Sargatal, człowiek, który chce uratować ptaki

Jordi Sargatal, sekretarz rządu ds. transformacji ekologicznej, był jedną z osób zaangażowanych w negocjacje mające na celu sfinalizowanie propozycji administracji dotyczącej rozbudowy lotniska Barcelona-El Prat.

Od samego początku Sargatal przyjął rolę „głównego bohatera” w negocjacjach między Aeną, Ministerstwem Transportu, a Generalitat (rządem katalońskim). Był tym „uciążliwym”, jak sam siebie określa, osobą, która domagała się środków mających na celu zmniejszenie wpływu przedłużonego trzeciego pasa startowego na lagunę Ricarda, która miałaby zostać przebudowana przy zachowaniu tej samej powierzchni wody.

Jednocześnie jest osobą, która najmocniej broniła korzyści płynących z wdrożenia środków kompensacyjnych w zakresie środowiska naturalnego, takich jak zakup 270 hektarów ziemi rolnej, które mają zostać przekształcone w nowe tereny podmokłe dla chronionych ptaków. Tego zadania musi podjąć się Aena.

Umiarkowany konserwatysta

Opóźnienie w propozycji rozbudowy lotniska wynika z konieczności dostosowania go do ścisłych ograniczeń narzuconych przez europejskie prawodawstwo środowiskowe. Rozszerzenie lotniska oznacza „dotknięcie” obszarów naturalnych oznaczonych jako Natura 2000, co z kolei wymaga uprzedniego uzyskania zielonego światła od Komisji Europejskiej. Opinia UE będzie musiała ustalić, czy „istotne powody nadrzędnego interesu publicznego”, na które Hiszpania musi się powołać, aby uzasadnić zmianę granic tych obszarów naturalnych, zgodnie z postanowieniami Dyrektywy Siedliskowej, zostały spełnione.

Od ponad 45 lat Jordi Sargatal praktykuje pragmatyczny i umiarkowany konserwatyzm, kierując się strategią „uwodzenia środowiskowego”, którą wykorzystuje do edukowania i godzenia przeciwstawnych stanowisk.

A przez lata wielokrotnie ścierał się ze stanowiskami niektórych opornych sektorów rolniczych. Czy znów się potknie w próbie ochrony ptaków? Odpowiedź będzie zależeć od politycznego przywództwa jego przełożonych.

Wojna Aiguamolls de l'Empordà

Sargatal był kiedyś młodym liderem ruchu na rzecz ochrony środowiska, który promował protesty, które zahamowały rozwój urbanistyczny Castelló d'Empúries na terenie, który ostatecznie stał się Parkiem Przyrodniczym Aiguamolls de l'Empordà.

Mając zaledwie 19 lat, w lipcu 1976 r. zainicjował — i dzięki mobilizacji społecznej, którą wywołał — odniósł sukces w walce z jednym z najważniejszych projektów rozwoju miast promowanych w Katalonii w latach 70. Ten przedwcześnie dojrzały miłośnik przyrody przewodził ruchowi przeciwko planowanemu nowemu rozwojowi miast w Zatoce Róż, w Castelló d'Empúries.

Firma Port Llevant, zależna od Banco de Madrid i Banesto, miała pozwolenie na budowę dużego osiedla mieszkaniowego w jednym z ostatnich dziewiczych obszarów wybrzeża Girony, na mokradłach, które odwiedzał wielokrotnie od dzieciństwa, zarówno podczas samotnych, jak i towarzyskich wycieczek, i gdzie odkrył ten naturalny skarb. Jego osobisty upór był jednym z czynników, które udaremniły jeden z wielkich projektów rozwoju miast reżimu Franco.

Strategia dialogu

I nie było łatwo przekonać rolników, że te pola ryżowe będą również parkiem naturalnym. „Spędziłem wiele godzin: z każdych trzech godzin jedną poświęciłem na kłótnie i spory, drugą na negocjacje, a trzecią na zawieranie przyjaźni”.

