Dziewczyna, która bawiła się umarłymi

Wszystko było zakazane, poza umieraniem. Były tylko druty kolczaste i martwi ludzie. Góry trupów, na które można było się wspiąć”. W wieku 12 lat Ceija Stojka bawiła się ze zmarłymi, którzy stali się jej obrońcami. Jej matka nauczyła ją, jak pozbyć się strachu przed nimi, owijać się ich ubraniami i zwijać się w zagłębieniach ciał pozbawionych mięsa i wnętrzności, aby chronić się przed zimnem. „Tam mogłam znaleźć spokój, a to chroniło mnie przed wiatrem. Lubiłam to robić”, wyznała wiele lat później filmowcowi Karin Berger. To, a także żucie soku z gałęzi małego drzewa, które wyzierało przez szpary w barakach, uratowało jej życie, bez wody i jedzenia, w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen, dokąd została przeniesiona po przeżyciu Auschwitz i Ravensbrück.

Zanim osiągnęła dorosłość, widziała rzeczy, których nigdy nie powinna była zobaczyć i słyszała okropne dźwięki, których nigdy nie mogła zapomnieć, ale podobnie jak większość Romów i Sinti Cyganów, którzy uciekli przed nazistowską próbą eksterminacji (było pół miliona bezpośrednich ofiar), wolała pozostać cicho, odbudowując swoje życie w ciszy, z włosami farbowanymi na blond jako tarczą ochronną przed rasizmem. Byli więzieni w obozach zagłady, sterylizowani, zniewalani, torturowani w eksperymentach medycznych lub rozstrzeliwani w masowych zabójstwach. Ale dla powojennej sprawiedliwości nie był to romski holokaust, ale uzasadnione prześladowanie przez ludzi Hitlera przeciwko „zarazie cygańskiej”, którą kojarzyli z przestępczością, lenistwem i antyspołecznym zachowaniem.

Jak to możliwe, że jej matka ocaliła ją przed Holokaustem Romów, skoro nie potrafiła ochronić swojego uzależnionego od narkotyków syna?

Urodzona w Austrii w rodzinie handlarzy końmi, Ceija Stojka (1933-2013) wróciła do Wiednia pieszo i zarabiała na życie jako sprzedawczyni dywanów ulicznych. Miała 54 lata, gdy śmierć jednego z jej dwóch synów z powodu przedawkowania sprowadziła ją z powrotem do tamtych okropnych czasów. Jak to możliwe, że jej matka uratowała ją przed masakrą, a ona nie była w stanie ochronić syna? Zachęcona przez Bergera, który później poświęcił jej dokument, opowiedziała swoją historię, wyciszoną przez tyle lat w filmie „I Dream I Live?” Cyganka z Bergen-Belsen . Przede wszystkim zaczęła tworzyć wizualne archiwum w formie obrazów, w których uchwyciła wszystko, od szczęśliwego dzieciństwa, jazdy wozem przez pola słoneczników, po zagładę ludności romskiej, siebie i swoich rodaków jako wychudłe, bezimienne postacie z patyczaków, z butami członków SS na pierwszym planie, jakby były gigantycznymi kominami.

Przeczytaj także

W 2019 roku Muzeum Reina Sofía poświęciło jej piękną wystawę, a teraz niektóre z jej obrazów są częścią wystawy „Fabulous Landscapes ”, którą Manuel Borja-Villel prezentuje w Pawilonie Victòria Eugènia. Artystka podpisuje je na dole, rysując obok swojego imienia gałąź tego zbawiennego drzewa.