Teresa Rita Lopes. O da bir dul değildi, Pessoa'nın sevgilisiydi

Teresa Rita Lopes ilk şiir kitabı Os Dedos os Dias as Palavras'ı 1987'de yayınladığında, yazarın oldukça kalabalık şiirsel evreninde birkaç kez görünen ve bu evrende rol oynayan ilgi çekici bir şair olan Fernando Pessoa ile yakın temas halindeydi. Pessoa'nın bir parantez veya bir portre içinde hapsedilmiş gibi göründüğü, bir kertenkele için yalnızca saklanma yeri olarak hizmet ettiği şiirler olsa da, diğerlerinde acımasız ironisi için bir tür hareketli hedef haline gelir. Bu, Teresa Rita Lopes'in örtük olarak kendisi için seçtiği edebi soyağacını içermesi bakımından önemli bir metin olan Afectos kitabındaki 'Bencinha meus padrinhos brasileiros' adlı şiirde olan şeydir: «Vaftiz babamız Drummond'un bir sone adadığı Fernando Pessoa'mızı biraz Brezilyalılaştırabilirdin./ Yani: o/ siyah takım elbiseyi/ (istediğin kadar gül, çünkü biliyorum ki/ 'takım elbise' diyorsun...) çıkarabilirdin […] Belki/ tüm o giysilerden kurtulurdu/ ki bunlarla – çok fazla! – giyerdi: takım elbise, yelek,/ kravat, şapka – hatta tayt! […] ama Pessoa yeter!».

Algarve'deki Faro'dan, edebiyat sahnemizde çok yönlü tanınmış bir kişilik ve Fernando Pessoa'nın figürü ve eserleriyle ilgilenen herkeste güçlü bir yankı uyandıran bir isim olan Teresa Rita Lopes, uzun ve ölümünden sonraki yayın hayatı büyük ölçüde kendisine ve eserleri hakkında üretilen en iyi makalelerden bazılarına borçludur, geçen cumartesi günü 87 yaşında öldü. Birçok ödül kazanmış bir denemeci, şair ve oyun yazarı olan Lopes, bize Pessoa'nın mümkün olduğunca gerçeğe yakın, Pessoa'nın da olduğu o ilginç kültürel ihracat ürününden ve Pessoa'nın yurtiçi tüketimini beslemeye devam eden efsanevi imgeden uzak edebi bir imgesini vermekle her zaman ilgilendi. 1990'da Estampa tarafından yayınlanan Pessoa Por Conhecer'in iki cildi, Pessoa'yı yaşayan bir kişi, çok yönlü bir adam olarak vurguladı. Teresa Rita Lopes, Pessoa'yı bir anatomi masasına koyma, onu parçalara ayırma, parçalara ayırma cazibesinden her zaman uzak durdu. Tam tersi. «Önemli olan şey, diye vurguladı, eğer yüzeysel bir yenilik arzusunu beslemek için yayınlanmamış eserlerin sadece izole yayınlarıyla yetinmiyorsak, Pessoa'nın eserinin nabzını bütünüyle dinlemektir».

Livro do Desassossego'yu genişletme eğiliminin aksine, kendi görüşüne göre oraya uygunsuz bir şekilde yerleştirilmiş metinleri kaldırdı. Dahası, tamamlanmamış taslakları, metin parçalarını, daha sonra geliştirilecek ani fikirlerin notlarını hariç tuttu. 2015'te yayınlanan Livro(s) do Desassossego (çoğul) baskısı, özellikle Richard Zenith tarafından savunulan, arzuladığı yapı veya bütünlükten yoksun bir anti-kitabın varlığında olduğumuz fikrine isyan etti. Pessoa üzerinde bazen tek başına, bazen de rehberliğinde heteronim şairinin yayınlanmamış eserine kendilerini adamış araştırmacı ekipleri eşliğinde çalıştı. Öğretmenin, 1969 yılında Şairin kız kardeşi Bayan D. Henriqueta Madalena'nın evindeyken araziyi ziyaret etmeye ve bu "insanlarda roman-dram"ı inşa etmeye/yeniden oluşturmaya başladığı belirtilmelidir.

1963'e kadar Portekiz'de yaşayan ve diktatörlüğün güçlü bir tanığı olan Teresa Rita Lopes, bu diktatörlük tarafından zulüm gördüğünde Paris'e sürgüne gitti ve önce Sorbonne Nouvelle Üniversitesi'nde, ardından da kuruluşuna yardımcı olduğu Universidade Nova de Lisboa'da ders verdi. Teresa Rita Lopes, deneme yazımı ve edebiyat eleştirisini uyumlu bir şekilde birleştirerek sağlam bir eser gövdesi oluşturdu ve akademik çevrelerde nadir bulunan bir meta haline gelen net bir iletişim yeteneği sağladı. Kendini iç solun bir kadını, Portekizce konuşulan vatanın militan bir vatandaşı olarak adlandırdı - Pessoa'nın hayalini kurduğu vatanın aynısı. Çalışma ve kültüre adadığı tüm hayatı, kamusal alanda yaptığı çeşitli müdahalelerle, 2013 yılında Casa Fernando Pessoa tarafından ödüllendirildiği Huzursuzluk Nişanı ile, ama aynı zamanda müdahaleci bir duruşun öne çıktığı edebi çalışmalarıyla, bazen daha iyi bir yeniden doğuş olasılığına açık kadınsı bir bakışla (A Proibida Azul Distância, 1991, tiyatro), bazen de zamanın aldatıcı bir değerlendirmesiyle ifade edilen, yüzünü ifşa etmekten çekinmediği zamanın: “Şimdiki dünyanın çürümüş yüzü”.