Wymienił stary piec na pompę ciepła i fotowoltaikę. Zamiast oszczędzić, dziś płaci krocie

• Sprawa dotyczy osób, które zainwestowały w fotowoltaikę lub pompy ciepła z nadzieją na niższe rachunki za energię, ale zamiast oszczędzić - straciły.
• Resort klimatu i środowiska zapewnia, że regulacje wprowadzone w "Czystym Powietrzu" zwiększają ochronę beneficjentów programu.
• Ponadto w październiku rząd przyjął projekt nowelizacji ustawy o odnawialnych źródłach energii. Przepisy mają na celu dalszy rozwój instalacji OZE.

Z interpelacją do MKiŚ w sprawie fotowoltaiki i pomp ciepła zwrócili się Dariusz Matecki, Michał Woś i Piotr Uruski (Prawo i Sprawiedliwość). Opisana w niej sprawa dotyczy seniora, który podczas spotkania marszałka Sejmu Szymona Hołowni z mieszkańcami Pleszewa opisał swoje problemy finansowe, z którymi mierzy się po tym, jak wymienił stary piec pompę ciepła i instalację fotowoltaiczną.

Mężczyzna opowiadał, że w wymianę źródła ciepła zainwestował oszczędności życia. Tymczasem jego rachunki za energię elektryczną zamiast spaść, wzrosły do kilku tysięcy złotych rocznie, rujnując jego domowy budżet.

Autorzy interpelacji - posłowie PiS - wskazali w jej treści, że obecna koalicja rządząca wielokrotnie obiecywała znaczne korzyści z inwestycji w zieloną energię, w tym niskie rachunki za prąd i poprawę jakości życia.

Polacy, w tym seniorzy, tacy jak pan Zdzisław, uwierzyli, że zmiany technologiczne, promowane jako ekologiczne i ekonomiczne, przyniosą im bezpieczeństwo finansowe. Niestety, rzeczywistość okazała się daleka od obietnic

- napisali i zwrócili się do MKiŚ z pytaniem, czy w ciągu ostatniego roku podjęło działania w celu realizacji obietnic związanych z efektywnością ekonomiczną instalacji pomp ciepła i fotowoltaiki, czy prowadzi monitoring problemów osób, które zainwestowały w odnawialne źródła energii oraz jakie rozwiązania są opracowywane, aby zapobiec ich zubożeniu.

Chcieli też wiedzieć, czy resort planuje korekty w systemie wsparcia dla prosumentów i jakie są plany ministerstwa dotyczące zmiany obecnego systemu rozliczeń za energię, które sprawiają, że nawet posiadacze fotowoltaiki ponoszą znaczne opłaty.

Do sprawy odniósł się Miłosz Motyka, wiceminister klimatu i środowiska. Jak wskazał, działania na rzecz poprawy efektywności ekonomicznej instalacji pomp ciepła i fotowoltaiki już są podjęte. To przede wszystkim dokonane zmiany w programie "Czyste Powietrze" oraz przygotowanie projektu przepisów mających na celu poprawę rozliczeń instalacji prosumenckich.

I tak w 2024 r. do programu "Czyste Powietrze" wprowadzone zostały zmiany dla ochrony beneficjentów przed instalacją niskiej jakości pomp ciepła w nieocieplonych budynkach. Jak podkreśla Motyka, wprowadzone rozwiązania ograniczają ryzyko wysokich rachunków za energię elektryczną. Zmiany te, wprowadzone od 22 kwietnia 2024 r., polegają na finansowaniu jedynie pomp ciepła i kotłów na biomasę wpisanych na listę Zielonych Urządzeń i Materiałów prowadzoną przez Instytut Ochrony Środowiska.

Wpis na listę mogą uzyskać tylko pompy ciepła posiadające badania efektywności energetycznej w akredytowanych laboratoriach badawczych na terenie UE/EFTA, a do końca 2024 roku także pompy posiadające europejski znak jakości (HP Keymark, EHPA-Q, Eurovent).

