Chinees zakendoen en Russisch nepnieuws. Spionnen, alleen uit de VS.

Het idee is niet nieuw en dateert al uit de eerste ambtstermijn van president Donald Trump: Washington wil Groenland kopen. Maar in de hoofdstad Nuuk en in Kopenhagen is de negatieve reactie op het voorstel ook niet veranderd. De gesloten deur voor de deal hield de Amerikaanse leider niet tegen, en vanuit de economische situatie wendde hij zich tot de geheime diensten . In mei gaf hij de inlichtingendienst opdracht prioriteit te geven aan het verzamelen van informatie over Groenland. Deze week bracht de Deense publieke omroep een operatie aan het licht op het grootste Arctische eiland, uitgevoerd door drie mannen met banden met de regering in Washington. Kopenhagen riep snel de Amerikaanse vertegenwoordiger in het land bijeen om de operatie te veroordelen.

Achter de acties van de Amerikaanse inlichtingendiensten in Groenland schuilt de premisse dat de nationale veiligheid afhangt van het autonoom bestuurde Deense grondgebied. "We hebben [Groenland] nodig voor de internationale veiligheid. Wist je dat we Russische boten hebben, Chinese boten, bewapende schepen overal (...) langs de kust van Groenland?" betoogde Trump in een interview met NBC News in mei van dit jaar.

"Behalve dat [de schepen] niet bestaan. China heeft geen maritieme activiteiten voor de kust van Groenland. We zien een zeer grote discrepantie tussen de feiten en het verhaal", vertelde Marc Lanteigne, hoogleraar politicologie en veiligheidsstudies aan de Arctische Universiteit van Noorwegen in Tromsø, aan Observador. In 2019, toen Donald Trump voor het eerst dreigde Groenland te kopen , was de Chinese aanwezigheid op het eiland beperkt; sommige mijnbouwactiviteiten lagen stil. Tegenwoordig zijn er geen actieve Chinese projecten op het eiland en beperkt de aanwezigheid van Peking zich tot enige interventie in de visserijsector.

De Russische situatie is anders, aangezien Moskou zijn maritieme aanwezigheid in het Noordpoolgebied inderdaad heeft versterkt . Deze versterking vond echter niet noodzakelijkerwijs plaats in Groenland, maar eerder binnen de eigen grenzen – Rusland is immers het land met het grootste gebied binnen de poolcirkel, en de Siberische kustlijn strekt zich uit over meer dan de helft van het noordelijkste grondgebied ter wereld. De Deense inlichtingendiensten rechtvaardigen de versterking van de Russische positie als gevolg van het nieuwe "onstabiele klimaat van veiligheidsbeleid", veroorzaakt door een combinatie van factoren, waaronder de oorlog in Oekraïne.

In deze nieuwe context identificeerde de Deense Defensie Inlichtingendienst (DDIS) Rusland eind 2022 als een potentiële bedreiging voor Groenland. Niet alleen de Russische "militaire macht" in het Noordpoolgebied stond op het spel, maar ook de mogelijkheid dat het Kremlin Groenland zou proberen te gebruiken om de NAVO-cohesie te destabiliseren. Bijna drie jaar later heeft Kopenhagen herhaaldelijk gewezen op de aanwezigheid van een Russische hand in Nuuk: niet via spionnen of onderzeeërs, maar via desinformatiecampagnes en politieke uitbuiting van de nieuwe context.

Historisch gezien is de belangrijkste troef van het Arctische gebied de rijkdom aan grondstoffen : onder het ijs bevinden zich enkele van 's werelds grootste reserves aan olie, aardgas en mineralen met industriële en technologische toepassingen, waaronder zeldzame aardmetalen. Recenter heeft het smelten van het poolijs, veroorzaakt door klimaatverandering, nieuwe Arctische routes geopend, die belangrijk zijn voor de wereldhandel en communicatie. Bovendien heeft de regio aan wetenschappelijk belang gewonnen, met name op het gebied van klimaatverandering en ruimtevaart.

Het Noordpoolgebied is echter inmiddels een centraal element in het internationale debat geworden om veiligheids- en defensieredenen. Slechts zeven landen ter wereld hebben grondgebied binnen de poolcirkel: de Verenigde Staten, Canada, Denemarken (via Groenland), Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland, dat het grootste deel beslaat. Met andere woorden, een van de minst onderzochte en meest veelbelovende regio's ter wereld herbergt alleen Rusland en zes NAVO-landen.

