Amerykanie, którzy kształcili się w Hiszpanii w Residencia de Señoritas

Filozof Jacques Derrida twierdzi, że bez możliwości zapomnienia nie byłoby potrzeby archiwizowania. Archiwum to papiery, listy, śmieci. Archiwum to pamięć, serce, głosy z czasów minionych. Każdy, kto słucha tych głosów, może poznać ich historię i ją opowiedzieć. Właśnie to zrobiła pisarka i wykładowczyni uniwersytecka Cristina Oñoro (Madryt, 45 lat) w eseju En el jardín de las americanas , opowiadającym o członkiniach Międzynarodowego Instytutu i Residencia de Señoritas, w którym wspomina o więziach przyjaźni, jakie nawiązały się między jej studentkami i nauczycielkami — oprócz dzielenia budynków, ogrodu i biblioteki — oraz o zaangażowaniu, które doprowadziło ich do zjednoczenia: aby kobiety mogły zdobyć wykształcenie, o jakim marzyły i jakiego pragnęły.

To właśnie słynna Maria Curie zabrała ją do archiwum Domu Dam. Cristina Oñoro zbierała materiały do ​​swojej poprzedniej książki Las que faltaban i chciała dowiedzieć się czegoś więcej o pobycie polskiej naukowczyni w placówce znajdującej się przy ulicy Fortuny w Madrycie, która obecnie jest siedzibą Fundacji José Ortegi y Gasseta-Gregorio Marañóna. I tam natknął się na historię „Amerykanów”. Zanurzona w bezdechu zachwytu w archiwach Residencia de Señoritas oraz w archiwach innych amerykańskich i brytyjskich organizacji i uniwersytetów, takich jak Smith College, Harvard i Cambridge, Cristina Oñoro śledziła życie dyrektorów, nauczycieli i studentów Międzynarodowego Instytutu.

„Archiwum jest bardzo silną metaforą, pozwalającą mówić o przeszłości, również z perspektywy feministycznej, ponieważ oferuje możliwość znalezienia źródeł, które pozwolą nam napisać na nowo historię, w której kobiety są nieobecne” – mówi Oñoro. „Miałam wrażenie, że zakochałam się w archiwum Residencia de Señoritas, we wszystkim, co wciąż mamy do opowiedzenia, a także w budynku i ogrodzie, które sugestywnie nadały tytuł książce. A kiedy tamtego ranka opuściłem Fundację Ortega-Marañón, gdzie zapoznawałem się z jego dokumentami, zawróciłem i wszedłem do Międzynarodowego Instytutu, który mieści się na następnej ulicy, i zacząłem interesować się transatlantycką historią przyjaźni, która zaczyna się od Alice Gulick .

Pierwszą Amerykanką jest Alice Gordon Gulick. 24-letni, świeżo poślubiony protestancki misjonarz z Bostonu wyrusza w podróż do Hiszpanii. Jest rok 1871. Od czasu uchwalenia Konstytucji z 1869 roku, po rewolucji La Gloriosa , w Hiszpanii panuje wolność wyznania, prawo do zrzeszania się i wolność edukacji. Oprócz zaangażowania w wierzenia religijne, Alice Gulick ma jeszcze jedno: zaangażowanie w edukację kobiet. Ona sama kształciła się w jednej z pierwszych instytucji w Stanach Zjednoczonych oferującej kobietom wykształcenie uniwersyteckie, Mount Holyoke Seminary, które Oñoro również odwiedzi.

Pierwsze lata w Hiszpanii nie były łatwe. Alice Gulick założyła szkołę z internatem dla dziewcząt w Santander i San Sebastián, gdzie dziś park w Intxaurrondo nosi jej imię. Trzydzieści lat później, w 1903 roku, założyła Międzynarodowy Instytut w Madrycie, na ulicach Fortuny i Miguel Ángel. Nie dożył uroczystości otwarcia, zmarł jeszcze w tym samym roku w londyńskim szpitalu. W swoim eseju Cristina Oñoro podąża śladami Gulicka. Udaje się na Cmentarz Cywilny w Madrycie, gdzie jego grób znajduje się niedaleko grobów Francisco Ginera de los Ríos i Gumersindo de Azcárate’a – dwóch intelektualistów związanych z Institución Libre de Enseñanza, pod którego wpływem w 1915 r. powstała Residencia de Señoritas. Następnie udaje się na protestancki cmentarz Cazoña w Santander. Pochowany jest tam syn Willie’ego, którego Alice Gulick straciła, gdy miał miesiąc, a którego nazwisko autorka odnajduje w Księdze Rejestru Pogrzebowego cmentarza protestanckiego, przechowywanej w archiwach stolicy Kantabrii. Po raz kolejny mamy archiwum, które przechowuje pamięć, serce i głosy przeszłości. Rok później misjonarz udał się jeszcze dalej, do Auburndale, rodzinnego miasta Gulicka, w stanie Massachusetts.

