Po ataku w Grazu: Co masowe strzelaniny mają wspólnego z męskością

Nawet po ponad dwóch tygodniach od ataku niewiele wiadomo o motywach. Bliski przyjaciel opisał 21-latka z Grazu jako introwertycznego samotnika, który lubił grać w gry FPS. Najwyraźniej chciał dołączyć do austriackiej armii, ale uznano go za psychicznie niezdolnego, według austriackiego Ministerstwa Obrony. Porzucił szkołę, którą zaatakował, będąc mocno uzbrojonym 10 czerwca po szóstej klasie.

Dlaczego Austriak zastrzelił dziesięć osób – dziewięciu uczniów i jednego nauczyciela – w swojej byłej szkole, pozostaje do dziś niejasne. Później popełnił samobójstwo. Była to najpoważniejsza strzelanina w szkole w kraju do tej pory.

Podobne akty zdarzają się raz po raz: w Niemczech szczególnie pamiętne są strzelaniny w Gutenberg Gymnasium w Erfurcie w 2002 r. i Albertville Realschule w Winnenden w 2009 r. W Erfurcie 19-latek zastrzelił 16 osób, a następnie popełnił samobójstwo. W Winnenden 17-latek zastrzelił dwanaście osób w swojej byłej szkole i dwie kolejne podczas ucieczki. On również popełnił samobójstwo.

To, co sugeruje doświadczenie, potwierdzają badania naukowe : Prawie 100 procent sprawców strzelanin w szkołach to mężczyźni. Według badania Uniwersytetu Kostaryki na temat męskości w strzelaninach w szkołach, 76 procent sprawców ma od 12 do 21 lat. Według badania Instytutu Zapobiegania Przemocy i Kryminologii Stosowanej, średni wiek wynosi nieco poniżej 16 lat.

Jak to możliwe, że młodzi mężczyźni, w szczególności, dopuszczają się tak radykalnych czynów? Zarówno dyskusje z ekspertami, jak i sytuacja naukowa jasno pokazują: nie ma prostej odpowiedzi na to pytanie.

„Każda strzelanina musi być rozpatrywana indywidualnie” — mówi Manuel Heinemann, kryminolog i ekspert w zakresie zarządzania zagrożeniami i deeskalacji. „Amok jest zawsze wieloczynnikowy”. Oznacza to, że nie ma jednego powodu, dla którego młodzi mężczyźni popełniają takie czyny. Często jest to kombinacja różnych przyczyn: niska samoocena, nękanie, brak kontaktów społecznych i konsumpcja mediów gloryfikujących przemoc.

„Z reguły strzelanina opiera się na subiektywnym problemie. Sprawca ma zatem logiczny powód swoich działań. Powód ten może być dowolny” – wyjaśnia Heinemann. W przypadku tak zwanych strzelanin szkolnych sprawcy często widzą przyczynę tego problemu w szkole, mówi Rebecca Bondü. Jest wykładowcą psychologii w Berlińskiej Szkole Psychologii i specjalizuje się w takich strzelaninach.

Zemsta jest często motywem: „Chodzi o wysłanie sygnału i wyraźne zaznaczenie, że ktoś poczuł się urażony i zdesperowany” – wyjaśnia Bondü. Podobnie jak akty terrorystyczne, masowe strzelaniny są zatem tak zwanymi aktami symbolicznymi.

Aspekt krzywdy odgrywa centralną rolę, zwłaszcza wśród nastolatków, jak wyjaśnia Heinemann: „Nastolatki są bardziej podatne na zranione uczucia. U nich często chodzi o narcyzm”. Jednak Heinemann podkreśla, że ​​nie oznacza to koniecznie, że zaburzenie osobowości jest patologiczne.

Ponadto rzadko dostępne są psychologiczne oceny sprawców, ponieważ często odbierają sobie życie po popełnieniu przestępstwa – badania pokazują, że tak jest w 40–50 procentach przypadków. Dlatego też szaleństwo często określa się mianem rozszerzonego samobójstwa. Bondü jest również ostrożny w kwestii pochopnych diagnoz patologicznych: „To, co tak naprawdę za tym stoi, to niska samoocena. Niezależnie od tego, czy jest to narcystyczne przekombinowane, czy nie”.

Czy to oznacza, że ​​młodzi mężczyźni są bardziej narażeni na cierpienie i częściej zachowują się agresywnie niż kobiety?

Tutaj również odpowiedź nie jest prosta. Różne badania dochodzą do wniosku, że takie akty przemocy są swego rodzaju mechanizmem, dzięki któremu sprawcy odzyskują swoją męskość, która, jak uważają, została wcześniej uszkodzona przez inne osoby lub dynamikę grupy.