Od czasu wygranej w bitwie pod Aiguamolls del Empordà, Sargatal stał się centralnym punktem wszelkich kwestii związanych z zarządzaniem środowiskiem naturalnym w Katalonii.

Był pierwszym dyrektorem samego Parku Narodowego Aiguamolls; kierował Fundació Territori i Paisatge, która wspierała dziesiątki projektów ochrony przyrody; wraz z Ramonem Mascortem i Josepem del Hoyo założył Edicions Lynx, wydawnictwo poświęcone książkom ornitologicznym, którego najbardziej znanym dziełem jest Handbook of the Birds of the World, pozycja o zasięgu światowym.

Sargatal brał również udział jako mediator w wielu konfliktach na tle środowiskowym, często pojawiających się w samym rządzie Katalonii, który jest stale poddawany presji ze strony sektora rolniczego.

Już pod koniec lat 90., gdy planowano poprzednią rozbudowę lotniska El Prat, Sargatal poparł pomysł, że możliwe będzie „przeniesienie” części naturalnych lagun w tym rejonie, jeśli zostaną podjęte środki kompensacji ekologicznej.

Mediator w postępowaniu trójstronnym

W 2005 r. został wezwany przez prezydenta Pasquala Maragalla do rozwiązania różnic między ministrami Antonim Siuraną (Rolnictwo, PSC) i Salvadorem Milà (Środowisko, ICV) w sprawie odpowiedzi, jaką należy udzielić Komisji Europejskiej w sprawie otwartej po projekcie nawadniania Segarra-Garrigues i niewystarczającym wyznaczeniu specjalnych stref ochrony ptaków. Nie zapominajmy, że intensywne nawadnianie niszczy ekosystemy ptaków stepowych, które są chronione przez prawo.

Był również kontrowersyjnym obrońcą propozycji budowy nowej restauracji Fundacji El Bulli w Cala Monjoi, Roses, położonej na terenie Parku Przyrody Cap de Creus. Zawsze czuł się komfortowo, korzystając ze swobody wypowiedzi, z takim stopniem niezależności, jaki daje bycie sympatykiem socjalistów.

Niewielu ornitologów na froncie politycznym

Nie zdarza się często, aby ornitolog, przyrodnik, wskoczył na głęboką wodę i wkroczył do polityki z odpowiedzialnym stanowiskiem. Było kilka takich przypadków. Jego poprzednikiem w tej kwestii w Katalonii był Joaquim Maluquer, który był sekretarzem rządu i przez pewien czas bardzo wpływową osobą. A w Hiszpanii Jesús Garzón, który był dyrektorem generalnym w Estremadurze; Joan Mayol, minister rolnictwa w rządzie Balearów; Luis Maestre, pierwszy dyrektor Agencji Ochrony Środowiska w Madrycie; i Cosme Morillo, wysoki rangą urzędnik w byłej ICONA. Są to jedyni ornitolodzy, którzy zajmowali odpowiedzialne stanowiska w polityce.

Kompromisy mające przekonać Europę

Od czasu objęcia urzędu Sekretarza ds. Transformacji Ekologicznej we wrześniu 2024 r. Sargatal utrzymywał, że rozbudowa lotniska El Prat i ochrona ptaków są „w pełni kompatybilne”. „Wbrew temu, co myśli wiele osób, uważam, że korzystając z inwestycji, którą Aena zaplanowała dla lotniska, możemy znacznie poprawić stan delty Llobregat” — powiedział wówczas La Vanguardia.

Plan przekonania Europy obejmuje zatem przedstawienie różnych programów rekompensat środowiskowych. W zamian za utratę 27 hektarów terenów naturalnych, zostanie pozyskanych 270 hektarów nieuprawianych, jałowych, podatnych na powodzie lub nieproduktywnych gruntów rolnych, które zostaną przekształcone w nowe, renaturalizowane obszary dla ptaków.

Ponadto propozycja rozszerzenia obejmuje fundusz środowiskowy w celu poprawy zarządzania obszarami rolniczymi i terenami podmokłymi. „To może być ciekawe doświadczenie; będziemy zachęcać rolników do otrzymywania wynagrodzenia za produkcję bioróżnorodności” — dodaje Jordi Sargatal, Sekretarz ds. Ekologicznej Transformacji.

