Het Schengendebat gaat verder: is het vrije verkeer in de EU verleden tijd?

Na Nederland, België en Duitsland is ook Polen begonnen met het opleggen van tijdelijke grenscontroles. Dit leidt tot zorgen dat het vrije verkeer binnen de Europese Unie (EU) hiermee feitelijk ten einde komt.

Polen rechtvaardigt de tijdelijke grenscontroles die het aan de grenzen met Duitsland en Litouwen heeft ingevoerd door te zeggen "de strijd tegen mensenhandel" en "het voorkomen van illegale migratie".

De Poolse minister van Binnenlandse Zaken, Tomasz Siemoniak, die aankondigde dat de controles gericht waren op smokkelaars van illegale immigranten over de grens, stelde dat "normale passagiers zich geen zorgen hoeven te maken."

Vanwege de grenscontroles die Polen aan haar landsgrenzen heeft ingesteld en die naar verwachting tot 5 augustus zullen duren, moet iedereen die de grenzen oversteekt zijn of haar identiteitsbewijs, geldige reisdocumenten en paspoort meenemen.

Er werd aangekondigd dat 5.000 militairen en onbemande luchtvaartuigen de grenscontroles zouden ondersteunen en dat 800 grenswachten, 300 politieagenten, 200 gendarmes en 500 vrijwilligers van binnenlandse veiligheidsorganisaties aan de inspecties op de eerste dag zouden deelnemen.

Grenswachten zeggen dat ze zich vooral zullen richten op bussen, minibusjes en voertuigen die grote aantallen passagiers vervoeren, evenals op voertuigen met getinte ramen.

Polen houdt Duitsland verantwoordelijk

De Poolse premier Donald Tusk wijst naar Duitsland als hij uitlegt waarom dat land controles aan de landsgrenzen heeft ingevoerd.

Tusk, die zei dat hij eigenlijk liever geen controles uitvoerde aan de landsgrenzen van zijn land, maakte meermaals duidelijk dat dit een reactie was op de eenzijdige grenscontroles van Duitsland.

Duitsland heeft sinds oktober 2023 tijdelijke grenscontroles ingevoerd aan de grenzen met Polen. De nieuwe Duitse regering onder leiding van premier Friedrich Merz, die in mei is aangetreden, heeft opdracht gegeven deze controles aan te scherpen.

De nieuwe minister van Binnenlandse Zaken, Alexander Dobrint, kondigde bovendien aan dat mensen die naar Duitsland kwamen om asiel aan te vragen, vanaf nu terug over de grens worden gestuurd.

Het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken maakte bekend dat ongeveer 1.300 mensen uit Polen sinds 8 mei, de dag waarop dit besluit van kracht werd, niet meer het land in mochten.

Jens Spahn, leider van de Christlicher Unternehmenspartei (CDU/CSU) in de Bondsdag, betoogde in zijn verklaringen aan de Duitse pers dat de partij grenscontroles niet heeft ingevoerd om "onze buren boos te maken, maar om het Duitse volk te beschermen tegen de last van illegale immigratie."

De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Johann Wadephul zei ook: "Ik ben van mening dat irreguliere migratie ons allemaal aangaat en daarom hebben we meer orde nodig, meer orde in Europa en samen met Europa is een noodzaak." Hij gaf aan dat de interne grenscontroles van de EU een noodzaak zijn en dat dit een overgangsperiode is.

Domino-effect?

Met het Schengenakkoord konden mensen vrij reizen binnen de EU-lidstaten en werden de grenscontroles tussen de lidstaten afgeschaft.

De tijdelijke hervatting van grenscontroles door veel EU-lidstaten leidt echter tot zorgen over het lot van Schengen en leidt tot levendige debatten.

Vicevoorzitter van het Europees Parlement Katarina Barley zei dat de beslissing van Polen om soortgelijke stappen te nemen nadat Duitsland grenscontroles had ingevoerd, "een weerspiegeling was van een oog-om-oog-strategie".

"Dit domino-effect zou het hele Schengensysteem natuurlijk tot zijn grenzen brengen", waarschuwde Barney op de Duitse televisie.

Is het enkel politieke symboliek?

Voor veel waarnemers in Brussel weerspiegelen de 'oog-om-oog'-maatregelen een diepere verandering, een verschuiving van Europese solidariteit naar nationale reflexen.

Het vrije verkeer in Europa neemt langzaam af, omdat elke Schengenlidstaat tijdelijke grenscontroles invoert, vertelde Birte Nienaber, hoogleraar aan de Universiteit van Luxemburg, aan DW.

Grenscontroles hebben geen enkel effect op het voorkomen van irreguliere migratie, zegt Nienaber. "Het is puur politieke symboliek."

Volgens Birte Nienaber, die benadrukte dat populistische discoursen in alle partijen aan terrein winnen met de opkomst van extreemrechtse krachten in Europa, proberen politici die onder druk staan ​​om een ​​hard standpunt in te nemen over immigratie, de massa tevreden te stellen met zichtbare en publiekelijk luide grenscontroles.

"Smokkelaars of mensen die illegaal het land proberen binnen te komen, weten heel goed hoe ze officiële controleposten moeten omzeilen... Controles houden hen niet tegen. Controles wekken alleen maar de indruk dat illegale migratie onder controle is", aldus Nienaber.