De interesse van de Alliantie in het Noordpoolgebied groeide nadat Rusland Oekraïne in 2022 binnenviel – datzelfde jaar sloten Finland en Zweden zich aan bij de NAVO, en de DDIS benadrukte dat Rusland, "ondanks zware nederlagen in Oekraïne", zijn strategische posities in de regio had behouden. Een Reuters-analyse uit dezelfde periode toonde aan dat Moskou niet alleen het aantal militaire en marinebases in de regio had behouden, maar ook had uitgebreid, door tientallen voormalige bases uit het Sovjettijdperk te heropenen .

Geen van deze veranderingen heeft echter geleid tot een grotere Russische militaire aanwezigheid in Groenland. Deskundigen die door Observador zijn geïnterviewd, geven toe dat het onmogelijk is om de omvang van deze aanwezigheid te bevestigen aan de hand van open bronnen , maar zij zijn van mening dat Moskou geen specifieke interesse heeft in Groenland. "Rusland heeft zoveel van zijn eigen Arctische gebied dat het Groenland nooit echt heeft bekeken (behalve misschien om onderzeeërs te verstoppen in de Groenlandse fjorden)", betoogt Ulrik Pram Gad, analist bij het Deens Instituut voor Internationale Studies en voormalig ambtenaar van de autonome regering van Nuuk.

De Chinese realiteit is compleet tegenovergesteld. In 2018 kondigde Peking een nationale strategie voor het Noordpoolgebied aan en verklaarde het zichzelf "een actieve deelnemer, bouwer en bijdrager aan Arctische aangelegenheden". Patrik Andersson, analist bij het Zweedse Nationale Centrum voor China, vat de Chinese belangen in de regio samen in vier dimensies: "natuurlijke hulpbronnen, handelsroutes, wetenschappelijk onderzoek en militaire overwegingen", en wijst erop dat militaire overwegingen het minst belangrijk zijn. China heeft immers, in tegenstelling tot Rusland of de NAVO, geen territoria in het Noordpoolgebied en zijn militaire prioriteiten liggen in andere internationale arena's, namelijk Taiwan en de Zuid-Chinese Zee.

China's militaire belang in het Noordpoolgebied is nauwer verbonden met een strategisch langetermijnplan, benadrukt de Chinese expert op het gebied van buitenlands beleid. "Het is een gebied waar China actief moet zijn en in staat moet zijn om macht te projecteren om een ​​wereldwijde supermacht te worden", vertelt hij aan Observador. Op dit moment is deze prognose echter "beperkt".

Eind maart 2025, enkele dagen na de parlementsverkiezingen in Groenland, vertelde de nieuw benoemde minister van Buitenlandse Zaken en Handel, Vivian Motzfeldt, aan persbureau Xinhua dat samenwerking met Peking een van de prioriteiten van de nieuwe regering was. "China is erg belangrijk voor ons en we kijken ernaar uit onze samenwerking te verdiepen", aldus de minister. De woorden van de minister weerspiegelen Nuuks economische beleid: "Klaar om te onderhandelen ". Dit motto klonk al in 2019 en eerder dit jaar opnieuw, in reactie op de uitspraken van Donald Trump: "Klaar om te onderhandelen, maar niet te koop."

De Noorse professor Marc Lanteigne stelt dat deze positie verband houdt met Nuuks langetermijndoel om onafhankelijk te worden van Denemarken. Ondanks dat Groenland een autonoom gebied is, is de economie grotendeels afhankelijk van subsidies van de regering van Kopenhagen. Het openstellen van de mogelijkheden om met verschillende partners zaken te doen, is een manier om de lokale economie te consolideren en de Groenlandse bevolking zelfbeschikking te geven.

Hoewel deze relatie strikt commercieel van opzet is, hebben de Deense geheime diensten de aanwezigheid van Chinese projecten ook aangemerkt als een veiligheidsrisico , vanwege de controle van Peking over de economie. "[De geheime diensten] zijn van mening dat Chinese private actoren door de Chinese staat, inclusief de Chinese inlichtingendiensten, kunnen worden gemobiliseerd voor geostrategische of inlichtingendoeleinden", aldus het rapport uit 2023. "Dit betekent dat Chinese investeringen geostrategische of veiligheidspolitieke doelstellingen kunnen hebben die verder gaan dan de belangen die Chinese actoren officieel als reden voor samenwerking hebben opgegeven", vervolgt de tekst.

De waarschuwing van de inlichtingendienst lijkt echter weinig meer dan een hypothetische waarschuwing, aangezien de Chinese aanwezigheid in Groenland nooit volledig is geconsolideerd en veel grote projecten nooit zijn doorgegaan. Enkele voorbeelden die door analisten en de internationale pers worden aangehaald, zijn onder meer het Hongkongse bedrijf General Nice, dat een vergunning kreeg voor het delven van ijzererts , maar nooit met de bouw begon en de vergunning uiteindelijk verloor , en NFC, een Chinees staatsbedrijf dat van plan was zink te delven in Noord-Groenland, maar er niet in slaagde een definitieve overeenkomst te sluiten met internationale partners.