Ta zmiana, zdaniem Motyki, ogranicza możliwość instalacji z programu "Czyste Powietrze" niezweryfikowanych pomp ciepła złej jakości, bez wiarygodnych informacji o efektywności energetycznej.

Od 14 czerwca 2024 r., w przypadku kupna i montażu pompy ciepła z dotacją z programu "Czyste Powietrze", wprowadzono też obowiązek przeprowadzenia audytu energetycznego, którego koszt (do 1200 zł) finansowany jest z programu. Obowiązkowy audyt energetyczny umożliwi wyeliminowanie ryzyka niewłaściwego doboru urządzenia do danego budynku. Ogranicza to - zdaniem przedstawiciela MKiŚ - ryzyko narażenia beneficjenta na zwiększenie kosztów energii.

Z kolei 31 marca 2025 - po 4 miesiącach przerwy - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wznowił nabór wniosków do nowej wersji "Czystego Powietrza". Celem zmian w programie jest skuteczniejsza walka z ubóstwem energetycznym, koniec z tzw. rachunkami grozy, a także eliminacja nadużyć.

Tak jak w starej wersji programu, tak i w nowej, beneficjenci podzieleni są na trzy grupy. W zależności od dochodu będzie przysługiwała im niższa bądź wyższa dotacja. W nowym "Czystym Powietrzu" podniesiono progi dochodowe przy podwyższonym i najwyższym wsparciu.

Poziom podstawowy przewiduje dotacje do 40 proc. kosztów kwalifikowanych inwestycji i z takiego wsparcia będą mogli skorzystać ci, których roczny dochód nie przekracza 135 tys. zł.

Do drugiej grupy zaliczać się będą ci, których miesięczny dochód na osobę wynosi 2 250 zł w gospodarstwie wieloosobowym, a w gospodarstwie jednoosobowym - 3 150 zł; dla nich wsparcie ograniczone jest do 70 proc. kosztów kwalifikowanych.

Najwyższy poziom wsparcia, do 100 proc. kosztów, będzie obowiązywać przy miesięcznym dochodzie do 1 300 zł na osobę w gospodarstwach wieloosobowych lub do 1 800 zł w gospodarstwie domowym jednoosobowym. Z najwyższych dotacji skorzystać będą mogły też osoby, które mają ustalone prawo do zasiłku - stałego, okresowego, rodzinnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego. Do tego progu wsparcia kwalifikować się będą właściciele domów lub lokali, w których zapotrzebowanie na energię użytkową do ogrzewania wynosi powyżej 140 kWh/mkw. rocznie. Ten warunek krytykowany jest przez Polski Alarm Smogowy, który przekonuje, że może on wykluczyć ze wsparcia wiele gospodarstw domowych i tym samym nie będą one mogły skorzystać z najwyższego wsparcia.

Osoby, które zarabiają powyżej 135 tys. zł rocznie, mogą skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej. W ten sposób można odliczyć do 53 tys. zł.

Nowością w programie - która ma ograniczyć nadużycia - będą określone maksymalne koszty na poszczególne elementy inwestycji. Ograniczono również poziom dofinansowania do prac towarzyszących niezbędnych do realizacji inwestycji, ale niebędących jej głównym elementem. Wyznaczono też limity dotacji jednostkowych na metr kwadratowy powierzchni ocieplenia stropów, podłóg i ścian oraz za okna.

NFOŚiGW przypomina, że VAT nie jest kosztem kwalifikowanym, zatem jego koszt będzie ponosił zawsze beneficjent.

Przykładowo dla termomodernizacji i instalacji gruntowej pompy ciepła przy najwyższym poziomie dotacji będzie można otrzymać 170 tys. 100 zł, w podwyższonym - 119 tys. 70 zł, a przy podstawowym - 68 tys. 40 zł. Dla inwestycji termomodernizacyjnej i pompy ciepła powietrze/woda będzie to odpowiednio: 140 tys. 300 zł, 98 tys. 210 zł oraz 56 tys. 120 zł.