Davide Colombi, migratie-expert bij het Centrum voor Europese Beleidsstudies (CEPS), is van mening dat dergelijk beleid zich beperkt tot het creëren van percepties en niet tot het behalen van resultaten.

In een gesprek met DW benadrukte Colombi dat de lidstaten van de EU er tot nu toe niet in zijn geslaagd om aan te tonen dat grenscontroles daadwerkelijk migratie indammen of terroristische aanslagen voorkomen.

Waarom maakt het Duitse bedrijfsleven zich zorgen?

Controles aan de binnengrenzen van de EU baren Duitse bedrijven zorgen.

Helena Melnikov, secretaris-generaal van de Duitse Kamer van Koophandel en Industrie (DIHK), maakte bekend dat ze verontrustende feedback heeft ontvangen sinds Polen grenscontroles heeft ingevoerd.

Melnikov waarschuwde in een gesprek met de Duitse pers dat er ernstige problemen zouden kunnen ontstaan ​​als mensen die aan de Duits-Poolse grens wonen en over de grens forenzen, niet langer op tijd en op hun werk zouden kunnen komen. Dit zou het tekort aan vakbekwame arbeidskrachten in Duitsland ernstig kunnen vergroten.

Helena Melnikov voegde eraan toe dat de detailhandel, de voedings- en drankensector dicht bij de grens, de patiëntenzorg- en gezondheidssector en grote industriële bedrijven door dit proces worden getroffen. Zij zei: "Bedrijven hebben behoefte aan betrouwbaarheid en bewegingsvrijheid, niet aan nieuwe grenzen."

Dirk Jandura, voorzitter van de Duitse brancheorganisatie voor groothandel en buitenlandse handel (BGA), wees er in zijn verklaring aan de Duitse pers op dat grenscontroles problemen kunnen veroorzaken in de toeleveringsketens. Hij zei: "Grenscontroles mogen niet worden gebruikt als een instrument van politieke druk."

Worden illegale migranten geïnstrumentaliseerd?

Een opvallende waarschuwing kwam ook van de Duitse politievakbond.

De Duitse Politiebond (GdP) heeft de aandacht gevestigd op de noodzaak van samenwerking, en niet van spanningen, tussen de autoriteiten van de twee landen om illegale migranten die van de Duitse grens naar Polen worden teruggestuurd, weer toe te laten.

Vakbondsleider Andreas Rosskopf uitte zijn bezorgdheid dat als illegale migranten die door Duitsland worden teruggestuurd, niet in Polen worden geaccepteerd, ze "pingpongballen voor politici zouden worden". Rosskopf benadrukte dat er mensenlevens op het spel staan ​​en zei dat er "geen sprake mag zijn van een pingpongspel" tussen de twee landen.

Wordt Schengen afgezwakt?

Het EU-recht staat controles aan de binnengrenzen toe in uitzonderlijke gevallen. Deze moeten echter beperkt blijven tot zes maanden. Verlengingen zijn alleen mogelijk met concrete en redelijke rechtvaardigingen.

In Frankrijk zijn de grenscontroles echter al bijna tien jaar van kracht, met herhaaldelijke verlengingen. Ook Oostenrijk, Denemarken, Zweden en Duitsland verlengen de grenscontroles na zes maanden, maar alleen in uitzonderlijke gevallen.

"We zien dat deze grenscontroles in sommige lidstaten permanent worden. Dit was nooit de bedoeling van het Schengenakkoord", zegt Davide Colombi, migratie-expert bij CEPS.

Wordt Schengen herzien of helemaal afgeschaft? Deze vraag wordt beantwoord. De Europese Commissie werkt aan een actualisering van de Schengenregels en stelt dat deze hervormingen "niet de ondergang van Schengen zullen betekenen, maar juist een verdere ontwikkeling ervan."

Maar Colombi betoogt dat er meer nodig is om Schengen te laten overleven.

"We hebben politieke moed nodig in de EU en het herstel van wederzijds vertrouwen tussen de lidstaten", aldus de migratie-expert, eraan toevoegend dat de migratiekwestie gedepolitiseerd moet worden en dat de discussies moeten worden afgekeerd van ineffectieve maatregelen zoals grenscontroles. Deskundigen zeggen dit echter wel, maar wijzen erop dat dit op korte termijn moeilijk te realiseren is.

Welke gevolgen zou het uiteenvallen van Schengen hebben voor de Europese economie?

Birte Nienaber, docent aan de Universiteit van Luxemburg, wijst erop dat de druk om de nationale soevereiniteit te herstellen toeneemt, omdat extreemrechtse partijen het politieke discours in veel landen veranderen.

Nienaber waarschuwt dat het Schengengebied snel uiteen kan vallen als regeringen de binnengrenzen politiek blijven misbruiken.

Volgens deskundigen zou het uiteenvallen van Schengen een zware klap voor de Europese economie kunnen betekenen, omdat het vrije verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen - de vier belangrijkste pijlers van de interne markt van de EU die de EU drijvende houden - in gevaar komt.

Prijzen kunnen stijgen en er kunnen grote problemen ontstaan ​​in de toeleveringsketens.

Volgens Davide Colombi beperkt het verlies zich niet tot de economie .

Colombi wijst erop dat Schengen, oftewel vrij verkeer, een van de belangrijkste bouwstenen is van de gemeenschappelijke Europese identiteit. Hij zegt: "Als Schengen valt, zal ook het meest concrete element van het ervaren van de EU als een transnationaal project voor de volkeren van Europa verdwijnen."