Andere bedrijven waren actief maar sloten hun deuren, zoals Shenghe Resources, een bedrijf met minderheidsbelangen in een project voor de exploratie van zeldzame aardmetalen in het zuiden van het eiland. De exploratie werd door de regering van Nuuk opgeschort vanwege milieubezorgdheid over uraniumwinning en is jaren later nog steeds opgeschort – een besluit dat nog steeds teruggedraaid kan worden. "Bovendien lijkt de Chinese aanwezigheid op Groenland beperkt te blijven tot een klein aantal Chinese arbeiders in visverwerkingsfabrieken aan de westkust en misschien een paar toeristen", concludeerde Patrik Andersson tegenover Observador.

De analist wijst erop dat westerse inlichtingendiensten al deze projecten zien als een kans voor Peking om informatie te verzamelen over zijn posities in het Noordpoolgebied – zoals de Deense inlichtingendiensten waarschuwen – en sluit niet uit dat dergelijke activiteiten al in Groenland hebben plaatsgevonden. Juist vanwege de westerse aandacht en druk lijkt het echter zeer onwaarschijnlijk dat China dergelijke operaties in de nabije toekomst zal blijven uitvoeren of plannen. "Het is voor Chinese inlichtingendiensten moeilijker om te opereren onder het mom van burgers of onderzoekers, zelfs als ze op dit gebied actiever zouden willen zijn", analyseert hij.

In januari 2022 ontdekten de Noorse autoriteiten twee vernielde glasvezelkabels voor de kust van de Noorse archipel Spitsbergen, in het centrale Noordpoolgebied. Later dat jaar werd op het vasteland een Russische spion gearresteerd die vanuit Tromsø opereerde. Hoewel het eerste incident nooit onmiskenbaar met Moskou in verband werd gebracht, interpreteerde Oslo beide als onderdeel van één enkele Kremlin-campagne om NAVO-landen te bespioneren, te saboteren en te infiltreren , nu het verwikkeld was in een oorlog waarbij de Alliantie indirect intervenieerde via haar steun aan Kiev.

Hoewel deze frequente bewegingen mogelijk, zoals Ulrik Pram Gad het noemt, een "gevoel van kwetsbaarheid " bij Groenlanders hebben gecreëerd, zijn er geen meldingen geweest – bevestigd of vermoed – van onderwatersabotage of spionage in Groenland. In dit geval is de Russische aanwezigheid voornamelijk voelbaar geweest via desinformatiecampagnes. In januari maakte de DDIS bekend dat content van een nepprofiel op sociale media met links naar Moskou was geïdentificeerd en verwijderd.

"De publicatie probeerde het publieke debat in en over Groenland te exploiteren om de betrekkingen tussen Denemarken en de Verenigde Staten te verslechteren . De beïnvloedingsoperatie moet worden gezien als onderdeel van een lopende beïnvloedingsoperatie, waarbij Rusland probeert verdeeldheid te zaaien in de trans-Atlantische relatie en de westerse steun voor Oekraïne te ondermijnen", aldus de analyse van deze tak van de inlichtingendienst van Kopenhagen.

De volgende maand waarschuwden de autoriteiten opnieuw voor de mogelijkheid dat Rusland zou proberen de verkiezingen te beïnvloeden door nepprofielen te promoten en verklaringen van politici te vervalsen om de relatie tussen Washington, Kopenhagen en Nuuk te bezoedelen. Dit was overigens niet de eerste keer dat dit fenomeen zich voordeed. In 2019, tijdens de eerste ambtstermijn van Donald Trump, ontving de Amerikaanse senator Tom Cotton, die de eer opeiste voor het idee om Groenland te kopen, een brief waarin werd gesuggereerd dat Washington zowel financieel als politiek een Groenlands onafhankelijkheidsproces steunde.

De brief was ondertekend door de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken van Groenland, maar bleek een vervalsing te zijn. "Het is misschien geen vorm van directe overheidsactiviteit, maar er zijn veel manieren waarop sommige strijdkrachten de Russische taken kunnen uitvoeren (...), nepnieuws en desinformatie zijn vaak subtieler", betoogde Steen Kjærgaard, destijds majoor bij de strijdkrachten en analist bij de Deense Defensie Academie .

