden geuit, worden mogelijk niet volledig onderschreven door alle leden van Oficina da Liberdade en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van Oficina da Liberdade over de behandelde onderwerpen. Hoewel de leden van de Oficina da Liberdade en de gastauteurs een gemeenschappelijke visie hebben op de staat, die ze klein willen hebben, en de wereld, die ze vrij willen hebben, zijn ze het niet altijd met elkaar eens over de beste manier om daar te komen.