Prawdziwą przeszkodą jest dokumentacja UE

Jednakże główną przeszkodą blokującą rozbudowę lotniska jest postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego prowadzone przez UE w związku z brakiem ochrony całej delty Llobregat po poprzedniej rozbudowie lotniska (2002 r.).

W odpowiedzi na skargę Depany Komisja Europejska wysłała w 2021 r. do Hiszpanii pismo z formalnym zawiadomieniem, oskarżając ją o naruszenie dyrektyw europejskich poprzez niewdrożenie środków rekompensaty środowiskowej, które towarzyszyły pracom z 2002 r. W odpowiedzi na te żądania rząd zatwierdził w lipcu 2024 r. rozszerzenie Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków (SPA), zwiększając ich powierzchnię z 935 do 2407 hektarów.

Ale Aena musi również sprostać innym wymaganiom, takim jak renaturalizacja (na bardzo zaawansowanym etapie) parkingów, nieprawidłowo zbudowanych na terenie rezerwatu przyrody Can Sabadell (korytarz łączący enklawy Els Reguerons i Remolar w Viladecans).

Zarządzanie obszarami chronionymi – kluczowa kwestia

I wreszcie, a to jest kluczowa kwestia, należy zatwierdzić Plan Ochrony Środowiska Naturalnego i Krajobrazu Delty Llobregat, aby określić użytkowanie gruntów na tych obszarach chronionych za pomocą planu zarządzania. I tu leży prawdziwy kamień obrazy. Właściciele gospodarstw rolnych (Sant Isidre Agricultural Institute) i Unió de Pagesos odrzucają rozbudowę tych SPA, ponieważ wielu z nich aspiruje do budowy szklarni lub magazynów, aby zwiększyć logistykę przemysłu rolno-spożywczego. Dlatego wnieśli pozwy do sądu, aby zażądać unieważnienia SPA; twierdzą, że istnieje niepewność prawna.

Minister Sílvia Paneque obiecała rolnikom, że przed końcem roku przedstawi plan zarządzania, aby wyjaśnić, jakie będą możliwe zastosowania. Stara się o ugodę pozasądową z tymi organizacjami. Ale zdewaluowana umowa może być bezwartościowa.

Rozwiązanie tej sprawy jest niezbędne, aby przekonać Europę i zamknąć sprawę.

Sargatal twierdzi, że plan zarządzania tymi przestrzeniami będzie gotowy przed końcem roku.

Laguny potrzebują wody

Tymczasem różne głosy wskazują, że aby mieć pewność, że Bruksela zamknie sprawę, należy rozwiązać inne kwestie, takie jak poprawa przepływu wody zasilającej laguny lub prace renaturalizacyjne w korytarzu przybrzeżnym w El Prat (dawne pole golfowe), a także w rejonie Remolar-la Murtra, gdzie usunięto niektóre stare kempingi, ale prace nadal trwają.

Spełnienie wymogów narzuconych przez Europę będzie miało zasadnicze znaczenie dla zamknięcia sprawy UE, tymczasem Bruksela już zażądała, aby rząd przedstawił zaległe prace domowe dotyczące środowiska, zanim rozpocznie kolejną rozbudowę lotniska.

W związku z tym archiwizacja tego pliku stanowi niezbędny warunek, aby Komisja Europejska mogła wydać (w stosownych przypadkach) pozytywną opinię w sprawie wnioskowanego nowego przedłużenia.

A przede wszystkim trzeba będzie wziąć pod uwagę fakt, że znaczna część nowych obszarów rekompensat obiecanych w zamian za rozbudowę lotniska stanowi integralną część zatwierdzonych już (w lipcu) planów rekompensat (SPA) w odpowiedzi na wymogi (zawarte w dossier europejskim) dotyczące rekompensat za poprzednią rozbudowę lotniska (w 2002 r.).