In het geval van Groenland zijn de Russische acties niet alleen versneld sinds februari 2022. Begin 2025 vonden er hervattingen van deze destabilisatieoperaties plaats . Ivana Stradner en Mariana Chernin, analisten bij de denktank Foundation for Defense of Democracies , schrijven de nieuwe houding van Moskou toe aan de terugkeer van Donald Trump naar het Witte Huis en zijn uitspraken over de aankoop van Groenland.

De twee onderzoekers stellen dat de Russische activiteiten tegen Groenland uiteindelijk een dubbel politiek doel dienen. Enerzijds dienen ze om Groenland, de op één na grootste landmassa binnen de poolcirkel, van de Verenigde Staten te vervreemden. Anderzijds dragen ze bij aan de rechtvaardiging van Rusland voor de illegale invasie , bezetting en annexatie van het Oekraïense grondgebied op de Krim.

Dit idee is zichtbaar in de uitspraken van minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov, die in januari verklaarde dat de “noodzaak om naar het Groenlandse volk te luisteren” met betrekking tot het aankoopvoorstel van Donald Trump “vergelijkbaar” was met de manier waarop Moskou zegt te hebben geluisterd naar de mensen van de Krim en de Donbass met betrekking tot de “illegale staatsgreep” van de Oekraïense regering.

In de zomer van 2025 zijn er geen aanwijzingen voor Russische of Chinese spionnen op Groenland. Maar als ze er wel zijn, zou dat niet verrassend zijn, gezien de strategische waarde van het eiland, de NAVO-status en de sterke aanwezigheid van de grootste tegenstander van beide landen: de Verenigde Staten. Nog verrassender is de aanwezigheid van de drie Amerikaanse spionnen, die deze week aan het licht kwamen.

"De middelen voor inlichtingenvergaring zijn per definitie beperkt", vertelde een voormalig inlichtingenfunctionaris in mei aan de Wall Street Journal . Hij merkte op dat ze daarom worden geïnvesteerd in "vermeende bedreigingen in plaats van in bondgenootschappelijke landen". Nadat de Amerikaanse krant Groenland destijds had veroordeeld boven aan de prioriteitenlijst te staan, met als doel Groenlanders te identificeren die het aankoopplan van Washington steunen, beschreef de nieuwgekozen premier van Groenland de operatie als " onaanvaardbaar, abnormaal en respectloos ".

Analist Ulrik Pram Gad rechtvaardigt de beslissing door te stellen dat Washington meer reden heeft om zich zorgen te maken over Chinese en Russische bewegingen in het Noordpoolgebied dan over de Groenlanders. Het gaat niet per se om het eiland zelf, maar om de maritieme corridor van de UKG (Groenland, IJsland, Verenigd Koninkrijk) – de twee zeestraten tussen Groenland, IJsland en het Verenigd Koninkrijk. "De basisstrategie van de VS vereist controle over het Groenlandse grondgebied om Russische kernraketaanvallen boven de Noordpool en onderzeeërs die door de UKG sluipen, tegen te gaan", legt hij uit.

In het Chinese geval wordt de Monroe-doctrine op die regio toegepast. Dit is een fundamenteel principe van het Amerikaanse buitenlandse beleid dat de betrekkingen met andere Amerikaanse landen als prioriteit beschouwt en concurrentie in die gebieden tegenspreekt. Dit is bedoeld om de weerstand van het Witte Huis tegen elke Chinese aanwezigheid (of die van welke andere rivaliserende macht dan ook) op het Amerikaanse continent en, in dit geval, in het Noordpoolgebied te rechtvaardigen.

Professor Marc Lanteigne betwijfelt echter de discrepantie tussen mogelijke rechtvaardigingen voor Amerikaanse acties en de realiteit in de regio, die minder bedreigend is. "Ik weet dat er grotere zorgen zijn over de samenwerking tussen China en Rusland, op het gebied van data-uitwisseling en wetenschappelijke operaties, maar dit is meer gepraat dan actie – er waren gezamenlijke missies van het Russische en Chinese leger en de kustwacht, maar de meeste daarvan waren meer symbolisch, een manier om te zeggen 'we zijn hier' dan een echte bedreiging," analyseert hij.

Zelfs als een Chinese of Russische dreiging werkelijkheid zou worden, benadrukken analisten dat de VS al militaire controle over Groenland hebben – niet alleen omdat het NAVO-grondgebied is of omdat het de Pitufik-basis heeft, maar ook vanwege de effectieve aanwezigheid van Amerikaanse troepen op het eiland. Gecombineerd met deze controle, de distantiëring van China de afgelopen jaren en de Russische focus op andere delen van het Noordpoolgebied, lijkt de Amerikaanse nadruk op Groenland minder op een race tegen rivalen in Moskou en Peking, en meer op een race tegen bondgenoten in Nuuk en Kopenhagen .