'Yeraltı Bölgesi': Doğu Avrupa'da Hayalet Yolculuğu ve Bir Alkoliğin Hayaletleri

17. yüzyılın başlarında Rusya'da sözde Sıkıntı Zamanı sırasında, Sahte Dmitri adlı bir figür, Korkunç İvan'ın hayatta kalan oğlu Dmitri İvanoviç gibi görünerek çar olarak taç giydi. Gerçekte, İvanoviç hiçbir zaman açıklığa kavuşturulmayan koşullar altında ölmüştü, ancak taklitçisi Rus ve diğer rahiplerden destek aldı.

Bogotalı yazar Juan Nicolás Donoso bu tarihi anekdotu hatırlatır ve aslında üç "sahte Dimitris"in daha Rus tahtına çıktığını, Korkunç İvan'ın diğer oğlu İvan İvanoviç'i döverek öldürmesinin ardından tahtın boş kalmasından yararlandıklarını ekler.

Güzel sanatlar ve felsefe eğitimi de alan Donoso, yakın zamanda Zaíno tarafından yayımlanan Yeraltı Bölgesi adlı romanının başkarakterine Falso Dimitri adını vermeye karar verdi.

Kendisine adını veren tarihi figürün bir çağrışımı olarak, Sahte Dimitri, annesinin çocukken ona anlattığı ülke olan Rusya'ya bir yolculuğa çıkar . Donoso, "Bu anlatıcının Sahte Dimitri olmasının başka bir nedeni daha var: Rus olmak istiyor ama değil. Kafasında, bu yolculuğu yapmak için gerekçeler bile bulmaya çalışıyor," diyor.

Kahraman, hayatı ile uçsuz bucaksız ulus arasında başka bağlantılar bulur. Örneğin, 1998'de kapanan devasa çimento fabrikasının yakınındaki Sibirya, Cundinamarca'da büyümüştür. Donoso'nun önceki romanı Siberia (Animal Extinto), bu mistik, başarısız kasabayı merkezi bir unsur, endüstriyel gelişimin sahte vaadinin bir metaforu olarak sunar.

"Sibirya çok hayaletsi. Bugün oraya giderseniz, Comala gibi ama endüstriyel. Bu yüzden, benim için bu her zaman derinden kök salmış bir kavramdı, hayalet, hayalet: tarih bir hayalettir, tarih bir hayalettir," diye ekliyor Bogota doğumlu yazar.

Roman, Sahte Dmitri'nin Prag ve Oświęcim (Auschwitz'in Lehçe adı) gibi şehirlerden geçerek Berlin'den Rusya'ya yaptığı yolculuğu izlemekle kalmıyor, aynı zamanda geçmişteki diğer anlara da açılıyor. Karakter, suça yakın davranışları nedeniyle okuldan okula gönderildiği çocukluğunu ve gençliğini bu şekilde hatırlıyor ve diğer yandan, alkolizmin çok belirgin bir özellik haline geldiği bir yetişkin olarak kendini suçluyor.

Hayalet ve spektral kavramları üç anlatı düzeyinde de mevcuttur. Önemini pekiştirmek için Donoso, hayaletin bizim görmediğimiz halde bize bakan şey olduğunu ileri süren Fransız-Cezayirli filozof Jacques Derrida'yı hatırlar.

"Hayalet aynı zamanda bir ayak izi değil mi? Sahilde kumda bir ayak izi görürseniz, birinin orada olduğunu bilirsiniz. Bir bakıma, yok olmak, var olmanın başka bir yoludur, hatta daha da keskindir," diye ekliyor Donoso.

Kumdaki bu ayak izleri, Sahte Dimitri'nin hayatında, alkolün etkisiyle bilincini kaybettiği, Facebook duvarına mesajlar yazdığı veya küçük kağıt parçalarına talimatlar yazdığı durumlar gibi durumlarda temsil edilmektedir: "Uyandığında dün gece neler olduğunu yaz ve bunu bir mesaja koy."

Romanda keşfedilen politik ve sosyal alanlarda da yer alırlar. Sahte Dmitri, Oświęcim'deki yolculuğu sırasında bir milyondan fazla insanın hayatına mal olan trajedinin ve dehşetin yankılarını hissederken, toplama kampının bulunduğu yere inşa edilen müzeyi ziyaret etme deneyimini düşünür.

Karakter ayrıca Çek Cumhuriyeti'ndeki Terezín toplama kampını ziyaret eder, burada yaklaşık 35.000 kişi ölür ve 80.000 kişi diğer Nazi kamplarına gönderilir. Orada, yolculuğundaki diğer birçok durakta olduğu gibi, Sahte Dmitri kamerasıyla fotoğraf çekme fırsatını değerlendirir. Ve belirli bir unsur dikkatini çeker.

“…Kampta yeni çektiğim fotoğraflara baktım ve aynı pencereden 20’den fazla fotoğraf buldum. Bunları camdan birkaç santim uzakta çekmiştim, böylece kir ve pislik katmanlarına, savaştan camda bozulmadan kalan mahkumların parmak izlerine odaklanmıştım,” diye anlatıyor yazar.

Donoso'nun kendi çektiği fotoğraflar "Yeraltı Bölgesi"nde başka bir söylemsel düzleme dönüşüyor. Örneğin kitabın kapağında, Moskova'daki Ulusal Ekonomi Başarıları Sergisi'nde yerden yükselen uzay roketinin bir görüntüsü yer alıyor.

Donoso'ya göre fotoğraflar, metne eşlik etmekten veya onu resimlemekten daha fazlası olarak başka türden ilişkiler de kuruyor. Yazar, Austerlitz gibi romanlarda bu kaynağı kullanan Alman yazar WG Sebald gibi referanslara atıfta bulunuyor. "Fotoğraf kullanan diğer romanlar, bir cep telefonundan bahsediyorlarsa neredeyse her zaman bir cep telefonu fotoğrafı içerir. Kısmen görsel sanatlar okuduğum için, fikrim biraz daha oynamak, o ilişkiyi, o gerçekçiliği kırmak, ama anlamı tamamen yok etmemek," diye açıklıyor.

Zaman zaman ve metinden görsellere atlayan okuyucu, Sahte Dimitri'ye St. Petersburg'daki Kazan Meryem Ana Katedrali gibi tarihi yerlere götüren bu yolculukta eşlik eder. Donoso bu pasajda Ortodoks Hristiyanlığının kökenlerini izleme fırsatını yakalar ve romandaki bir diğer önemli kavram olan sınırlar üzerine de düşünür. Donoso bu özel noktada Batı ve Doğu dünyaları arasındaki sınırları sorgular.

"Burada ulusal sınır veya Batı ile Doğu arasındaki sınır hakimdir. Ancak, örneğin, eril ve dişil arasında da bir sınır vardır; insan dünyası, birbirimizi az çok anlayabilelim diye sınırlar inşa eder ve biz de bu sınırları ortadan kaldırmaya ve başkalarını yaratmaya doğru bir miktar ilerleriz, elbette, çünkü onlarsız yaşayamayız," diye sonlandırır Donoso.