„Chciałam przejąć pałeczkę od innych badaczy, takich jak Pilar Piñón, która jest obecną dyrektorką Międzynarodowego Instytutu i napisała rozprawę doktorską na temat wymiany akademickiej ze Stanami Zjednoczonymi, a także od Carmen de Zulueta , której książki o Międzynarodowym Instytucie i Residencia de Señoritas są obecnie niedostępne, ale stanowią punkt odniesienia. „Carmen de Zulueta była bardzo ważną działaczką hiszpańską, studentką Institución Libre de Enseñanza i Instituto-Escuela, która musiała udać się na wygnanie do Stanów Zjednoczonych” – wyjaśnia Oñoro.

Po śmierci Alice Gulick, edukatorka Susan Huntington zostaje poproszona o objęcie stanowiska dyrektora Międzynarodowego Instytutu. Huntington trudno jest zaakceptować propozycję, ponieważ musi zrezygnować ze stanowiska dziekana Uniwersytetu Portoryko, ale w końcu decyduje się na to. Rozpoczyna się wspaniały okres. W 1912 roku Instytut Międzynarodowy miał stu dwudziestu pięciu studentów i oferował nauczanie, naukę w szkole średniej i konserwatorium, a także zajęcia muzyczne i kursy językowe. Wśród pierwszych studentek znajdzie się córka pisarki Carmen de Burgos Colombine i córka Joaquina Sorolli . Istniała nawet możliwość, aby malarz prowadził tam zajęcia, ale wycofano się z tego pomysłu ze względu na koszty, jakie wiązałyby się z przygotowaniem pomieszczenia do zajęć. W tej instytucji wykładali tacy filozofowie jak José Ortega y Gasset, a wykładała tam również utalentowana profesor María de Maeztu . Później wybrano ją na dyrektorkę Domu dla Młodych Dam, tak więc więzy przyjaźni z Międzynarodowym Instytutem zostały nawiązane już na samym początku.

Bliskość studentek i nauczycieli dwóch sąsiadujących ze sobą instytucji oraz ich wspólny cel, jakim było zapewnienie kobietom wyższego wykształcenia, skłoniły je do podjęcia stałej współpracy. Do tego stopnia, że ​​gdy Residencia de Señoritas potrzebowała nowych pomieszczeń, to właśnie Międzynarodowy Instytut je zapewnił na mocy umowy z Radą ds. Rozwoju Studiów, podpisanej przez Santiago Ramóna y Cajala i Caroline Bourland, amerykańską profesor, która właśnie przybyła do Madrytu ze Smith College. Jedna z najsłynniejszych dyrektorek Międzynarodowego Instytutu, chemiczka Mary Louise Foster, również pochodziła z tego uniwersytetu. María de Maeztu nada nowym laboratoriom w Domu Kobiet jej imię.

„Wiele debat na temat rozwodów i dostępu kobiet do edukacji miało miejsce w Residencia de Señoritas i w Instytucie Międzynarodowym. Zanim klub przeniósł się do Domu Siedmiu Kominów, który obecnie jest siedzibą Ministerstwa Kultury, pierwszym miejscem spotkań Klubu Licealnego był budynek Instytutu Międzynarodowego. A w Lyceum Clubie odbywały się debaty, które później dotarły do ​​Kortezów, jak na przykład ta na temat głosowania między Victorią Kent i Clarą Campoamor — wspomina Oñoro. Wszystko zaczęło się od dzielenia ogrodu, ale nie byle jakiego, bo pełnego drzew wiedzy.