Pfizergate: Ursula von der Leyens politieke Long Covid

Het Gerecht van de Europese Unie zal woensdagochtend uitspraak doen in het “Pfizergate”-schandaal rond Ursula von der Leyen. Op het hoogtepunt van de Covid-pandemie onderhandelde de voorzitter van de Europese Commissie via sms over vaccincontracten ter waarde van miljarden. De inhoud van de berichten is nog niet publiekelijk bekend.

De voorzitter van de Europese Commissie kampt met een aandoening die het best kan worden omschreven als ‘politieke langdurige Covid’.

Vier jaar nadat von der Leyen sms-berichten uitwisselde met de topman van farmaceut Pfizer, zal het Gerecht van de Europese Unie oordelen of er sprake is van een schending van de transparantieregels doordat von der Leyen weigerde de berichten openbaar te maken.

De New York Times spande in 2023 een rechtszaak aan tegen de Europese Commissie nadat deze weigerde de inhoud van de berichten die von der Leyen had uitgewisseld met Pfizer-topman Albert Bourla openbaar te maken – de Times had de berichten gepubliceerd in een interview met Bourla in 2021. Destijds onderhandelden de twee over een contract van € 35 miljard voor de levering van 900 miljoen Covid-19-vaccins, met een optie voor nog eens 900 miljoen.

De Europese Commissie bleef lange tijd in het ongewisse over het bestaan ​​van de berichten. In november vorig jaar gaf Paolo Stancanelli, advocaat bij de Commissie, echter toe dat er via private kanalen een uitwisseling tussen von der Leyen en Bourla had plaatsgevonden.

De rechtbank zou de Commissie nu kunnen bevelen de inhoud van de berichten openbaar te maken.

Verloren berichten en jetlag

De Commissie is van oordeel dat de tekstberichten gearchiveerd en bewaard zouden zijn als ze belangrijke informatie hadden bevat die rechtstreeks verband hield met de contractonderhandelingen.

Op de vraag of de berichten nog bestaan ​​of dat ze zijn verwijderd, gaf de Commissie aan dat zij hierop geen antwoord kon geven.

Ter verdediging beroept het zich op het tijdelijke karakter van tekstberichten als verklaring waarom deze niet onder de EU-transparantieregels vallen.

"De interne regels van de Commissie bepalen dat alleen berichten met een substantiële inhoud worden geregistreerd en vervolgens gearchiveerd. Met name berichten van vluchtige aard worden niet geregistreerd", verduidelijkte een ambtenaar van de Commissie.

Een ambtenaar van de Commissie schreef de communicatiepraktijk deels toe aan het tijdsverschil van zes uur tussen New York, waar Bourla werkt, en Brussel, waardoor ze “een tijdsbestek voor hun gesprekken via sms moesten vaststellen.”

Het is nog maar de vraag of deze argumenten, die het Hof in november 2024 heeft gehoord, de rechters zullen overtuigen van de oprechtheid van de Commissie.

Rechter José Martín y Pérez de Nanclares oordeelde dat de Commissie geen “voldoende en zorgvuldige” maatregelen had genomen om haar weigering om de berichten te publiceren te rechtvaardigen. Zijn collega Paul Nihoul omschreef de kwestie als ‘relatief verwarrend’.

Uitwisseling van klappen in het openbaar

Met het oog op de aanstaande uitspraak hebben verschillende NGO's en Europarlementariërs al een standpunt ingenomen.

"Deze informatie had allang openbaar moeten zijn. Wanneer beslissingen de gezondheid van miljoenen mensen beïnvloeden, kan geheimhouding geen prioriteit zijn", aldus Shari Hinds, hoofd politieke integriteit bij Transparency International.

“In het algemeen – en dit is cruciaal – zouden belangrijke publieke overeenkomsten niet via privéberichten tot stand moeten komen, maar via formele procedures die democratische verantwoording garanderen”, voegde ze eraan toe.

Verschillende politieke fracties in het Europees Parlement – ​​waaronder de sociaaldemocraten, de Groenen en enkele liberalen – hebben de Commissie ook opgeroepen om het nieuws te publiceren zodra de zaak bekend werd.

"Transparantie is geen luxe, maar een democratische plicht. Wanneer de Europese Commissie onder leiding van Ursula von der Leyen weigert sms-berichten te publiceren of vaccincontracten zwaar censureert, geeft dat een gevaarlijke boodschap af: bedrijfsgeheimen kunnen boven het algemeen belang worden gesteld", aldus Tilly Metz, Europarlementariër van De Groenen.

Von der Leyen is gewend aan felle kritiek van zowel Europarlementariërs als ngo's, maar tot nu toe heeft dit weinig invloed gehad op haar positie als hoofd van de Commissie. Zelfs als er woensdag een uitspraak tegen haar is, zal ze de aantijgingen waarschijnlijk opnieuw verwerpen.

Een geschenk voor extreemrechts?

Het besluit zou een meevaller kunnen zijn voor rechts-populistische partijen in Europa, die in hun verkiezingscampagnes in eigen land geregeld misbruik maken van schandalen in Brussel.

"Het is onmiskenbaar dat de Commissie jarenlang heeft geweigerd dit nieuws te publiceren, helaas kritische stemmen de ruimte heeft gegeven om deze kwestie in hun voordeel te gebruiken", aldus Hinds van Transparancy International.

"Ongeacht de uitkomst zal extreemrechts deze beslissing uiteraard in haar eigen belang gebruiken", aldus een bron binnen de Groene Partij.

De uitspraak, waartegen de Commissie in beroep kan gaan, volgt op uitspraken in twee andere zaken over toegang tot documenten die door ngo's waren ingediend.

Afgelopen december wijzigde de Commissie in stilte haar interne procedures voor de toegang tot documenten. Bepaalde categorieën documenten, zoals chatberichten, worden nu standaard uitgesloten van archivering.

(om)