Na przykład badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Kostaryki podaje jako przykład wykluczenie z grup sportowych z powodu rzekomego braku „męskiego” ideału ciała: W niektórych przypadkach osoby dotknięte tym problemem celowo trzymają się z dala od nich, ponieważ uważają, że nie mają odpowiedniego – tzn. silnego – ciała, przez co są jeszcze bardziej zastraszane i wykluczane.

Podobnie jak silne ciało, używanie broni było historycznie uważane za oznakę męskości, wyjaśnia badanie. W związku z tym broń jest również „podstawowym narzędziem” do przywracania subiektywnie utraconej lub uszkodzonej męskości.

„Ideał męskości z pewnością odgrywa rolę” – dodaje Heinemann. „Jeśli łatwo mnie urazić i czuję się bezsilny, mam tendencję do szukania schronienia w obrazie, w którym siła odgrywa rolę”. Taki obraz może być przedstawiony na przykład w grach typu first-person shooter, ale także przez innych masowych morderców. Potencjalni przyszli sprawcy widzą w nich wzory do naśladowania i utożsamiają się z nimi.

Potencjał takich identyfikacji i możliwość nawiązywania kontaktów wzrosły jeszcze bardziej dzięki internetowi, podkreślają zarówno Heinemann, jak i Bondü. Na przykład sprawca w Grazu wyraźnie inspirował się strzelaniną w szkole Columbine w 1999 r., w której dwóch uczniów zastrzeliło 13 osób, a następnie siebie, zgodnie z dochodzeniami . Zbrodnia ta jest uważana za punkt zwrotny w kontekście strzelanin szkolnych, również dlatego, że później pojawiły się niezliczone filmy, które prawdopodobnie posłużyły jako plan dalszych masowych strzelanin w szkołach w USA.

Kluczowa odpowiedź na pytanie o rolę męskości w aktach masakry leży w różnych sposobach, w jakie mężczyźni radzą sobie z emocjami. „Chłopcy i mężczyźni mają tendencję do eksternalizacji”, wyjaśnia Bondü. Oznacza to, że mają tendencję do kierowania swojej agresji na zewnątrz, podczas gdy kobiety mają tendencję do kierowania jej przeciwko sobie. Ta eksternalizacja emocji staje się szczególnie widoczna w masakrze, która jest tak zwanym rozszerzonym samobójstwem.

W następstwie takich przestępstw często pojawia się pytanie, czy można było im zapobiec. Kluczowym czynnikiem jest tu tzw. przeciek, czyli sugestia zaplanowanego aktu przemocy przez sprawcę. Może się to zdarzyć celowo lub przypadkowo.

Bondü specjalizuje się w swoich badaniach nad procesem przecieku. „Definicja przecieku jest bardzo szeroka w odniesieniu do wypowiedzi i zachowań ludzi” — mówi. Ale: „Przeciek to tylko to, co potencjalnie mogą zaobserwować osoby niezaangażowane” — wyjaśnia Bondü.

Oznaki zbliżającego się przestępstwa mogą obejmować ogłoszenia, rysunki, angażowanie się w kontakty z innymi sprawcami lub pewne działania pożegnalne, takie jak rozdawanie przedmiotów osobistych przed planowanym przestępstwem. Noszenie policyjnych lub wojskowych rekwizytów, takich jak mundury, jest również znakiem ostrzegawczym, mówi Heinemann.

Trudność, wyjaśnia Bondü, polega na tym, że zachowanie polegające na przeciekaniu może się znacznie różnić w zależności od sprawcy. Czasami stwierdzenia są bardzo szczegółowe, czasami tylko niejasne. Znak ostrzegawczy: „Często przeciekanie wiąże się z powtarzaniem rzeczy bardzo często. W związku z tym odpowiadające im fantazje są wyrażane przez dłuższy okres czasu w różnych kontekstach” — wyjaśnia psycholog. „Najpóźniej nadszedł czas, aby przyjrzeć się temu bliżej” — ostrzega.

Pozostaje: „Nie ma jednego profilu sprawcy. Nie można pracować z listą kontrolną” – mówi Bondü.

Często zarzuca się jej zbytnie skupienie się na sprawcy w przypadku tak brutalnych przestępstw, podczas gdy losy ofiar są spychane na dalszy plan. Ten zarzut jest uzasadniony, mówi kryminolog Heinemann, ale: „Z naukowego punktu widzenia trzeba być w stanie zrozumieć sprawcę, aby działać zapobiegawczo”. Jednak odpowiedzialne podejście do tematu, zwłaszcza przez media, jest ważne, aby uniknąć efektów naśladownictwa.