Już dziś jesteśmy w dystopii

„Blade Runner 2049” przez długi czas znajdował się w bibliotece Netflixa i spotkał się z zainteresowaniem widzów. Teraz jest dostępny na różnych platformach cyfrowych. Mam nadzieję, że wszyscy jeszcze nie widzieli tego arcydzieła! Film ten jest bowiem jednym z najbardziej udanych sequeli w historii kina. Daleki od przyćmienia oryginału, dorównuje mu, a pod pewnymi względami nawet go przewyższa. Perfekcyjne pokonanie trzydziestopięcioletniej luki czasowej, zarówno pod względem filozoficznym, jak i wizualnym, oraz zbudowanie estetycznego i semantycznego mostu między tymi dwoma filmami nie było łatwym zadaniem. Jednak Denis Villeneuve dzielnie podjął się tego trudnego wyzwania. Efekt? Ta kontynuacja jednego z najbardziej kultowych filmów w historii kina odniosła ogromny sukces zarówno wśród fanów, jak i krytyków. Za zgodą reżysera oryginału, Ridleya Scotta, Villeneuve zachował mrożącą krew w żyłach i melancholijną atmosferę uniwersum „Blade Runnera”, oferując jednocześnie widzom głęboką, a nawet pełną nadziei historię. Dystopia lat 80., jaką był Blade Runner, zbudowana była na paranoi zimnej wojny i alienującym wpływie technologii. Dziś stoimy w obliczu strachu przed zupełnie inną przyszłością: możliwością, że sztuczna inteligencja przewyższy człowieka, katastrofą ekologiczną wywołaną zmianami klimatu, falami globalnych migracji i samotnością ery cyfrowej. Jak na ironię, rok 2019, który przewidywał pierwszy film, minął już dawno, ale jego fundamentalne pytania nigdy nie były bardziej aktualne.

MANIFEST CYBORGA

W tym kontekście Blade Runner 2049 to nie tylko fantastyczna opowieść o przyszłości; to niepokojące odbicie dzisiejszego świata. Ukryty Las Vegas symbolizuje kryzys klimatyczny, kolonie pozaziemskie reprezentują globalne nierówności, a relacja Joi i K to poszukiwanie przez ludzkość sztucznych powiązań w erze cyfrowej. Pośród tych wszystkich złożonych problemów film stawia najbardziej fundamentalne pytanie: Czym jest istota człowieczeństwa? K w wykonaniu Ryana Goslinga ucieleśnia najbardziej ludzką odpowiedź na to pytanie: empatię, potrzebę więzi i odwagę walki o wartości. Warto zauważyć, że poszukiwania te wykazują uderzającą paralelę z „Manifestem cyborga” Donny Haraway (1985). Teoria Haraway, która odrzuca binarny podział „człowiek/maszyna” i konstruuje tożsamość cyborga jako przestrzeń wyzwolenia, oferuje ostry punkt widzenia, przez który można zrozumieć tragedię i odporność replikantów w uniwersum Blade Runnera. Emocjonalna więź K z Joi, czy sztuczna płodność Rachael, redefiniują kryteria „bycia człowiekiem” za pomocą technologii, podobnie jak wysiłki Haraway zmierzające do obalenia mitów naturalności. Roszczenie replikantów do człowieczeństwa jest w istocie odzwierciedleniem buntu cyborgów przeciwko patriarchalnemu kapitalizmowi. Finałowa scena „umierania za słuszną sprawę” przypomina nam, że istota człowieczeństwa nie tkwi w biologicznym pochodzeniu, lecz w wyborach etycznych.

UCZNIOWIE

Film rozpoczyna się uderzającą metaforą zerwanej relacji ludzkości z naturą: ogromna farma paneli słonecznych w kształcie źrenicy staje się alegorią tego, jak eksploatacja natury przez ludzkość jednocześnie przesłania jej własną wizję. Ta pierwsza scena przenosi nas prosto w samo serce dystopii: świat szalejącej urbanizacji, załamania ekologicznego i dominacji korporacji. Kamera Villeneuve'a, przeskakując między piramidą Tyrell Corporation a podwodnym imperium Wallace'a, konfrontuje się z dwoma fundamentalnymi lękami ludzkości: że nasza kreatywność nas zniszczy i że bogowie, których stworzymy, będą nad nami dominować. Oficer K jest zarówno genialnym produktem tego systemu, jak i jego największą sprzecznością. Jako replikant, którego zadaniem jest polowanie na przedstawicieli własnego gatunku, udaje mu się „stać się bardziej ludzkim”; jest naszym zniekształconym odbiciem w lustrze. Ale wskazówka, mała drewniana figurka konia, podważa tę idealną maszynę. Transformacja K uwypukla jeden z najstarszych paradoksów ludzkości. Co się stanie, gdy zaprogramowana istota odkryje wolną wolę?

Najbardziej uderzającym aspektem tego arcydzieła science fiction jest jego wewnętrzna spójność w przedstawieniu przyszłości. Przemysłowa melancholia oryginału jest tu przedstawiona w znacznie szerszej palecie wizualnej. Pomarańczowe burze piaskowe w Las Vegas, gra świateł w podwodnej świątyni Wallace'a, zawalone miasta... Wszystkie te elementy reinterpretują wizję z 1982 roku, wykorzystując dzisiejszą technologię, nie zdradzając jednocześnie ducha filmu. Uważam tę harmonię między praktycznymi efektami Trumbulla a cyfrowymi efektami wizualnymi Rogera Deakinsa za jedno z najbardziej udanych przejść w historii kina. I oczywiście scena na schodach, która doskonale wieńczy cały filozoficzny ciężar filmu. Finałowa scena K. w śnieżycy wyznacza punkt poza systemem, a jednak w samym sercu ludzkości. Ponowne spotkanie Deckarda z córką nie jest jednak promykiem nadziei w dystopii, ale być może początkiem jeszcze większej tragedii. Nie wiemy. Bo w tym świecie „pozostać człowiekiem” to tylko tyle, na ile pozwala system. Zakończę stwierdzeniem, że Blade Runner 2049 szepcze nam to, przynajmniej tak mi się wydaje: nie musimy już „pozostać ludźmi”, ale raczej „nauczyć się być ludźmi na nowo”.