Należy pamiętać, że w nowym "Czystym Powietrzu" nie będzie można otrzymać dotacji do pieców gazowych. Dla osób, które zainwestowały w taki piec, a nie zdążyły go rozliczyć, przygotowany ma być osobny program. Kontynuowane będą za to zasady finansowania urządzeń znajdujących się na liście ZUM - zielonych urządzeń i materiałów. Dotacje będą przysługiwać tylko do pomp ciepła, kotłów zgazowujących drewno i kotłów na pellet, które mają odpowiednie certyfikaty i badania laboratoryjne. Osoby, które przed wstrzymaniem przyjmowania wniosków nie zdążyły rozliczyć swojej inwestycji, będą to mogły zrobić w ciągu 4 miesięcy. Okres przejściowy dotyczyć będzie osób, których faktury datowane są od 28 maja ub.r.

Ważną zmianą jest również to, że dotację będzie można otrzymać tylko na jeden budynek. Składając wniosek o wsparcie trzeba będzie udowodnić, że jest się właścicielem lub współwłaścicielem nieruchomości przez minimum trzy lata. W poprzedniej wersji programu zdarzało się, że wnioski były składane na kilka lub kilkanaście domów, przepisywano nieruchomość na niepracującego członka rodziny nie mającego dochodów, tak by skorzystać z maksymalnej dotacji.

Kolejną nowością w programie będzie konieczność przeprowadzenia audytu energetycznego budynku jeszcze przed przeprowadzeniem inwestycji. Oprócz określenia jaki jest stan energetyczny domu w dokumencie zostaną wskazane prace jakie należy wykonać, by ograniczyć zapotrzebowanie na energię do ogrzewania. Po wykonanej termomodernizacji trzeba będzie przedstawić świadectwo charakterystyki energetycznej, które potwierdzi zmniejszenie zapotrzebowania na energię. Zarówno na audyt jak i świadectwo można uzyskać do 1,6 tys. zł dotacji z "Czystego Powietrza". Oba te dokumenty będą musiały być podpisane przez uprawnione do tego osoby, które znajdują się w specjalnym wykazie prowadzonym przez resort rozwoju. Ten element programu ma zapobiegać tzw. rachunkom grozy, o których donosiły media, kiedy np. do nieocieplonego budynku instalowano pompy ciepła, powodując znaczny wzrost rachunków za prąd.

Nowością w programie będzie też obowiązkowy udział tzw. operatorów przy inwestycjach kwalifikujących się do najwyższego wsparcia; przy podwyższonym udział operatora będzie fakultatywny. Operatorzy bezpłatnie będą wspierać beneficjentów i prowadzić ich "za rękę" przez całą inwestycję, od podjęcia decyzji o dofinansowaniu, przez realizację przedsięwzięcia po jej zakończenie i rozliczenie.

Udział operatora będzie też niezbędny przy prefinansowaniu, czyli zaliczkowaniu inwestycji. Będzie ono dostępne tylko w najwyższym i podwyższonym poziomie wsparcia. NFOŚiGW informuje, że zaliczka wynosić będzie do 35 proc. i uwarunkowana będzie złożeniem wraz z wnioskiem o dotacje maksymalnie trzech umów z wykonawcami na realizację przedsięwzięcia. Wojewódzki fundusz ochrony środowiska będzie wypłacał zaliczkę na konto wykonawcy na podstawie: dyspozycji beneficjenta, faktury zaliczkowej oraz listy sprawdzającej operatora, potwierdzającej spełnienie warunków programu.

Obecnie do programu operatorskiego zgłosiło się ok. 1000 gmin (na blisko 2,5 tys). Jeśli na danym terenie nie będzie operatora z gminy zastąpi go wojewódzki fundusz ochrony środowiska.